Şinkansen poyızı. Foto: hsrail.ru

Japoniya türli tehnologiyalardı damıtıu arqılı älem elderine ülgi bolıp keledi. Äsirese nanotehnologiyalardı jetik meñgeruiniñ arqasında qazirgi halıqaralıq arenada jaña bedelge ie bolıp otır. Japoniyanıñ osılay tanımal boluına ıqpal etip otırğan ozıq tehnologiyalarınıñ biri - Şinkansen dep atalatın joğarı jıldamdıqtı poyızı. Al bwl poyız turalı neni biluge boladı? Qısqaşa toqtalıp köreyik. 

Şinkansenniñ birneşe türi bar. Mäselen,  «Hayabusa» (swñqar) — jasıl tüsti, büyirinde qızğılt jolağı bar wzın twmsıq poyız,  Tokio men Şin - Aomoridiñ arasın jalğaydı. 2011 jıldıñ 5 naurızında alğaş jolğa şıqqan «Hayabusanıñ» eñ joğarı jıldamdığı 320 km/s. Wzın twmsıqtı superpoyızdıñ tüsi men pişini «swñqarday samğau» mağınasın beyneleydi. «Hayabusa» Tokio men Şin -Aomori arasın (674,9 şaqırım) 3 sağat 10 minutta basıp ötedi. «Hayabusanıñ» 15 metrlik twmsığı sığılğan auanıñ tolqın küşin azaytu üşin jasalğan.

«Hayabusa» şinkanseniniñ vagonı «Gan Class»  birinşi deñgeyli wşaq ülgisimen jobalanğan. Salondağı janğa jaylı atmosfera jolauşılar wşaqta otırğanday sezinu üşin jasalğan. Orındıqtarı avtomattı basqaru arqılı qozğaladı. Arqası 45 gradusqa şalqayatın orındıqtıñ arnayı tetigin basu arqılı jolserikti şaqırasız. Wşaq styuardessası men şinkansen jolseriginiñ funkciyalıq ayırmaşılığı köp emes. Superpoyızdıñ jolserik qızdarı jwmıs bastalmas bwrın 87 punkt boyınşa tekseruden ötedi eken. Onıñ işine bet-älpet pen ünemi külimsireudi wmıtpau principi de kiredi.

Basqa poyızdarmen salıstırğanda şinkansenniñ stanciya aralıq qaşıqtığı ülken. Maşinistke tüser salmaq ta jeñil emes. Şinkansen jürgizuşisi kölik ornınan qozğalğan sätten bastap mejeli jerine jetkenge deyin qaşıqtıq pen uaqıttı oy eleginen ötkizip otıradı eken.

Qauipsizdik, ıñğaylılıq, jıldamdıq, däldik principterin negizge alıp jasalğan japon şinkanseniniñ işi de wlttıq erekşelikti tanıtadı. Kyusyu şinkansen jüyesindegi jañadan jasalğan № 800 seriyalı «Cubame» (qarlığaş) köligine kirgende japon üyi eske tüsedi. Şinkansenniñ mañdayındağı qos janar (şam) qarlığaştıñ közi bolsa, säl tömendeu ornalasqan eki qızıl sızıq qwstıñ wşqandağı izin beyneleydi. Şinkansenniñ üsti, qarlığaştıñ töbesinen aumaydı. Osı qarlığaş beynesindegi superpoyızdıñ işki jabdığı Kyusyu aymağındağı materialdardan jasalğan. Orındıq nişidzin-ori kezdemesimen qaptalğan. Kyusyudiñ bwl kezdemesi üş tüsti — rokuşyo (qoyu jasıl), ruri (jasıl), kodayuruşi (küreñ) örnektermen bederlengen.  Bwl osı öñirdegi kezdeme toqu öneriniñ erekşeligin tanıtadı. Orındıq ta Kyusyu ağaşınan jasalğan.

Japon mamandarı tabiği taza materialdar psihologiyalıq, fizikalıq twrğıdan paydalı dep bilgen. «Cubameniñ» salon jaqtauları, vagonaralıq esik pen edeni tolığımen altın fol'gamen qaptalğan. Sonday-aq işki jabdıqtar ürüşi degen ağaştan alınatın japon lagımen boyalğan. Osınday şinkansenmen Şin-Osakadan Kagoşimaçyuouğa deyin 3 sağat 45 minutta (bwrın 5 sağat 2 minut bolatın), Hakatadan Kagoşimaçyuouğa 1 sağat 19 minutta (bwrın 2 sağat 12 minut bolatın) jetedi.

Jaña jürdek poyız ekologiyalıq talaptarğa say, energiya ünemdeude wtımdı. № 700 seriyasımen şıqqan Nodzomi (mwrat) köligi 270 km/s jıldamdıqpen jüredi. Al Batısındağı Hakatağa 300 km/s jıldamdıqpen qatınaydı. Bwl poyızdıñ aldıñğı vagonı wşaq konstrukciyası negizinde jasalğan. Barlıq şinkansender siyaqtı bwl poyızdıñ  da vagondarınıñ arası tolığımen jabılğan. Bwl dıbıs tudırmau jäne jeldiñ küşine tötep beru üşin qajet. Tokaydo - Şinkansen jelisimen künine 300 elektr poyız jüredi. 1964 jılğı şinkansender az radiustı bwrılıstarğa arnalğan edi. № 700 seriyalı jaña ülgidegi qondırğı jıldamdıq wlğaytuğa mümkindik berdi. Energiya 19 payızğa ünemdelip, uaqıt anağwrlım qısqartıldı. Osı ülgidegi «Nodzomi» — japon tehnologiyasınıñ jetistigi bolıp tabıladı. Salonnnıñ jaylılığı öte joğarı deñgeyde. Bwnda är jolauşı üşin zaryadtaytın tetik, jelisiz internet jwmıs isteydi.

Şarafat Jılqıbaeva, japontanuşı

“The Qazaq Times”