Foto: inform.kz

Qazaqstannıñ auıl şaruaşılığı älemde eñ iri aq biday men wn eksporterleri qatarında. Milliardtan astam put bidaydı Resey men Ukrainadan kombayner men traktorşı şaqırmay , studentterdi sabaqtan bosatpay , oquşılardıñ oquın bölmey, özim degende ögizdey küşim bar degendey jeke menşikşil ıqılaspen tökpey şaşpay jinap jatır.

Bwrınğıday bidaydıñ qar astında qaluı öte sirek. Endigi maqsat: mal bordaqılau agrokeşenderin köbeytu kerek. Sonda ekonomikamızdıñ bir mañızdı salası diversifikaciya jolına tüsedi. Jerdi jeke menşikke beru fermerler tabınıñ payda boluına äkeledi. Sol tap negizinde auıldağı ortañ qol tabı qalıptasuı kerek. Fermerler köp jwmıstı özderi tındırıp , qaladan jaldamalı jwmısşılardı , mäselen, özbekterdi jaldaydı.

Jerdi jeke menşikke satu qwqığın fermerge bermesek auıl şaruaşılığı, bank sektorı kenjeleydi. Qazaqtıñ äleuetti bay boluı bükil Qazaqstanğa jaqsı. Qazaqtıñ az degende 40-43 % auılda otır. Kelesi 20-25 jılda auılda 10-15% qalıp, qazaq negizinen qala jwrtşılığına aynaladı. Al qazaq fermerleriniñ jalşısı şetel özbekteri men täjikteri boladı. Äzirşe auıl tağdırı qwrdımğa ketken joq. Jeke menşikke jerdi alğan fermerge äkimşilik jüye pälendey tiise almaydı.

Barlıq fermerlerdiñ 80%-ı qazaqtar.Sonda biz qazaqtıñ jerin qazaqqa jeke menşikke beruge qimaydı ekenbiz. İri latifundiyalar şektelui kerek.Ökimet jer latifundisterin şekteymin dep otır. Ol jön .Şektelgennen keyin jerdiñ bir böligi qaytadan fermerlerdiñ ieligine tüsedi. Bizde jer latifundister, yağni agroindustrialdıq käsiporındar qolında.Solardıñ qolındağı biraz jerin fermerlerge qaytarmaq. Ökinişke oray, latifundisterdiñ de biraz böligi Reseyge qatıstı bolıp otır. Qazaqstannıñ jeri şeteldikterdiñ ieligine berilmeu kerek.

Jer narıqtıq qwral. Jer satu - satıp alu qwqığına ie bolmay jäne kepildikke berilmey bizde auıl şaruaşılığı köterilmeydi. Fermerler qarızğa batpay jerdi kepildik mülik retinde bankilerge qaltırıp, sol qarjığa traktor, kombayın, jük avtomobil'derin aladı. Egerde qarızdı qaytara almasa jer bankter menşiginde qaladı, al özi jüre beredi. Egerde jer jeke menşikke berilmese auıl qazaqtarı auılda twraqtana almay, proletarlanıp, menşiksiz tobır aynaladı da jäne mülde kepilge jaraytın müliksiz qaladı.Bwl jağdaylar fantaziya emes älemdik narıq zañdılığı.

Bizde Resey köptegen jerdi arendada äli wstap otır. Al äskeri poligondar men kosmodrom aumağı Resey qolında olardı qalpına keltirip , fermerlerge beru kerek. Sol jerlerdi jedel qaytaru maqsatı mañızdı. Jer ieligi mäselesi Qıtay kolonizaciyasına qatıstı. Indoneziyada, V'etnamda, Malaziyada, Kambodjada köptegen janjaldar qıtay diasporasınıñ tudırğan kikiljiñ äskeri qaqtığıstarğa deyin apardı. Sol siyaqtı Özbekstan şekarasında jer mäselesine qatañdıq körsetken dwrıs. Özbekstannan tek qazaqtarğa immigraciyalıq däliz jol aşıp, özbek immigraciyasın tolıq şektegen jön, tek tranzittik migranttarğa jol bergen orındı.

Äzimbay Ğali

“The Qazaq Times”