M'yanmadağı qırğınşılıqqa qarsı ereuil. Foto: Lenta.ru.

Jaqınnan beri äleumettik jelilerde M'yanmadağı mwsılmandardıñ qırğınşılıqqa wşırağanı turalı köptep taraldı. Milliondağan adamdardıñ tağdırı tälkekke tüsken, neşe on mıñdağan adamdar mekenderinen bosıp ketken, san-sanaqsız äyelder men balalar ayausız qorlau men qırğındauğa wşırağan osı oqiğa aldında älemniñ biraz eli ünsiz qarap otırdı. Din aralıq qaqtığıs pen az sandı wlttarğa körsetken qısım aldında «demokratiya bwlbwldarı» da «sayramay» qaldı.  Bwl bülikti tınıştandıru ma, älde genocid qırğın ba? M'yanmadağı qandı qırğın qalay tudı? Ondağı mwsılmandardıñ qırğınşılığına älem elderi qalay qaradı? Tömende biz osı swraqtarğa baylanıstı şolu jasaymız.

Eñ äueli sol eldiñ ükimeti atalğan oqiğağa resmi qanday mälimetter taratqanınan nazar audarıp körelik. M'yanmanıñ qauipsizdik küşteriniñ mälimetinde, eldegi Rohindja mwsılmandarı arasındağı toptar eldiñ batısındağı ornıqsızdıqtı paydalanıp, Islam memleketin qwruğa küş salıp jatır dep şağımdanıptı. Sonımen birge halıq aradağı keybir küşterdiñ olarğa kömek berip otırğanın ayıptağan. M'yanma ükimeti ötken jwmada bolğan birqatar zorlıq-zombılıq äreketteri üşin auır sındarğa wşıradı. Alayda, osı eldiñ ükimettik orındarı «»Etnikalıq-rohindja şabuılşılarınıñ kişigirim tobı soltüstik Rakhayn ştatındağı qauipsizdik küşterine qarsı aldın-ala ereuil jasağan» degen mälimet beredi.

M'yanma äskeri küşteriniñ köldeneñ tartqan sebebi anıq boldı. Aytalıq, olar: «eldegi mwsılmandar  Rakhayn ştatında ornıqsızdıq qalıptastırıp, Islam memleketin ornatpaq» degen ayıptı közde wstağan. Olay bolsa, biz Birmanıñ (M'yanmanıñ) jalpı jağdayına azıraq toqtalıp ötelik. Ündi-Qıtay tübegine ornalasqan, Oñtüstik-Aziya eli sanalatın M'yanmada 55 millionnan asa halıq twradı. Bwlardıñ 85 payızı budda dinin wstanatındar. Özgeleri hristiandar, induister jäne mwsılmandar. Mwsılmandar eldiñ jalpı sanınıñ 4 payızın ğana ielenedi. Köbinde Bangladeşpen şekaralas batıs aymaqtarda qonıstanğan. Al, osı mwsılmandardıñ köbi M'yanma elinde körşiles Bangladeşten qonıs audarıp kelgen bosqındar retinde qaralıp kelgen. Osınıñ özi öñirde orın tepken qırğınşılıqtıñ tüp tamırı arıda jatqanın añğartadı.

M'yanmadağı mwsılmandarğa bağıttalğan qırğınşılıq 25 tamızdan bastalğan.  M'yanma ükimetiniñ mälimdemesine silteme jasağan “The New York Times” jäne “The Wall Street Journal” basılımdarınıñ aqparatına süyener bolsaq, eldegi keybir şağın islamdıq toptar qauipsizdik küşterine şabuıl jasağanın rastauğa boladı. Alayda, onıñ soñğı M'yanma ükimeti jağınan genocid qırğınğa wlasqan. Qarulı armiya men qosa tikwşaqtarmen jasalğan şabuıldardan keybir Rohindja mwsılmandarınıñ auıldarı tegis örtke oranğan. Bwl qırğınnan qaşıp qwtıluğa tırısqan twrğındardıñ arasında suğa ketip qaza tapqandardıñ sanın qosqanda neşe jüzdegen adamdı qwraydı dep habarlağan “The New York Times” basılımı.

Rohindja - M'yanmanıñ batısındağı Rakhayn ştatında twratın mwsılman, etnikalıq sanı az halıq sanaladı. Birikken Wlttar Wyımınıñ pikiri boyınşa, olar budda dinin wstanuşı köpşilik qauım jağınan ondağan jıldar boyı quğın-sürginge wşırap kelgen. Osı ezgige şıdamağan keybir qarsılıq körsetuşi toptardıñ äreketi jaña qırğınşılıqqa sebepker boldı.

Halıqaralıq köşi-qon wyımı särsenbide bergen mälimetinde ötken bir aptanıñ özinde 18 mıñ rohindja mwsılmanı M'yanmadağı jaña zorlıq-zombılıqtan qaşıp, Bangladeşke ötkeni, qazirgi kezdiñ özinde ondağı bosqındar lagerine panalağan rohindja  mwsılmandarınıñ sanı 76 mıñnan asıp ketkeni mälim boldı. Äyelder men balalardıñ qırğınğa wşırauın bögep qalu üşin er azamattar sonda qalıp, qarulılarğa qarsılıq körsetuge mäjbür bolğanı turalı da “The New York Times” basılımı habarladı.

25 tamızda bastalğan qandı qırğında jalpı 400 adamnıñ qaza bolğanı belgili boldı. Olardıñ 370-i rohindja azamattarı. Keybir derekterde auılımen qırılğan rohindja mwsılmandarınıñ sanı odan da köp delinedi. Alayda, m'yanmalıq resmi twlğalar ondağı ölim-jitimge qatıstı naqtı esep bermedi. Bosqındar arasınan keybireui  15 auıldıñ tügeldey qırılğanın öz közimen kördik desken. Halıqaralıq qwqıq qorğauşı birlestikter, tiri qalğan rohindjalıq otbası müşeleriniñ aytuı boyınşa M'yanma äskerleri jağınan öltirilgen qwrbandardıñ sanın naqtı anıqtauğa kirisken.

N'yu-Yorktegi «Human Rights Watch» wyımı şabuılğa wşırağan 17 jer uçaskesine, sputniktik suretterge taldau jasau arqılı 700-ge juıq ğimarat örtenip ketkenin anıqtadı.

M'yanmadağı mwsılmandar qırğını älem nazarında

Osı oqiğağa qatıstı aqparattar äleumettik jelilerge tarqalğanğa deyin, M'yanmadağı mwsılmandarğa bağıttalğan qırğınşılıq turalı Batıs elderi «läm» dep auız aşpağanı adamdı tañ qaldıradı. Adamdıq qwqıq, nanım bostandığı men demokratiya turalı auız jappay uağızdağan elderdiñ de ükimettik deñgeyde M'yanmağa qaratqan qatañ sögis nemese ayıptauları jayında eş derek joq.

Islam Intımaqtastıq Wyımı M'yanma ükimeti men qarulı küşteriniñ ondağı mwsılmandardıñ twrağına maqsattı türde ört qoyğanı turalı 29 tamız küni qatañ sögis jariyalağan bolatın. Atalğan wyımnıñ ayıptauında: «Bwl oqiğalardıñ Rohindja mwsılmandarınıñ negizgi qwqıqtarı men M'yanma äkimşiliginiñ azamattardı qorğauda halıqaralıq jauapkerşilikteriniñ bwzılğanın tolıq körsetedi. Mwsılman sanı az öñirlerge bağıttalğan ädilet pen azamattıq qwqıq erejeleri iske qosılmağandıqtan aymaqta twraqsızdıq qalıptastı», – delingen.

Bwl oqiğada eñ bir belsendilik tanıtqan el – Türkiya boldı. Türkiya jaq 26 tamızdan bastap, M'yanma ükimetiniñ qadamdarına qarsı pikirler jariyalay bastağan. Tipti eldiñ prezidenti Rejep Tayıp Erdoğan bwl oqiğanı «mwsılman genocidi» dep bağalap, BWW bas hatşısına osı mäsele turalı qoñırau şalğan. Ol sözinde: «Bwl mäselede ünsiz qalğandardıñ bäri de genocidti qoldauşılar. Özgeler ünsiz qalsa da Älemdik qauımdastıq aldında Türkiya bwl mäseleni soñına deyin köteredi», – dedi. Sonımen birge Türkiyanıñ eki birdey ministri M'yanmadağı jäne Bangladeştegi Rohindja mwsılmandarına kezdesuge bardı.

Şeşenstan prezidenti Ramazan Qadırov M'yanma mwsılmandarına äskeri kömek beretinin aytıp jar saldı.

Düysenbi küni, Rim Papası osı elge qaraşa ayında baruğa josparlağan saparın küşinen qaldırdı jäne bwl qırğınşılıqtı ayıptadı.

Budda dininiñ eñ ıqpaldı twlğası, ruhani kösemi, tibet Dalay-Laması bwl turalı: «Birinşiden, men buddist retinde mwsılmandarğa köp zardap äkelgen birmalıq jäne şri-lankalıq buddister üşin sizderden keşirim swraymın. Olar üşin men qattı wyalam. Men eñ alğaş budda terroristeri mwsılman halqın qandı qırğınğa wşıratıp jatqanın estigenimde resmi is-saparmen Uaşingtonda edim. Men däl sol buddisterge ayttım: Eger budda sol jerde bolğanda, ol mindetti türde mwsılmandar jağında bolar edi», – degen pikirin bildirgen.

Al BWW Bas hatşısı Antonio Guterriş jağdaydıñ naşarlauına alañdauşılıq bildirip, M'yanma ükimetine qatañ eskertu berdi. Sonımen birge BWW Qauipsizdik keñesinde 19 qırküyek küni arnaulı otırısı ötetinin habarladı.

Külli älemniñ nazarın audarğan bwl oqiğada, AQŞ, Wlıbritaniya, Qıtay, Izrail' ükimetteri men resmi aqparat qwraldarı bwğıp qaldı. Onıñ arasında Saud Arabiyası bastağan arab elderi de bar. Älemde din men din arasında ülken qayşılıqtar men janjaldardıñ bastalıp ketui aldında, Halıqaralıq qwqıq qorğau, qauipsizdik, ıntımaqtastıq wyımdardıñ köpşiliginiñ aşıq pikir joldamağanı, mwsılmandardıñ ğana emes, adamzat aldındağı eñ bir keşirilmes sın bolıp qaldı.

Qaqtığıstı tudırğan sebepterdiñ qanday bolğanın anıqtağannan göri, jazıqsız milliondağan halıq quğın-sürginge wşırap, mıñdağan adam zardap şekken, kinäsiz säbiler men qauqarsız äyelder ayausız janıştauğa wşırağan bwl oqiğanı genocid qırğın dep bağalauğa tolıq negiz bar. Dini senim men az sandı halıqtardıñ qwqıqtarı ayausız taptalğan kezde, islamnıñ tüp qazığı sanalatın arab jwrtımen qosa, demokratiya, adamdıq qwqıq jırşılarınıñ äreketsiz qaluı keşirilmes qılmıs.

“The Qazaq Times”