AQŞ Ortalıq barlau basqarması Qıtay turalı jaña mälimet tarattı. Foto: AFP.

AQŞ-tıñ Ortalıq barlau basqarması (Ortalıq barlau agenttigi/CIA) jasağan qwpiya mälimette, Qıtaydıñ AQŞ-qa bağıttağan astırtın äreketteri turalı egjey-tegjeyli bayandalğan. Mälimetke qarağanda Qıtay AQŞ-tıñ barlau agentterin satıp aluğa tırısıp jatqanı aytılğan. Bwl turalı BBC-diñ onlayn qızmeti habarladı.

Atalğan CIA bayandamasınıñ qwpiya emes mazmwndarın sol eldegi konservativti sayasi jañalıqtar saytı «Washington Freedom Lighthouse» taratqan.  CIA atalğan bayandamada, AQŞ-tağı  Qıtay biligi qarjılandırğan instituttarğa akademiyalıq zertteulerdi baqılauğa tapsırma bergenin alğa tartadı.

Bayandamada: «Qıtay osı strategiyanı Qıtaydı qoldaytındardı marapattau üşin paydalanıp, batıstıq akademiyalıq basılımdar men akademiyalıq konferenciyalardı özdiginen cenzurağa wşıratuğa äreket etken», – delingen. Sonımen birge Qıtay tarabı özin sınğa alğan ğalımdar men zertteuşilerge viza berudi qiındatıp keledi. Sebebi, bwl elge kiru olardıñ zertteuleri üşin asa mañızdı. CIA bwnıñ özi de bir türli cenzura jasaudıñ amalı dep bağalap otır.

Ortalıq barlau agenttigi atalğan mälimetti taratumen birge, AQŞ kongressmenderi men barlau qızmetkerlerin eldegi JOO-dağı Qıtaydıñ äreketterin jii baqılauda wstaudı tapsırğan. Degenmen, CIA bwl nwsqauına tüsinikteme beruden bas tartqan.

Kwñ Zı (Konfuczı / Kong Zi /孔子) institutı jäne WeChat

Ötken ayda AQŞ Federaldıq barlau basqarmasınıñ (Federaldıq barlau agenttigi/FBA) jetekşisi Kristofer Rey, Senattıñ Integraciyalıq komitetine jasağan mälimetinde,  agenttiktiñ Qwrama Ştattağı Konfuciy Instituttarın zertteudi qolğa alğanın aytqan edi. Mälimetke qarağanda,  AQŞ-tıñ 100 universitetterinde Konfuciy Institutı aşılğan.

Aqpanda floridalıq senator, AQŞ Kongresiniñ törağası jäne Qıtay isi jönindegi komitettiñ atqaruşı direktorı Rubio, Floridadağı 5 birdey Kwñzı institutın kelisimdi toqtatuğa şaqırğan. Ol «Washington Freedom Lighthouse» basılımına bergen swhbatında: «Beyjiñ biligi amerikalıq akademiyalıq erkindikti bolaşaqta Qıtaydı jaqtauşı közqarastı qalıptastıruğa paydalanıp otır», – degen pikirin bildirgen.

«Washington Freedom Lighthouse» saytınıñ aytuınşa, Qıtaydıñ Bilim ministrliginiñ janındağı «Han ban»  (Han ban/汉办) komitetiniñ basqaruındağı Koñ Zı Instituttarı Beyjiñniñ şeteldegi deklaraciyası bolıp sanaladı. Al osı Koñ Zı Instituttarı üşin jılına 100 mlrd dollar qarjı böledi. AQŞ Ortalıq barlau basqarması Qıtay Ügit-nasihat bölimi jılına jüzdegen milliard dollar qarsı bölip Halıqaralıq media agenttigin qwruğa, Qıtaydıñ şeteldegi ıqpalın arttıruğa jwmsaytının aytadı. Aytalıq,  CIA mälimetine qarağanda 2016 jılı bwl qarjınıñ kölemi 6,8 mlrd AQŞ dolların qwrağan. CIA tağı, Qıtay biligi kommunistik ügit-nasihattardı taratu üşin, AQŞ-tıñ Wlttıq media agenttikteriniñ qızmetkerlerin özine tartatının aytadı. Sonımen birge bwlar resmi şeteldik agenttik retinde tım sirek tirkeletinin, al keybireuiniñ Beyjiñdegi barlau mekemelerine qızmet etetinin alğa tartadı.

CIA bayandamasında Qıtaydıñ «Viçat» (WeChat) äleumettik jelisi Qıtay barlau mekemeleri üşin tıñşılıq qızmet atqaradı delingen. Qıtayda 1 mlrd adam Viçat platformasın qoldanadı. Oğan qosa, Viçat AQŞ-tıñ kapital narığına kirgen. Al Qıtay tarabı şeteldik äleumettik media platformaların öz narığına kiruge şekteu qoyğan. Aytalıq, Facebook, VK, YouTube jäne Whatsapp äleumettik jelileri Qıtayda şekteuge wşırağan.

AQŞ pen Qıtay tolıqtay qarsılasuğa ötti me?

Qañtardıñ soñında AQŞ CIA jetekşisimen BBC jurnalisine bergen swhbatında: «Batıs elderi Reseydiñ kiliguinen saqtanğanı jön, biraq Qıtaydan tipti de saqtanuına tura keledi», - degen bolatın. CIA jetekşisi Pompeo sözinde Qıtaydıñ Batıs elderine swğanaqtıq jasaudağı küş quatı Reseyden kem emes ekenin atap aytqan. Sonımen birge, bwl jağında Qıtay Reseyge qarağanda köbirek mümkindikterge ie ekenin ayta kelip: «Qıtaydıñ bwl äreketi bükil älemge äser etuden bwrın, Qwrama Ştat oğan qarsı şaralar qoldanuı kerek», – degen.

AQŞ Qorğanıs ministrligi 19 qañtarda jariyalağan soñğı Wlttıq qorğanıs jönindegi bayandamasında, Pentagon basşısı Jeyms Mettis Qıtay men Reseydiñ Qwrama Ştattarğa töndiretin qaupi terrorizmnen de asıp tüsetinin alğa tartqan.

Bwl turalı qıtaylıq BAQ-tıñ habarlarında, 2018 jılğa deyin AQŞ-tıñ Qıtayğa qarsı arandatu jäne qarsılıq aqparattarın taratıp kelgenin alğa tartqan. Qıtay men AQŞ arasındağı qarsılıqtı boldırmau üşin, «şpiondıq» äreketterge tosqauıl qoyu kerektigin aytadı.

Bwl turalı täuelsiz sarapşılardıñ pikirinde, geosayasatta dostıq qarım-qatınas ornatu praktika jüzinde mümkin emes. Sondıqtan, bwl oqiğalar eki eldiñ tolıq qarsılasuğa dayındalıp jatqanın bildiredi dep sanaydı.

“The Qazaq Times”