EO jäne Ortalıq Aziya. Foto: focus.ua.

Bizdiñ elimizben qatar, Keñester qwramınan şıqqan özge tört el (Qırğızstan, Özbekstan, Türkimenstan jäne Äzirbayjan) täuelsizdigin alğan uaqıttan beri älemdik jäne aymaqtıq ahualdıñ öte qattı özgeriske wşırağanı anıq. Sonımen qatar, osı elderdiñ Batıstıñ qızığuşılığın oyatqanı da belgili. Aymaqta äsirese "jwmsaq jäne normativti küş" ädisi arqılı özin tanıtıp jatqan Europa Odağı (EO) da türli sayasi bastamalardı iske qostı.

Mäselen, ötkenge köz salsaq, älemdik sayasatta orın alğan özgerister men jañaşa tüsinikke say dayındalğan Qauipsizdik Keñesi  men Damu Bağdarlamalarına säykes, Europa Odağı 2006 jılı Orta Aziyağa bağıttalğan jaña strategiyasın anıqtağan bolatın. Strategiyanıñ bastı maqsatı "Ülken oyın" emestigine nazar audartqan Odaq, demokratiya men beybitşilik işinde ömir süretin jäne ekonomikalıq twrğıdan dami bastağan Orta Aziya aymağınıñ mañızdılığın atap ötkennen keyin, tömendegi jwmıstardı qolğa alatının aytqan edi:

·         Aymaq elderimen twraqtı sayasi dialog qwru;

·         Europa Bilim beru isin qolğa alu;

·         Europa Odağı Qwqıqtıq üstemdik ädisin bastau;

·         Twraqtı türde Adam qwqıqtarı dialogın jürgizu;

Osı jwmıstardıñ naqtı bir nätije bergeni nemese osı atalğan elder üşin paydalı bolğanı turalı naqtı şeşimdi türde aytu mümkin emes. Tek EO 2007 jılı Orta Aziyağa qarsı bağıttalğan alğaşqı strategiyasın qolğa alğanı esimizde. Osı strategiyası arqılı köptegen salada ıntımaqtastıqqa bağıttalğan jwmıstar atqarıldı. Al osıdan on jıl ötken soñ, yağni bıltır, 2017 jıldıñ mausım ayında Sırtqı qatınastar Keñesi Orta Aziya strategiyasın qayta qaradı. Osı özgeristiñ nätijesinde, 2019 jıldıñ soñına deyin qoldanılatın arnayı strategiyanı bayqay alamız.

EO sırtqı faktorlardan bölek, Orta Aziya elderindegi jwmıssızdıq saldarınan tuındağan köşi-qon mäselesi, sonday-aq adam qwqıqtarınıñ ayaq astı etilui sındı qiındıqtardıñ osı elderdiñ işki dinamikalarınıñ strategiyalıq damuına qiındıq tuındatıp jatqanına alañdaydı. EO özin aymaqta tepe-teñdikti saqtauşı küş äri senim artuğa twrarlıq seriktes retinde tanıtumen qatar, Orta Aziyadağı geosayasi oyındarğa aralaspaytının, EO üşin negizgi sayasatınıñ müldem basqa ekenin körsetuge tırısuda. Qazirgi kezde EO-nıñ osı aymaqtağı äleumettik-sayasi oqiğalardı nazardan tıs qaldırmaytının, aymaqtıñ qauipsizdigi men sayasi damuına qattı män beretinin bayqauğa boladı.

Endi ekinşi mäselege kelsek, "ekonomikalıq ıntımaqtastıq". EO-nıñ Orta Aziya Investiciya (Central Asia Invest) bağdarlaması arqılı aymaq ekonomikasına qanşalıqtı köñil böletinin bayqauğa boladı. EO-nıñ osı twrğıdağı naqtı qadamdarınıñ tağı biri — "standarttau". Osı standarttaudıñ negizgi bağıtı — ortaaziyalıq basqaru men logistikanıñ standarttanuı. EO osınıñ ayasında Ekonomikalıq ıntımaqtastıq pen damu wyımınıñ (OECD) Euraziya Bağdarlamasına da qoldau körsetude.

Al üşinşi negizgi mäsele "adam qwqıqtarı". EO Orta Aziya elderinde qwqıqtıñ üstem boluı, er men äyeldiñ tepe-teñdigi siyaqtı negizgi qağidalardan bölek, adam qwqıqtarınıñ dwrıs äri twraqtı türde damuın qoldaydı. Osığan baylanıstı EO-nıñ aymaqta normativti küşi basım. EO aymaqta demokratiyalıq damu äreketterine qoldau körsetudi de öz mindetine alğan.

Qısqası, täuelsizdikterin alğannan beri EO aymaq elderine, damu, ekonomikalıq reformaların jüzege asıru mäselelerinde köp üles qostı. Alayda soñğı strategiyasında Orta Aziya memleketteriniñ oyların, demokratiyalanu, adam qwqıqtarına qwrmetpen qarau mäselelerin tübegeyli özgertudi josparlasa da, EO-nıñ az ğana uaqıttıñ işinde osı maqsatın jüzege asıruı mümkin emestey körinedi.

“The Qazaq Times”