Satıbaldı Narımbetov: Kinoğa baylanıp qalğanıma künde ökinem

Meni äke-şeşem «satıp alğan»

– Sizdiñ esimiñiz köptegen şığar­malarıñızda Säken dep jazılğan eken. Säken Narımbetov dep. Nege?
– Meniñ Satıbaldı degen esimim töl­qwjatımda ğana jazılğan. Al ayna­lam­dağılardıñ bäri Säken deydi. Nege esi­mimdi Satıbaldı qoyğan deseñiz, meniñ aldımda bes bala bolğan eken. Biraq, bäri bir-eki jastan aspay, köz jwma beripti.
Onı bireuler köz tigennen boldı dep jatadı, endi bireuler auırdı deydi… Sodan äke-şeşem men tuğanda Qarlığaş degen kindik şeşeme aparıp, tabıstağan eken. Qırıq kün boyı anam sol kisiniñ üyine qatınap meni emizip jüredi. Qırıq kün tolğanda ırımdap özderine qaytıp almaq boladı. Söytip, bazardan sol kezde şığıp jatqan «üyrek twmsıq» tarazı alıp kelip, meni bir jağına jatqızıp, ekinşi jağına sol kezdegi eñ tapşı, bağalı degen zattardan qoyıp, teñşep, meni «satıp aladı». Sodan soñ esimimdi Satıbaldı qoyadı. Onımen qoymay, qwlağımdı tesedi. Şaşımdı alıp, aydar qoyadı. Sol aydarmen ekinşi sınıpqa barğanşa jürdim… Biraq meni tuğanımnan eşkim qwjattağı atımmen atağan emes. Bäri Säken dedi. Oqu ornında da, kino salasında da äriptesterim äli künge meni sol üyrenşikti atpen atap keledi. Tek meni jaqın tanımaytın adamdar ğana qwjattağı esimimmen Satıbaldı deydi.

– Belgili sınşı Äliya Böpejanova sizdiñ bir kitabıñızğa jazğan alğı­sözinde Fellinidiñ: «Men balıq turalı fil'm tüsirsem de, ol ömir­bayandıq bolar edi» degen sözin kel­tirgen eken… Sol jazbasında sizdiñ şığarmaşılıqta jeke tağdırğa erekşe den qoyatınıñızdı aytıp ötedi.
– Men ğana emes, barlıq rejisser söytedi. Biraq men tağdırdı intriga, fabula retinde alıp qarağannan göri harakterdi, minezdi aşqan mañızdı dep sanaymın. Men üşin, kinonıñ alğışartı – keyipkeriñ kadrğa kirgennen bastap minez körsetui kerek. Jürisinen, söyleu mänerinen, leksikonınan, är äreketi men qozğalısınan sol minezi körinip twruı şart. Öytkeni, bir jarım sağattıñ işinde köp närseni aytıp ülgeru mümkin emes, qısqa ştrihtar, minez arqılı biraz aqparat berilui tiis. Grek ğwlamasınıñ «seniñ mineziñ – seniñ tağdırıñ» degen sözi osıdan şıqqan. Adamnıñ minezin alğaş esik aşıp kirgeninen bastap-aq köruge boladı. Mısalı, bireuler esikti sıqırlatpay, jäy aşadı. Söytip, «Sälemetsizder me» dep amandasıp, jön swray bastaydı. Ekinşi bireu esikti aşıp qoyıp: «Assalaumağaleyküm! Osında pälenşe bar ma!» dep dauıs-tap kiredi. Üşinşisi, esikti sart etkizip aşadı da, esikten kirip kep, qolıñdı aladı. Mine, osı üş minezdiñ arasınan bükil adam balasınıñ minezin tabuğa boladı. Ärqaysımızdıñ minezimiz – bizdiñ tağdırımız. Minezimizge say qılıq jasaymız. Al sol qılığımızğa say tağdırımız jasaladı. Sol sebepti, men üşin kez kelgen şığarma birden minezdi aşuğa qwrıluı kerek. «Mwstafa Şoqaydı» tüsirgende de, «Amanatta» da alğa qoyğan eñ bastı maqsatım, keyipker minezin körsetu edi. Mısalı, Kenesarınıñ qaysar minezi bolmasa, ol ölip qalmas edi. Eger ol kompromiske baratın bolsa, mäseleni diplomatiyalıq jolmen şeşe alatın qabileti bolsa, qırğızdarmen kelisimge barar edi. Mämilege keler edi. Biraq ol kelisimge könbedi. «Bizdi sattıñdar, bergen uädeleriñdi orındağan joqsıñdar» dep aşuğa mindi de, soñında bası ketken. Bekmahanov ta birbetkey bolğan. Ol basqa taqırıpqa ötip, öz pikirin, maqsatın özgerte salğan joq. Sol birbetkeyliginen ğılımnan alıstatıldı, qudalandı. Keyingi tolqın ökili – älgi jurnalist jigit te birbetkeyligimen keyindeu, 1968 jılı «üş äriptiñ» qarmağına ilikti, kinodan bayqağan bolarsıñ. Demek, meniñ osındağı üş keyipkerim üşeui de Gamlet boldı. Adam bop qalamız ba, qalmaymız ba? Titıqtap şarşasaq ta, aqiqattı izdeudi jalğastıramız ba, qoyamız ba degen swraqtar ünemi olardıñ aldında twrdı. Soñında körermen oyında «amanat orındaldı ma, orındalğan joq pa» degen swraq qaldı.

Tarihi fil'mder tüsirudi özimniñ parızım dep bildim
– «Amanat» şölirkep, susap otırğan qazaq qoğamı üşin salqın sarı qımız siyaqtı boldı. Ondağı ärbir kartina, är söz, är syujet bir jwtım qımızday mañızdı, qwnarlı. Körgenniñ sanasın silkimeui, boyın sergitpeui mümkin emes. Jalpı, bizdiñ qoğamda tarihi-patriottıq taqırıptağı fil'mderge swranıs joğarı ekenin sınşılar jii aytıp jür. Bwl ras qoy?

– Ras, biraq, meniñ tüsirip jürgenim patriottıq fil'mder emes. «Jaujürek mıñ bala», «Almas qılış», mine, osılar patriottıq fil'mder. Meniñ maqsatım, bizdiñ körermen, qazaq öziniñ ötkenine, tarihına, özine jiirkenbey qaray bilse eken deymin. Aynağa qarağanda öz beynesin tanımay, özine özi ürgen küşik siyaqtı bolmay, öziniñ balalığı men bwrınğı tarihına qwrmetpen, oylı közben qaray alatın deñgeyge jetsek eken deymin. Äueli, «Mwstafa Şoqay» tüsirilgende, men sol qwştarlıq bar ekenine köz jetkizdim. Ol mağan qanat bitirdi. Demek, Kenesarılar bostan bosqa qan tökpegen eken. Bekmahanov da tekten tek basın bäygege tikpegen. Bäri bolaşaq üşin.
– Al biz osındağı körermen swra­nı­sın qanağattandıra alıp otırmız ba?
– Qaydağı qanağattandırğan, jwmıs endi bastalıp jatır. Biz öz kinoindustriyamızdı damıtuğa endi bet bwrıp otırmız. Endi ğana özimizge ne qajet ekenin oylas­tırıp, izdenuge köştik. Endi erkin jüze bastadıq. Jiırma bes jıl bir memleket üşin öte qısqa uaqıt.

– Öziñiz osı bağıtta fil'm tüsirudi jalğastırasız ba? Mısalı, Bekmahanov turalı fil'm tüsirgiñiz keletinin siz 2011 jıldarı «Egemen Qazaqstan» gazeti üşin Sauıtbek Abdrahmanovqa bergen swhbatıñızda aytqan ekensiz.

– Iä, sol twsta aytsam, aytqan bolarmın. Biraq ol kezde meniki älsiz ğana ümit bolatın. Keyin «Mwstafa Şoqaydı» tüsirgen soñ mağan qanat bitti. Öytkeni, Şoqay minezi biraz körermen sanasına oy salğanın bayqadım. Aldındağı «Közimniñ qarası», «Qızjılağan» sekildi avtorlıq fil'mderdi qoya twrıp, tarihi twlğalarımızdı ekrandau meniñ özimniñ parızım ekenin tüsindim. Älim kelgeninşe tarihi taqırıptarğa barıp, osınday twlğalarımızdı jarıqqa şığarsam degen ıqılas tudı. Jalpı patriottıq, tarihi taqırıptardağı fil'm­derge degen swranıstı qana­ğattandıru üşin «Qazaqfil'm» äli osınday jiırma-otız fil'm tüsirui kerek. Qarap otırsañız, bizdiñ birde-bir batırımız bireudiñ bir santimetr jerin jaulap alu üşin kürespepti, öziniñ jerin qorğap qalu üşin ğana küresipti. Bwl degeniñiz – paradoks. Şıñğıshan da, Napoleon da, basqa ataqtı qolbasılardıñ bäri de basqa eldiñ jerin jaulap alıp, sonımen atı şıqqan. Al bizdiñ batırlarımızdıñ eşqaysısı adamzat aldındağı adaldıqtan asıp ketpegen, öz dinin, öz jerin, öz elin qorğaymız dep küresken.

– Siz ılği ötkir taqırıptardı qozğaysız. «Qızjılağandağı» poligon qanşalıqtı özekti taqırıp ekeni tüsinikti. Al «Mwstafa Şoqaydı» köptegen zamandastarımız keñestik közqarastan, «satqın, qaşqın» dep qaralaudan arıla almay jürgende tüsirdiñiz. Ondaylar äli de bar.
– Iä, äli de bar.

– Siz osınday ötkir taqırıptarğa bararda ideyañızdıñ jüzege asatınına, maqsatıñızğa jetip, qolğa alğan fil'miñizdi tüsirip şığa alatınıñızğa, qarsılıqqa, sınğa wşırap, kedergige tap bol­maytınıñızğa senim bola ma?

– Men mwnday taqırıpqa barğanda kedergi bolatının bildim. Tehnika tilinde sopromat degen wğım bar. Ol «qarama-qarsı materialdar» degen söz. Kez kelgen taqırıp eger aqiqatqa arnalatın bolsa, ol jerde qaşan da sopromat boladı. Öytkeni, adamzat öziniñ üyrengen közqarasınan aynığısı kelmeydi. Soğan üyrenip qalğan. Mısalı, men ılği da özime wnağan bir kiimderdi tastamay kiip jürem, öytkeni, sonda özimdi öte ıñğaylı sezinem. Tipti, balalarım jaña kiim äperip, «äke, nege üstiñdegini tastamaysıñ, mınanı kiseñşi» dese de, aynalıp kep bwrınğı kiimderime qol sozıp twram. Bolmay bara jatsa, balalarıma «sen kiip, kişkene eskirtip berşi» dep ötinem. Adamzat ta solay. Bizdiñ üyrenip qalğan közqarasımız bar, marksizm-leninizm degen. Sol keñestik däuir qalıptastırğan közqarastan arılğımız kelmeydi. 1980 jılı bizdiñ kommunizm bağında şalqamızdan tüsip, alma jep jatatın kezimiz edi. Öytkeni, bizdi solay üyretken. Bizdi Qabanbay batır, Alpamıs batır, Kendebay batır siyaqtı bol dep tärbielegen joq, Pavlik Morozov bolsañ, sonda ğana bağañ ösedi dep tärbieledi. Bizdiñ şınımen Pavlik Morozov bolğımız keldi. Aramızda sonday «därejege» qol jetkizip, Pavlik bolıp ketken adamdar da boldı. Biraq, qazir olardıñ attarı atalmaydı. Öytkeni, zaman özgerdi. Al endi tarihi taqırıpqa barıp, tıñ dünieler jasap jatqan rejisser qazir jalğız men emes. Tayauda «Almas qılış» degen fil'mniñ tanıstırılımı boldı. Alda ol da ekranğa şığadı. Sol fil'mde de biraz närse qamtılğan. Erteñ osı kinonı körgen soñ da «ol zamanda onday bolğan joq, mwnday bolğan joq» dep şığatın körermen tabılatının men bilem. Öytkeni, bizdiñ körermenniñ bäri – tarihşı. Jalpı, basqa eldiñ körermenderine qarağanda qazaq körermeni öte kirpiyaz. Bwrın Swltan Qojıqov «Qız Jibek pen Tölegen» fil'min ekranğa şığarğanda da «Qız Jibek bılay kiinbegen, bılay jürmegen. Tölegen şaşın ösirmegen» degen siyaqtı pikir aytqandar tabıla ketken. Ondaylar däp bir Qız Jibek zamanınan kelgendey söyleydi. Men köbine osını qaljıñğa aynaldıram, jañağıday pikir aytatın azamattardı nege sahnağa şığarıp, «Qız Jibektiñ zamandası», «Tölegenniñ zamandası» dep elge tanıstırmadıq eken deymin… Şın mäninde, ol zamanda kim boldı? Al bolmasa, nege olar Tölegendermen birge asıq oynağan adam siyaqtı söyleydi?.. Keyde osınday sınşılarğa şınımen aşuıñ keledi. Bizde, qaytalap aytam, köbi pikir aytpaydı, ükim aytadı. Bäri kino sınşısı… Dwrısı, pikir aytu üşin de adam aldımen dayın boluı kerek dep oylaymın. Al jaña men aytıp otırğan fil'mder arqılı biz körermenderdi aqiqattı qabılday biluge psihologiyalıq, intellektualdıq twrğıda dayındaydı dep senem. Bolaşaqqa qazir ülken negiz qalanıp jatır. Jas rejisserler ösip keledi. Erteñ talay jaña fil'mder tüsiriledi. Sol kezde körermen olardıñ tarihi taqırıpta tüsirgen fil'mderin tez tüsinetin därejege jetedi dep oylaymın. Al qazir bizdiñ keybir körermender özderi nota bilmeydi, biraq sol'fedjiodan sabaq bergisi keledi.

Körermendi oyğa şaqıratın fil'mderdi köbeytu qajet

– Smağwl Elubaydıñ siz jayında jazılğan «Tuğan topıraqqa nıq qadam tiregen suretker» attı maqalasında ötken ğasırdıñ ekinşi jartısında «kino wlttıq qwndılıqtardı nasihattauda aldına jan salmaytın şap­şañdığın moyındatıp», jwrt şwğıl kino önerine bet bwra bastadı dep jazıptı. Biz osı kinonı wlttıq ideologiyağa paydalana alıp jürmiz be?

– Paydalana almay otırmız. Biz ayanbauımız kerek. Bwrın köp jurnalistke aytqan da şığarmın, Amerikanıñ obrazın 30-şı jılı Gollivud jasadı. Äli künge amerikalıqtardıñ qalay kiinip, qalay jürui kerektigine deyin Gollivud belgilep otıradı. Jäne onısı virus siyaqtı bükil düniege jayılıp jatır. Demek, kino degen öte küşti qaru. Onı şoq wstağanday abaylap jasau kerek. Bayağıda bizdiñ analarımız oşaqtıñ janındağı samauırdı qızdıru üşin oşaqtıñ işinen alınğan şoqtı eki alaqanına kezek-kezek sap otırıp, älpeştep aparıp, samauırğa salatın. Mine, kinoğa da osınday eptilik, yuvelirlik jaujürektik, öjettik qajet. Tarih ta sonday. Ol – şoq, janıp twrğan şoq. Onıñ ärqaysısın älpeştep alaqanğa salıp otırıp paydalanuımız qajet. Tarihqa wlttıq közben qarau kerek. Basqa eldiñ kökeleriniñ közimen emes, özimizdiñ, nağız qazaqtıñ közimen qarauımız kerek.

– Jattandı swraq, biz kez kelgen tarihi fil'mde joq joñğarmen şabısıp jüremiz. Nege? Eger sol joñ­ğarlar qazir ülken memleket bolıp otırğan bolsa, biz müldem tarihi taqırıpqa bara almas pa edik?
– Biz önerde de şındıqqa tike qaray almay kelemiz.

– Öziñiz osınday qolaysızdıqpen betpe-bet kelmediñiz be?
– Eger biz tarihi fil'm tüsirip, onda basqa eldermen soğısqanımızdı körsetsek, ükimet aqşa beredi dep oylay­sıñ ba? Biz sayasi sıpayılıqtan asa almaymız. Bwl, şınımen de bir jağınan bizdiñ önerimizge tosqauıl bolıp otır. Mwnday biraq är eldiñ basınan ötken. Mısalı, bwrın KSRO kezinde «Taras Bul'ba» tüsirilgende Pol'şamen, Ukrainamen aradağı qatınasqa jarıqşaq tüse me dep, şın tarihta bolğan qatığıstardı ekrandauğa rwqsat bermegen. Alayda osıdan bes-altı jıl bwrın Olias Borko degen rejisser jañağı oqiğanıñ bärin qamtıp fil'm tüsirdi. Ol fil'mnen soñ, özderiñizge belgili, eşqanday halıqaralıq soqtığıs, soğıs bola qoyğan joq. Öytkeni, ol tarihi aqiqat. Bwl jerde qaşan da ädildik, adaldıq kerek. Tarihqa degen. Sol psihologiyalıq jaltaqtıq bizde äli de bar. Eger biz körşiler turalı jaman birdeñe aytıp qalsaq, bizdiñ toleranttığımız qayda, sayasi sıpayılığımız qayda dep şu ete qalamız, öz köleñkemizden özimiz qorqamız. Biraq ötkendi aytu kerek qoy. Ötkendi aytqanğa ökpeleu dwrıs emes şığar. Ötkendi bilmey bolaşaqtı qalay jasaymız?
YAğni jañağı swrağıña kelsem, men de «Amanattı» tüsirgende Kenesarınıñ qırğızdarmen qaqtığısın aşıq kör­setken joqpın. Qırğız ağayındar ökpelep jüre me de, sol syujetke kelgende ekrandı qıp-qızıl qılıp qanğa boyap qoya saldıq, öziñ bayqağan bolarsıñ. Jalpı, bizdiñ köp keyipkerlerimiz ekrandalğan joq. Tarihtağı batırlarımız ben handarımız, tipti auız ädebietindegi keyipkerler de körermenge jetpedi. Qambar batırımız, Kün astındağı Künikey, Ertöstik… Negizinde osı saladan qarjını ayamauımız kerek edi. Amerika kezinde aqşasın ayağan joq. Äli de ayap jatqan joq. Sonı aqırı ideologiyalıq qwral retinde paydalanıp keledi.

– Äri sol kinoindustriyası arqılı ekonomikasına da qomaqtı kiris keltire bastadı ğoy?

– Iä, ol – ülken kiris közi. Bizde qazir «intertayment» degen päle şıqtı. Bizdiñ körermenderdi üş kategoriyağa bölu kerek. Birinşi kategoriyadağılar jwmıstan şarşap kelgende köñil köterip, demalğısı keledi. Ekinşi toptağılar – ekşn fil'm körip, adrenalin alğısı keledi. Al üşinşi kategoriyadağılardıñ maqsatı bölek. Olar «biz ne üşin ömir sürip jürmiz? Ömirdiñ mäni nede?» degen swraq biletinder. Eger rejisser körermen sanasında swraq tudıra alsa, onda onıñ jwmısı nätijeli bolğanı. Negizinde bizge jaña atalğan körermenderdiñ üş kategoriyasına arnalğan fil'mderdiñ bärin tüsire beru kerek. Biraq soñğı bağıttağı önimderdi, körermendi oyğa şaqıratın fil'mderdi köbeytu qajet. Onıñ bärin qamtamasız etu üşin jılına tört-bes-aq fil'm tüsiretin «Qazaqfil'mniñ» mümkindigi az bolıp twr.

Wlttıñ sözin söyleytin ekranımız boluı kerek

– Jaqında qazaqtimes.com saytı rejisserlerimiz wlttıq ädebietke bet bwrmay jürgenin aytıp, mäsele köterdi… Keñestik kezde wlttıq ädebi tuındılarımızdıñ negizinde tüsirilgen fil'mderimiz boldı ğoy. 
Sol jol nege üzilip qaldı?

– Iä, bizde taqırıp köp. Mwhtar Äuezovte qanşa şığarma bar, Beyimbet Maylinde, Sayın Mwratbekovte qanşa! Bertindegi jazuşılarımız Dulat Isabekov, Mwhtar Mağauin, Bekswltan Nwrjekeevterdiñ şığarmaları qanday! Al Qalihan Isqaqovtıñ bir ğana «Aqsu jer jannatı» degen romanı arqılı tipti köpserialdı fil'm tüsiruge boladı. Äkim Tarazi ağamızdıñ şığarmala­rınıñ bäri dayın scenariler. Al endi äri qaray ne kerek? Qarjı kerek. Olardı qamtu üşin «Qazaqfil'mniñ» fil'm tüsiru mümkindigin keñeytu qajet. Osıdan bes-altı jıl bwrın, «Qazaqfil'mdi» Ermek Amanşaev basqarıp twrğan uaqıtta bizdiñ jwmısımız jandanğan bolatın. Sol twsta jılına on eki fil'm tüsirgen kezimiz boldı. Biılğı jılı, mısalı, jeti fil'm tüsiruge jağday jasalıp otır. Biraq, mwnıñ özi jaman emes. Negizinde jıl sayın on bes fil'm tüsiretin bolsa, biz bos keñistikti tez toltıruğa mümkindik alar edik. «Sannan – sapa» degen osıdan şığadı.

– Keyde az ğana qarajatpen de ädemi köylek tigip kiyuge boladı. Al kerisinşe, köp qarajat jwmsasañ da, naşar köylek tigip kiyuiñ mümkin. Kinoda da solay ma? Älde jaqsı kino tüsiru qarajattıñ auqımdılığımen ğana ölşene me?

– Qarjı kinomaterialğa-syujetke say boluı kerek. Mısalı, jañağı biıl tüsiriledi degen jeti fil'mniñ işinde 200 mıñ dollarğa tüsip jatqanı da bar. Onıñ da özindik aytar oyı bar. Desek te, kinoda mäsele qarajatqa ğana emes, oğan ketetin materialğa baylanıstı. Mısalı, «Amanatqa» äjepteuir qarjı qajet boldı. «Almas qılış» ta az qarajat talap etken joq. Nege deseñiz, onda eñ qwrığanda 300-500 salt attığa kiim tiktiru kerek. Olarğa qwral-sayman kerek. Onıñ bäri – şığın. Al endigi bir fil'mde üş-aq adam oynauı mümkin. Oğan köp qarajat kerek emes. Sondıqtan, bastı mäsele qarajatta da emes, köñilde. Mısalı, bireuge komediya kerek, bireuge ekşn kerek. Olardıñ bäriniñ susının qandıru qajet. Janrdıñ meylinşe köp bolğanı jaqsı. Qazir bizdiñ jağdayımızda, eñ qwrığında eki jılda bir ret tarihi fil'm tüsirsek te jaman bolmas edi. Bwl jerde mınaday köylek kidi degen äñgime emes, köñil mañızdı bolıp otır. Wlttıq sözimizdi söyleytin bizdiñ ekranımız boluı kerek. Al qazir ekranımızdı Amerikanıñ, Ündistannıñ, Koreyanıñ fil'mderi basıp ketti. «Garri Potter», mısalı, bizdiñ balalarımızğa kerek pe? Bizdikiler Er Töstikti, Alpamıs batırdı, Qobılandını körip ösui kerek emes pe? Biz qazir basqa eldiñ ertegilerimen balalarımızdı tärbielep otırmız. Bwl – ülken qatelik. Töl ertegiler – bül­dir­­şinderge ruhani azıq. Men bıltır bir üyde qonaqta boldım. Sonda kelini närestesin «bayu bayuşki bayu» dep wyıq­tatıp jatqanın körip, jağamdı wstağam. Äje­lerimizdiñ «äldii» qayda qaldı? «Äl­di» estimey ösken wrpaq qayda baradı?

Ökinişim, är fil'mimniñ arasında üş-tört jılım ötip jatır
– Tayauda «Közimniñ qarası» degen atpen jinaq kitabıñızdı şığarıpsız. Sonı oqıp otırğanda swrağım keldi: siz aqıl-oy azabın köp kördiñiz be, jemisin be?

– Men mwnı äli oylap ülgergen joq­pın. Qazir jwmıs procesindemin, son-
dıqtan, ol jağın sanap körmedim. Müm­kin, keyin, qartayıp, şau tartqanda otırıp, körgen azabım men jetken jetistigimdi payızğa salıp sanaytın şığarmın. Biraq kez kelgen jwmıstıñ qızığı men azabı qatar jüredi ğoy. YUriy Kazakovtıñ mınaday sözi bar: «jazuşı üşin eñ qorqınıştısı, eñ azaptısı – aq qağazben oñaşa qalu» deydi. Neden bastarıñdı bilmeu, qalam-qağazıñmen jekpe-jekke tüsu. Tolstoydıñ oyın kişkene jañğırtqanı bolar. Biraq, osı sözde şındıq bar.

– Bir swhbatta jalğızsı­ray­tı­nıñızdı, swrağıñızğa jauap tap­paytınıñızdı aytıpsız. Oyşıl adamdardıñ, äsirese iri twlğalardıñ bäri jalğızsıraytını tüsinikti ğoy. Al sodan qwtıludıñ jolı bar ma?

– Adamnıñ bäri – jalğız. Siz de jalğız­sız, basqalar da. Sol jalğızdıqtan qwtılu üşin bärimiz birdeñe izdeymiz. Kitap oqimız, eñbektenemiz. Demek, ğwlamalar aytqanday, izdenis jolındağı adam ğana jalğızsıramaydı.
– Osıdan birneşe jıl bwrın «İz» degen fil'm tüsirgiñiz keletinin de aytqan ekensiz… Jalpı, aldağı josparıñız qanday? Sizden tağı qanday fil'mder kütuge boladı?

– Tüsirgim kelgen närse köp. Äsirese, «Amanattan» keyin aldımda Alaş azamattarı tizilip twr. Biraq aqşa joq. Älihan Bökeyhanov, Sırım batır, Qwrmanğazı atam… – bäri qaşan tüsiresiñ dep, aldımda qarap twrğanday boladı. Şınında, taqırıp köp. Biz qazir jazuşı Nwrlan Sanjar ekeumiz Adol'f YAnuşkeviç turalı fil'm scenariin jazıp qoydıq. Endi qarjı kütip otırmız. Bekswltan Nwrjekeev degen jazuşı ağamız bar ğoy. Sol kisiniñ «Kütumen ötken ğwmır» degen romanı bar. Sonıñ atın alıp, «bizdiñ, rejisserlerdiñ ömiri kütumen ötken ğwmır» deymin men ılği qaljıñdap. Biraq bwl – şındıq. Bizdiñ jwmısımızdıñ bäri qarjığa baylanıstı. Bärimiz – qarjığa täueldimiz. Men, mısalı, kino tüsireyin desem, operator jaldaymın. Oğan aqşa kerek pe, kerek. Ekeumiz birge suretşi jaldaymız. Ol tegin jwmıs istemeydi. Odan keyin akterlar izdey bastaymız. Olarğa töleysiñ be, töleysiñ. Oğan aqşanı kim beredi?.. Kördiñiz be, biz täueldimiz. Bizdiki sondıqtan «kütumen ötken ğwmır».

– Jazuşılar jazğısı kelgen ideya­nı üyinde otırıp-aq jazıp tastap, bir şığarmadan ekinşi şığarmağa köşip, erkin jüre aladı… Siz jazu­şılıqpen qatar rejisserlikti qolğa alıp, kinoğa baylanıp qalğanıñızğa ökinbeysiz be?

– Künde ökinem. Nege deseñiz, är fil'mimniñ arasında tört-bes jılım ötip jatır. «Mwstafa Şoqaydan» soñ jeti jıldan keyin «Amanat» tüsirildi. Küttim men, aqşa qaşan beredi dep küttim… Meniñ Mäskeude birge oqığan bir kurstasım öziniñ 33 fil'min tüsirip, qazir 34 fil'min qolğa alıp otır. Al men jeti-aq fil'm tüsirdim. Qalay? Ne üşin? Ol meniñ jalqaulığımnan ğana emes. Bizdiki – kütumen ötken ömir. Osığan ökinem.

Äñgimelesken: Näzira BAYIRBEK

astana-akshamy.kz

(Tüpnwsqadağı taqırıp: Kino – küşti qaru)