QR prezidentiniñ AQŞ saparınan ne kütemiz?

Bir künnen keyin QR prezidenti Nwrswltan Nazarbaev Amerika Qwrama Ştatına resmi saparmen attanadı. Prezidenttiñ bwl retki Uaşington saparı Aq üyge Tramp bilik etkennen beri birinşi ret jasalğalı otır. Qırküyekte telefonda söylesu kezinde Tramp Nazarbaevtı Qwrama Ştatqa şaqırğan bolatın.

QR prezidentiniñ Uaşington saparı aldında, kezdesude qanday taqırıptar ortağa salınıp, «Qazaqstan-AQŞ qarım-qatınasın qanday arnağa bwrıluı mümkin?» degen swraq tuındaytını anıq. Osığan deyin Aqordanıñ jäne QR SİM-nıñ jasağan resmi mälimetterinde Qazaqstan-AQŞ basşıları bastı taqırıp retinde eki eldiñ äriptestigin tereñdetu jäne qauipsizdik mäselesi turasında talqılaydı delingen. Birqatar sayasattanuşılar, sarapşılar bwl kezdesu turalı swrağan swraqtarımızğa jauap bermedi. Sondıqtan, qatıstı derekter men mälimetterdi toptastıra otırıp, birqatar boljamdardı wsınuımızğa tura keledi.

Al keybir sayasi sarapşılardıñ osığan deyin aytqan pikirinde, Tramp pen Nazarbaev arasındağı äñgime taqırıbı atalğan mäselelerden auıtqımaydı, äsirese ekonomikalıq baylanıstardı küşeytuge köbirek orın berui mümkin degen boljam jasaptı. Sebebi, AQŞ pen Qazaqstan arasındağı sauda-sattıq kölemi quanarlıq deñgeyde emes. Aytalıq 2017 jıldıñ körsetkişi boyınşa Qazaqstan-AQŞ arasındağı sauda aynalımı 1,5 mlrd AQŞ dolların (tağı bir derekte 1,7mlrd) körsetipti. Al Qwrma Ştatpen resmi baylanıs ornatqan 1993 jıldan beri eki el arasındağı sauda kölemi 26 mlrd AQŞ dolları bolğan.

Bwnıñ özindik sebepteri bar. Alayda, prezident är retki saparında Qazaqstannıñ Orta Aziyanıñ geostrategiyalıq mañızdı jerde ornalasqan, tabiği baylığı mol el ekenin aytıp kele jatsa da AQŞ-tıñ bizge degen, älde bizdiñ AQŞ-qa degen talpınısımız keremet deñgeyge jete qoymadı.  Sebebi, AQŞ-tıñ Orta Aziyadağı strategiyası Orta Şığıs, Aziya-Tınıq mwhit elderindegidey belsendi emes. Tramp osıdan birer ay bwrın jariya etken AQŞ-tıñ jaña strategiyalıq bağıtında Qıtay men Reseydi öziniñ bastı äriptesi (beyresmi twrğıda qarsılası) dep atadı. Osı eki elmen birdey şektesip otırğan Qazaqstan territoriyası biz jäne özge birqatar elder üşin wrımtal, geostartegiyalıq mañızdı bolğanı, AQŞ üşin asa sezimtal aumaq. Onıñ da aytudı qajet etpeytin sebebi mol.

Jahandıq köştiñ bwydasın wstağan AQŞ-pen diplomatiyalıq barıs-kelis kez-kelgen memleket üşin de asa mañızdı. Osıdan tura bir jıl bwrın AQŞ biligin qolına alğan Tramp işki-sırtqı sayasatta az bolmağan özgeristerdi jasadı. Sonıñ eñ eleulisi «Amerika köşbasşı» wstanımı arqılı özge eldermen baylanıs ornatu. Bwl Uaşingtonmen osığan deyin de tığız äriptestik ornatqan elder üşin de jaña özgeristerdi alıp keldi.

QR prezidentiniñ kezekti Uaşington saparı eki el ğana emes Orta Aziya men Orta Şığıstağı keybir elder üşin de mañızdı boluı mümkin. Olay deytinimiz Batıs pen Resey arasındağı qayşılıqta Qazaqstan barınşa beytaraptıq tanıtıp keldi. Süriya mäselesinde kelissözderge mwrındıq boldı. 2009-2015 jıldarı arasındağı qattı küşeygen Iran yadrolıq mäselesinde jäne altı jaqpen jasasqan Iran yadrolıq kelisiminde de Qazaqstannıñ eşbir qatısı bolmadı deuge kelmeydi. Sebebi, sol kezde Qazaqstan älem elderine ortaq yadrolıq otınnıñ qorın nemese bankin qwru bastamasın köterip, sol kezdegi Iran prezidenti Ahmadinejattıñ da, AQŞ prezidenti Barak Obamanıñ da qoldauın alğan bolatın.

Obama biliginiñ soñğı kezinde köpşilik pikirde «Amerikanıñ Ortalıq Aziyadağı ıqpalı älsiredi» nemese «AQŞ Orta Aziya elderimen qarım-qatınasta tizgin tarttı» degen közqarastar köbirek aytıldı. Al Tramp ötken jazda Auğanstandağı AQŞ äskerleriniñ sanın arttırıp, bwl aymaqtağı belsendiliginiñ äli de jalğasatının tanıtqanday boldı.

«Sentral Aziya Portal» saytınıñ habarına qarağanda, AQŞ Ortalıq Aziya elderiniñ SİM basşılarınıñ basın qosqan otırıs ötkizudi josparlap otır. «S5+1» keñesinen keyin AQŞ-tıñ öñirdegi ekonomikalıq, sayasi qadamdarı qazirgiden arta tüsui mümkin. Bwğan reseylik sarapşılar pikir bildirip, Resey üşin keler-keteri joq degen bağa beripti.

Prezident Nwrswltan Nazarbaev pen Şavkat Merzieevtıñ Uaşington saparında da «S5+1» otırısınıñ mäseleleri talqılanatını anıq. Kezdesudiñ qay elde ötetini de özindik mañızğa ie.

Kezdesude qauipsizdik taqırıbında Auğanstan men Iran jäne Süriya mäseleleriniñ ortağa salınatını da belgili. Irak pen Süriya jerinen quılğan «Islam memleketi» terrorlıq wyımı Auğanstan jerinde belsendilik tanıta bastadı. Bwl da Qazaqstanğa jäne Orta Aziya öñirlik qauipsizdiginde salmaqtı taqırıp. Terrorizm men dini ekstremizmge qarsı küres – qazirgi Uaşington biliginiñ sırtqı sayasattağı bastı taqırıbı. Ortalıq Aziya elderin ortaq terrorizmge qarsı küreske jwmıldıruda AQŞ Qazaqstan men Özbekstandı bastı seriktes etip aladı. Äsirese AQŞ közqarasında Qazaqstannıñ öñirdegi salmağı basım. Kezdesude osı mäsele de tilge tiek boladı desek qatelese qoymaymız.

Osı arada tağı bir boljamnıñ reti tabıladı. Ol bolsa naşarlay tüsken AQŞ-Resey qarım-qatınasına baylanıstı. Tramp 2016 jılğı AQŞ prezident saylauında AQŞ pen Resey arasındağı baylanıstı retke salıp, Mäskeumen ıntımaqtastıqtı jaqsartatının aytqan. Alayda, ol prezident bolıp kelgennen keyin Reseymen jaqındasuına Uaşington biligin wstağandar mümkindik bermedi. Tipti bwl sözde bası dauğa da qaldı. Al, aldağı kezdesude Tramp Qazaqstan basşısın AQŞ-Resey qarım-qatınasına däneker bolu wsınısın da aytıp qalmasına kim kepil. Bwnıñ ıqtimaldığı tömen bolğanımen Tramptıñ äuelgi oyı men uädesin jüzege asırudıñ bir mümkindigi bolıp tuarı sözsiz.

Bwdan bölek, derbes sarapşılardıñ basım köbi Wlttıq qordıñ bwğattalğan 22 mlrd dolları bwl otırısta şeşim taba qoymaydı, tipti bwl keñes taqırıbına alınbauı da mümkin degenge kelisedi. Az sandağı sarapşılar bwl mäselede eki el basşılarınıñ jekelegen diplomatiyalıq şeberlikterine baylanıstı ekenin aytuda. Qay jağınan qarasaq ta QR prezidentiniñ AQŞ-qa saparı Qazaqstan men Qwrama Ştat baylanısı üşin de, öñirlik qauipsizdik pen sayasi twraqtılıq üşin de özindik mañızı bar. Al, bwl boljamdar men oylardıñ qanşalıqtı tiyanaqtı bolatının jäne aldağı sapardıñ elimizge qayırı men berekesiniñ qanşalıqtı boları kezdesuden keyin aytılatın boladı.

“The Qazaq Times”