Foto: abai.kz

Jolğa şığarda...

On ekinşi şilde küni Almatıdan Qızıljarğa qaray jolğa şıqtıq. "Älemniñ tükpir-tükpirinde tarıday şaşılıp, tağdır teperişimen tarihi Otanınan jıraqta qalğan qazaqtıñ jastarı jiılıp qaragöz qazağınan orısı köp mekenge barıp dop tebedi eken" degen bir auız söz meni kädimgindey tolqıtıp jiberdi. Biz poyızğa ayaq artqan küni Qızıljarda Petr men Paveldi eske alu künine oray "Krest şerui" ötip jatqanı turasında aqpar taradı. Keşegi Abılaydıñ aq ordasın tikken jerde, qazaqtıñ Şoqan men Mağjanı sekildi alıptarın tületken qwyqalı ölkede özgeniñ äuliesine täu etip jatqan eldiñ sanasına bir serpilistiñ qajet ekenin, bw jolğı "dop tebu" mausımı jılda ötetin "şirkeu şeruimen" irkes-tirkes qatar keluiniñ özinde Qwdaydıñ şeberligi jatqanın oyladım. Besik-poyız sanamdı oymen qwndaqtap, teñselte-terbetip, soltüstikti betke alıp jüyitki berdi.

Astana men Qızıljardıñ arası...

Astanadan tüsip, şağın-avtobusqa otırdıq. Bizdi "Er-Jänibek qorınıñ" jigitteri qarsı aldı. Biıl Segiz seri Bahramwlınıñ tuğanına - 200 jıl. Osı ataulı merekege oray "Er-Jänibek qorı" birqatar mädeni-şaralar atqarğan eken. Bw jolğı «düniejüzi qazaq jastarı arasındağı «ER JANIBEK CUP-2018» futfol turniri sol bastamanıñ zañdı jalğası ispetti körinedii. Qazaq än önerinde özindik ornı bar Segiz seri Bahramwlınıñ 200 jıldığı degen soñ, Soltüstik Qazaqstan oblısı äkimdigi de atqa qonıp, şaranıñ dwrıs ötuine bilek sıbana kirisip ketken jayı bar eken.

Jigitterdiñ bizge aytqanı osı...

Biz mingen kölik Astanadan da qiır tartıp, soltüstikti bas bağdarına aldı. "Qazaqtıñ köñili de, jeri de keñ" dep jatamız ğoy. Ol keñdikti körgisi, sezingisi kelgen adam Qızıljarğa jol tartsın. Sözben aytıp jetkize almaytın şeksizdikti jüregine sıyğızğısı kelgen adam Qızıljarğa jol tartsın! Jelpildegen köñilin şattandırıp, ormannıñ şuılımen şat-şadıman bolğısı keletin adam Qızıljarğa jol tartsın!

Miday jazıq dalada qayıñdar sıñsıp än saladı. Bası kök tiregen samırsındarı qaz-qatar tizilip oñtüstikke köz tigip twrğanday. Aynala tolqındana terbelgen - kök teñiz. Kök teñiz degenim - astıqtı alqap. Wşı-qiırı joq dala tösindegi qazaqtıñ bar baylığın körip twrıp, tübi qazaqtıñ osı öñirge lek-legimen qonıs audaratınına senimim beki tüsti.

Kökke qaraymın. Jönkile jıljığan bwlttar däl töbeñe jetkende qwyıp beredi. Ol bwlttan öttiñ bitti, şayday aşıq. Tağı bir bwlt keledi, aptığıp. Ol da seni bir juındırarın anıq bilesiñ. Söytesiñ de onıñ da qwşağına qwlay ketesiñ.

Osı köñil küydi jol jiegindegi jer atauları nildey bwzadı. Otız jılğa juıq uaqıt täuelsiz el bola twra jerimizdiñ tarihi atauların qaytara almağanımızğa nala da bolasıñ!

Mwnday ataulardıñ bäriniñ suretin salu mindet emes şığar. Sonda da qazaqqa üş qaynasa sorpası qosılmaytın, sözsiz atauı auısuğa tiis soltüstiktegi eldimekenderdiñ sanınan adam jañıladı. Molodaya Gvardiya, Çernigovskie, Leningradskie, Çkalova, Novoberezovka, YAsnaya Polina, Kirova, Kotovskie, Sovetskoe, Pisarevka, Vozışenka, Nadejda, Uspenka, Lebyaje t.b jüzdegen jer attarın qazaqılandıru üşin ol jerde qazaq köbeyuge tiis. Almatıda otırıp, oybay salu oñay, közben körseñiz közqaras özgerip sala beredi eken.

Ras. Ayırtau audanınan bastap, Şal aqın audanına deyingi soltüstiktegi barlıq 13 audannıñ atı qazaqşa ataluınıñ özinde ülken män jatsa kerek. Bwl da bir ülken qadam, ülken özgeris. Sol audandardıñ atın özgertken bilik, auıldar men bas qalanıñ (Petropavldıñ) atına kelgende sipaqtap qaluınıñ tamırı tım tereñde jatır. 1970 jıldardıñ özinde 870 mıñday twrğını bolğan oblısta qazir 570 mıñnıñ aynalasında adam twradı. Oblıstağı jalpı halıq sanınıñ 49 payızdan astamın orıstar, bar bolğanı 34 payızdan astamın qazaqtar qwraydı. Qazaq degenderimizdiñ özi orıstanıp ketken. Endi osınday mekenge barıp, nwsqau beru - onsız da twtanğalı twrğan şoqtı ürleumen teñ. YAğni soltüstikke revolyuciyalıq emes, evolyuciyalıq damu kerek.

Onday damu jolına älsiz de bolsa qadam jasalıp jatqanın Qızıljardıñ köşeleri-aq aytıp twr.

 

Attağan jerde "Ruhani jañğıru" belgisimen qazaqtıñ twlğalarınıñ sureti ilingen. Qısqaşa ömirbayanı, sol twlğa jayındağı mälimetti oqıp, ırza boldıq.

Qalanıñ bastı köşeleriniñ de atauları qazaqşalana bastaptı. Endi osı igi bastamanı jañğırtu üşin de işki köşi-qon turalı irgeli bağdarlama jasaluı kerektigin añğarğanday boldıq.

Biz mingen şağın-avtobus "Qızıljar" qonaqüyiniñ aldına kelip toqtay qaldı. Qonaqüydiñ emes, qalanıñ atauı boluğa layıq meken-jayğa tüsip, qızmetkerlermen tek qazaqşa söylese bastadıq. Tilin bwrap qinala söylep twrğan kök köz qızdardı körip, bw ölkeniñ qazaqılanuğa dayın twrğanın tüsindik.

Tüsindik te bir kürsinip qoydıq.

Bizdiñ memleket bar köñildi soltüstikke böletin kez bayağıda jetipti.

(Jalğası bar)

Qanat Birlikwlı

Abai.kz