قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ. فوتو: REUTERS.

قىتاي باسشىسى شي جينپيڭنىڭ شەكسىز مەرزىمگە ەل بيلەۋىنە بوگەت بولىپ كەلگەن كونستيتۋتسيا تارماعى اقىرى الىنىپ تاستالدى. قىتايدىڭ جەر-جەرىنەن كەلگەن قۇرىلتاي دەلەگاتتارى ءبىر اۋىزدان داۋىس بەرىپ، قحر توراعاسىنىڭ وكىلەتتى مەرزىمىنە قويىلعان شەكتەۋدى الىپ تاستاۋدى قولداپ شىقتى. ەلدەگى «People» باسىلىمىنىڭ حابارىنا قاراعاندا، قىتاي حالىق قۇرىلتايىنىڭ 3 مىڭ وكىلىنەن تەك 2 ادام قارسى داۋىس بەرىپ، 3 ادام داۋىس بەرۋدەن باس تارتقان.

بۇعان قوسا قىتاي كومپارتياسىنىڭ شەشىمىمەن «شي جينپيڭنىڭ جاڭا داۋىردەگى قىتايلىق سوتسياليزم قۇرۋ يدەياسى» كونستيتۋتسياعا كىرىپ، ونىڭ دارەجەسى پارتيانى قۇرۋشى ماۋ زىدوڭمەن (ماو تسزەدۋن) تەڭەستىرىلدى.

شي جينپيڭ (Xi Jinping/习近平/ سي تسزينپين) 1953 جىلى تۋعان. ونىڭ اكەسى ماۋ زىدوڭمەن بىرگە بۇگىنگى قحر-نىڭ جانە قكپ-نىڭ قۇرىلۋشىلاردىڭ ءبىرى. بىراق كەيىن رەپرەسسياعا ۇشىرايدى. شيدىڭ جاستىق شاعى اۋىلدى جەرلەردە، ەگىس الاڭدارىندا وتەدى، كەيىن بەيجىڭگە قايتىپ ورالىپ، تىڭ ءومىرىن باستايدى. 1973 جىلى قكپ-عا مۇشە بولىپ كىرىپ، پارتيا ىشىندە دارەجەسى تاڭعالارلىق تەز وسكەن. 2013 جىلى قحر توراعاسى بولعان.

قىتايلىقتار شي جانە وبامانى وسى ءبىر مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرىنە قاتتى  ۇقساتادى. فوتو: AFP/WEIBO/BB.

ول بيلىككە كەلگەننەن كەيىن قىتايدا ەكونوميكالىق رەفورما جانە جەمقورلىققا قارسى قاتاڭ سوققى بەرۋ قولعا الىندى. بيلىگىنىڭ العاشقى بەس جىلىندا ەل ىشىندە زور بەدەلگە يە بولعان. دەگەنمەن، رەفورمالار مەن كۇرەستەر بارىسىندا ۇلتشىلدىق ءوسىپ، جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋى كوپتەپ تۋىلعان.

«جاڭا داۋىردەگى قىتاي» جانە باتىستى تەرىستەۋشىلىك

ءشيدىڭ ورتاعا سالعان ويى بويىنشا قىتاي ءبىر پارتيالى باسقارۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتە الدى. ونداعى ايتپاعى، بۇل دامۋشى ەلدەردىڭ «بىردەن ءبىر تالعامى» بولماق ەكەن. بۇل ويىن بىلتىر قازان ايىنداعى قكپ-نىڭ قۇرىلتايىندا ورتاعا سالدى. ال بۇل رەتكى قىتاي حالىقتىق قۇرىلتايىندا وسى ويلارى قحر-نىڭ كونستيتۋتسياسىنا ەنگىزىلدى. دەمەك، ەندىگى جەردە قىتايدا شي ءجينپيڭدى تەرىستەۋ قىتاي كومپارتياسىن تەرىسكە شىعارۋمەن بىردەي قارالادى. ەل كولەمىندە پارتيالىق جيىندار اشىلىپ، شي جينپيڭنىڭ «جاڭا ءداۋىر» يدەياسىن وقىتۋدا. بۇل يدەيادا قىتاي الەمنىڭ سوتسياليستىك ليدەرى بولۋ كەرەكتىگى ايتىلادى.

قحر تاريحىنداعى توراعالار از بولماعان كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر جاسادى، پارتيا جارعىلارىن دا تۇزەتىپ كەلدى. بىراق، ءوز يدەياسىن قىتاي كونستيتۋتسياسىنا كىرگىزگەن ماۋ مەن شي عانا. ماۋ سوعىستاردان ىدىراپ، ءبولىنىپ قالعان ەلدى بىرىكتىردى. دىڭ شياۋپيڭ (دەن سياوپين) رەفورما ارقىلى ەلدىڭ دامۋىنا جول اشقان. ال، ءشيدىڭ ءۇشىنشى داۋىرىندە قىتاي بيلىگى: «ەل ازاماتتارى باي دا، سالامات ءومىر ءسۇرۋى كەرەك، باتىستىڭ دەموكراتياسى داعدارىسقا ۇشىراپ جاتقان كەزدە، قىتاي الەمگە جاڭا ۇلگى جاساپ بەرەدى» دەگەن باعىتقا كەتىپ وتىر. بۇل قىتايدىڭ باتىسپەن بولعان التەرناتيۆتى قارىم-قاتىناسىن انىق اڭعارتتى.

“The Qazaq Times”