Qıtay basşısı Şi Jinpiñ. Foto: REUTERS.

Qıtay basşısı Şi Jinpiñnıñ şeksiz merzimge el bileuine böget bolıp kelgen Konstituciya tarmağı aqırı alınıp tastaldı. Qıtaydıñ jer-jerinen kelgen qwrıltay delegattarı bir auızdan dauıs berip, QHR törağasınıñ ökiletti merzimine qoyılğan şekteudi alıp tastaudı qoldap şıqtı. Eldegi «People» basılımınıñ habarına qarağanda, Qıtay Halıq qwrıltayınıñ 3 mıñ ökilinen tek 2 adam qarsı dauıs berip, 3 adam dauıs beruden bas tartqan.

Bwğan qosa Qıtay Kompartiyasınıñ şeşimimen «Şi Jinpiñnıñ jaña däuirdegi qıtaylıq socializm qwru ideyası» Konstituciyağa kirip, onıñ därejesi partiyanı qwruşı Mau Zıdoñmen (Mao Czedun) teñestirildi.

Şi Jinpiñ (Xi Jinping/习近平/ Si Czin'pin) 1953 jılı tuğan. Onıñ äkesi Mau Zıdoñmen birge bügingi QHR-nıñ jäne QKP-nıñ qwrıluşılardıñ biri. Biraq keyin repressiyağa wşıraydı. Şidıñ jastıq şağı auıldı jerlerde, egis alañdarında ötedi, keyin Beyjiñge qaytıp oralıp, tıñ ömirin bastaydı. 1973 jılı QKP-ğa müşe bolıp kirip, partiya işinde därejesi tañğalarlıq tez ösken. 2013 jılı QHR törağası bolğan.

Qıtaylıqtar Şi jäne Obamanı osı bir mul'tfil'm keyipkerlerine qattı  wqsatadı. Foto: AFP/WEIBO/BB.

Ol bilikke kelgennen keyin Qıtayda ekonomikalıq reforma jäne jemqorlıqqa qarsı qatañ soqqı beru qolğa alındı. Biliginiñ alğaşqı bes jılında el işinde zor bedelge ie bolğan. Degenmen, reformalar men kürester barısında wltşıldıq ösip, jekelegen azamattardıñ qwqıqtarınıñ bwzıluı köptep tuılğan.

«Jaña däuirdegi Qıtay» jäne Batıstı teristeuşilik

Şidiñ ortağa salğan oyı boyınşa Qıtay bir partiyalı basqarudıñ ülgisin körsete aldı. Ondağı aytpağı, bwl damuşı elderdiñ «birden bir talğamı» bolmaq eken. Bwl oyın bıltır qazan ayındağı QKP-nıñ qwrıltayında ortağa saldı. Al bwl retki Qıtay Halıqtıq qwrıltayında osı oyları QHR-nıñ Konstituciyasına engizildi. Demek, endigi jerde Qıtayda Şi Jinpiñdi teristeu Qıtay Kompartiyasın teriske şığarumen birdey qaraladı. El köleminde partiyalıq jiındar aşılıp, Şi Jinpiñnıñ «Jaña däuir» ideyasın oqıtuda. Bwl ideyada Qıtay älemniñ socialistik lideri bolu kerektigi aytıladı.

QHR tarihındağı törağalar az bolmağan konstituciyalıq özgerister jasadı, partiya jarğıların da tüzetip keldi. Biraq, öz ideyasın Qıtay Konstituciyasına kirgizgen Mau men Şi ğana. Mau soğıstardan ıdırap, bölinip qalğan eldi biriktirdi. Dıñ Şyaupiñ (Den Syaopin) reforma arqılı eldiñ damuına jol aşqan. Al, Şidiñ üşinşi däuirinde Qıtay biligi: «el azamattarı bay da, salamat ömir sürui kerek, Batıstıñ demokratiyası dağdarısqa wşırap jatqan kezde, Qıtay älemge jaña ülgi jasap beredi» degen bağıtqa ketip otır. Bwl Qıtaydıñ Batıspen bolğan al'ternativti qarım-qatınasın anıq añğarttı.

“The Qazaq Times”