Şi Jinpiñ Qıtaydı ölgenşe dara bileui mümkin

Bir jarım milliard halqı bar, älemniñ ekinşi iri ekonomikalıq twlğasına aynalğan, sonday-aq, äskeri quatı kün sayın ösip kele jatqan Qıtay elin endi bir ğana adam jeke bilep-töstemek. Ol - Şi Jinpiñ, dep jazdı WSJ basılımı. Särsenbi küni Qıtay ükimeti endi bilikke kelgen eñ joğarğı basşılardıñ esimin jariyaladı. Alayda ol tizimniñ işinde törağa Şidiñ izbasarınıñ esimi joq. Mao Zıdoñ ömirden ötkennen beri 40 jıldan keyin, QKP-da bir adam bileytin sayasi sahna qaytadan qalıptasqanday.

7 adamnan qwram tapqan QKP ortalıq komitetiniñ müşeleri halıq qwrıltayı sarayında sap tüzep, qızıl kilem jayılğan minberge köterildi. Är bes jılda bir ret aşılatın partiyanıñ asa mañızı qwrıltayınıñ eñ saltanattı sağattarı osı sanaladı. Kezekti qwrıltayda Şidiñ esimi partiya jarğısına Maomen teñ därejede jazıldı. Tipti endi bes jıldan keyin de däl osı jağday qaytalanuı mümkin.

Şi Jinpiñ sayasatı men adamdar tağayındauına eşuaqıtta bögde pikir tuındamaydı. Osınday teñdessiz qwqıqtardıñ bir ğana Şidiñ uısında boluınan Qıtaydağı toptıq basşı däuiriniñ tübegeyli aqırlasqanın, sonday-aq, tarihi sipattı täuekelşildikti bayqauğa boladı.

Endeşe el men jwrttı eleñdetip otırğan osı Şi Qıtay tarihında Maodan keyingi orınğa qalay keldi? Onıñ ölşeusiz qwqıqtardı öz qolına aluı neden derek beredi? Ol 2022 jıldan keyin tağı da el basşısı bola ala ma?

Şidiñ öziniñ pikirinşe, qwdiretti adam bilese, Qıtay eli tipti de tez arada alpauıt elderdiñ qatarına qosıladı. Äri külli dünie osı elge köz tigetin boladı. Şi Jinpiñ aytqan osı soñğı söz birneşe aptadan keyin Qıtayğa keletin Donal'd Tramptıñ saparı barısında täjiribeden ötetin boladı deydi sarapşılar.

Sayasat jürgizudiñ bwl ädisinen keyin qıtaylıqtar tipti de adaldıqqa män beretin ädetke köşedi de, sayasi mädenieti wmtılıssız, ıqılassız küyge tüsedi. Mwnday jağday astında basşılar köptegen kürdeli mäselelerge  qağılezdikpen toytarıs bere almay qaladı.

Qıtaydıñ tarihşısı, sayasattanuşı Jañ Lifan': «Mwnday sayasi qwrılımnıñ eñ jaman jeri - eşkim de endigäri törağağa şın sözin ayta almaydı, Şi bwdan keyin «patşa ağzamnıñ» ğwmırın keşedi. Alda-jalda dağdarıstar tuınday qalsa, törağa mırza naqtı aqparattardan habarsız qaluı da mümkin», -  degen alañdauşılığın jasırmadı.

Bwl öte qaterli bastama, sebebi Qıtay Soltüstik Koreyanıñ yadro mäselesin tizgindeude, älemniñ ekonomika jäne qarjı narığına jetekşilik röl atqaruı kerek edi.

64 jastağı Şi qazirge deyin öziniñ osı asa iri qwqıqtarı jöninde tarmaqtap tüsinik bermey keledi. Tek «mende barlıq mümkindik bar»  deydi teñdessiz basşı bayandamasında.

Bwl retki QKP joğarı lauazımdı twlğalarınıñ orın almastıru barısı Qıtaydıñ ötken ğasırların eske saladı. Patşalıq däuirlerde Qwdaydan keyingi aspan astındağı qwqıqtıñ bäri patşanıñ uısında bolatın. Al, aşarşılıq pen mädeniettiñ töñkerisi kezinde Maonıñ dara bilep-tösteuinen milliondağan adam qırılıp edi.

1976 jılı Mao dünie salğannan keyin, Dıñ Şiaupiñ reforma jürgizdi. Ol «jası egdelegender zeynetke şığıp, jastar jwmıs istesin» dedi. Äri bir jerge şoğırlanğan qwqıqtı bıtıratudı qoldandı. «Qırğiqabaq soğıs ayaqtalğannan keyin bwl tüzim tipti de tereñirek atqarılıp, «aqbastılardıñ» el basqaruınan saqtandı jäne Byurokrattıq inerciyanıñ barlıqqa keluin şektep otırdı. Öytkeni Keñes odağı osındaydan ıdırağan edi», - dep jazdı basılım.

Degenmen, 2012 jılı Şi Jinpiñ sayasi sahnağa kelgende sayasatta «jwldızğa» aynalğan Bo Şilaydiñ isi QKP-nı işki jaqtan ülken äbigerge salğan edi. Al, Şi keñes odağınıñ ıdırauın kemeldi basşılıq, kemeñger basşınıñ joqtığınan dep qaraydı. Partiya işindegi jabıq jinalıstarğa qatısıp körgen adamdardıñ aytısına qarağanda, ol bilikke kelgennen beri qaray, işki keñesterde eşkim jaq aşa almaydı eken.

Särsenbide jaña basşılar jwrtqa jariya etildi. Olardıñ bäri 50-den asqandar. Adamdı tañdandıratını, solardıñ işinde kelesi kezekte el basşısı boladı-au deytin twlğalar körinbeydi. Bwdan Şidiñ ölgenşe ornın eşkimge bergisi kelmeytinin bayqauğa boladı. Bes jılda bir ret ötip otıratın qwrıltayda qağida boyınşa, 67 jastan asqandar zeynetke şığıp, keleşek el basşısı bolatın adam atalmış jeti adamnan twratın twraqtı komitetke kelip, 5 jıldan keyin bilikti resmi qolğa alatın edi. Bwl bir türli özgerissiz kele jatqan tüzim sanalatın. Al, osığan negizdelsek, bwl kezekti qwrıltayda keleşekte osı eldi biley qoyatın layıqtı adamnıñ beynesi körinbeydi.

Honkong tehnologiyalıq universitetiniñ sayasattanuşısı Diñ Şuelañ: «Mao men Dıñ neşe ondağan jıldardan keyin ğana jetistikke jetken bolatın. Al, Şi öz eñbek jemisterin köru üşin oğan tipten de wzaq jıldar kerek», - deydi. Qwqığı älsirey tüsken Prem'er ministr Li Kiçiyañ  joğarı biliktegiler qatarında ornın saqtap qaldı. Basqa 5 jaña müşeniñ işinde üşeui Şi törağamen baylanısı öte jaqsı adamdar eken.

Qazirgi beyneden alıp qarağanda, Şi jasaqtap şıqqan müşelerdiñ işinde 25-i ortalıq sayasi byuronıñ müşesi, 376-sı ortalıq komitet müşesi bolıp qaraladı. Al, bwl adamdardıñ bäri  komitetterde, memlekettik käsiporındarda, äskeri isterde jäne jergilikti ükimetterde törağanıñ senimine ie bolğandar.

Şi Jinpiñ ekonomikanı, äskerdi meñgeru arqılı jaña mindetterdi dayındap, joğarı mansap ielerine jäne tuıstarına basşılıq qwqıq berip, jemqorlıqqa qarsı qozğalıstı jürgizgen edi. Osı bes jıldıq küres nätijesinde, aqırı barlıq qwqıqtı qolına aldı.Sonday-aq, qarsılastarınıñ ünin öşirdi.

XXI ğasırdağı QKP-nıñ sayasi ornın tipti de bekemdeu üşin, ekinşi ökilettik ornına otırğan Şi jaña bir däuir kelgenin, jaña däuirde asa quatı basşı el basqaratının, tipti de irkilissiz damu jolına tüsetinin aytuda. Osığan nazar salsaq ol  Dıñnıñ qarqındı damu ideyasına mülde wqsamaytın bastama köterip otırğanday.

Qıtaydıñ iri bilim oşaqtarınıñ biri Halıq universiteti särsenbi küni «törağa Şidiñ jaña däuirdegi qıtayşa erekşelikke ie socializm ideyasın  zertteu institutın» aştı. Bwl institut endi ğana QKP jarğısına engizilgen Şi Jinpiñ teoriyaların arnayı zertteydi.

Bwl teoriyada birqatar küñgirt wstanımdar bar. Mısalı, «halıqtı ortalıq etu», «jaña damu teoriyası», «halıqtıñ öz üyinde özi qoja boluına tabandı bolu», «socializmniñ özekti qwnınıñ tarmaqtarına tabandı bolu» t.b.

Osı asa ülken tapsırmalardı är därejeli ükimet adamdarı qarpin qaltırmay jattap biluge mindetti.

Honkong universitetiniñ qıtaytanuşı mamanı Rayan Manuel' (Ryan Manuel): «Şi öz sayasatın jüzege asıru üşin jergilikti ükimet jetekşilerin paydalanbaqşı. Onıñ üstine ol jemqorlıqpen küres jasau barlıq sayasattı atqarudıñ negizi dep qaraydı. İs jüzinde bwl oñay-ospaq dünie emes», - dep pikir bildirdi.

“The Qazaq Times”