Qıtay otalıq qalası Beyjiñ. Tyan-Anmın alañı. Foto: NPR.

Uaşingtondağı (Vaşington) täuelsiz ğılımi zertteu ortalığı Freedom House jariyalağan «2018 älemdegi erkindik bayandaması», 200-ge juıq el men öñirge jürgizildi. Nätijesinde 195 eldiñ işinde «erkindigi şektelgen» nemese «erkindigi belgili mölşerde şektelgen» elderdiñ ülesi jartısınan köbin, aytalıq 55 payızın ielegen. Bwl turalı «VOA» internet basılımı jazdı.

Qıtaydıñ wlı qwrlığında (Tayvan men Gonkongtı qamtımağan territoriya) adamdıq qwqıq, demokratiya, erkindiktiñ şekteletini bwdan bwrın da aytılıp keledi. Kezekti 100 baldıq bağalauda Qıtaydıñ bwl aumağı  14 ball körsetkişpen qaldı. Kerisinşe, Gonkongtağı erkindik körsetkişi öz qalpın saqtap, 59 balmen «belgili mölşerdegi erkin» öñir sanalğan. Tibet avtonomiyası bolsa 1 baldıq nätijemen, älemdegi erkindigi eñ köp şektelgen aymaq sanalıp, 3 ball körsetkiştegi Soltüstik Koreyadan da tömen orınğa jayğastı.  Tibet avtonomiyası men bizge şekaralas Şıñjañ wyğır avtonomiyalıq rayonındağı (ŞWAR) jağday bütindey qaraylas deuge boladı.

Freedom House jetekşisi Maykl Abramovic (Michael Abramowitz) sözinde: «Bükil älem boyınşa demokratiyanıñ eñ bastı wstanımı – erkindikti qamtamasız etu, saylaudıñ aşıq äri ädil boluı, az sandı wlttar qwqığı tolıq qorğalu, basılım erkindigi jäne barlıq jerde zañmen jwmıs jasau bolsa, büginde «Qırği-qabaq soğısınan» keyin tağı bir ret demokratiyağa auır qauıp tönip twrğanın köruge boladı», – dedi.  

AQŞ  Damu ortalığınıñ zertteuşisi Jon Norris te (John Norris)  qazirgi kezeñde adamzat üşin erkindik qwndılığınıñ keri ketkenin aşıq moyındadı.  Ol jäne sözinde: «Qıtay men Reseydiñ demokratiyadan sonşalıq üreylenip, oğan qarsılıq körsetui, olardıñ basqaru jüyesinde olqılıqtar men kemşilikterdiñ bar ekenin, äri bwl älsizdikterin basqalardan jasıru üşin osınday qadamğa baratının tüsinuge boladı», – dedi.

Şın mänisinde de Qıtay biliginiñ eldi baqılau kamerasınıñ astına wstap otıruı, adamdardıñ basqan-twrğanın añdıp, olardıñ bilikke qauip-qateriniñ bar joğın qadağalap otıruı biliktiñ özine degen senimsizdiginen tuatın qorqınış ekenin añğaru qiın emes. Qıtay men Reseydiñ demokratiyağa qarsı köşbasşılığınıñ astarında, ükimettiñ qauqarsızdığı men älsizdigi jatır.

“The Qazaq Times”