Jastar auılda jwmıs isteuge qwlıqsız

Ötken jılı oqu bitirgen 553 jas öz mamandığı boyınşa memleket joldağan öñirlerdegi jwmıs orındarına barudan bas tartqan. QR «Bilim turalı» zañına säykes, auıl kvotasımen pedagogikalıq, medicinalıq jäne veterinarlıq mamandıqtar boyınşa bilim alğan studentter, oqudan soñ 3 jıl köleminde memleket nwsqağan orında qızmet etpese, özderine jwmsalğan byudjet şığındarın tolıqtay öteui tiis. Al studentter oquğa qwjat tapsırğan kezde, mwnday mindettemeler jükteletinin eşkim eskertken joq deydi.

Qolına diplomın alıp, öziniñ tuğan öñiriniñ jwmıspen qamtu ortalığına kelgen jasqa onıñ mamandığı boyınşa bos jwmıs ornı  tabılmasa, otbasılıq jağdayına baylanıstı bala kütiminen bosay almasa, ne oquın arı qaray magistr därejesimen jalğastıratın bolsa, olar memleket aldındağı «qarızınan» birjola bosaydı. Sondıqtan jıl sayın ğılımi zertteu jwmıstarın janı süyip, öz salasına innovaciyalıq jañaşıldıq äkelemin degen talpınısı bolmasa da, tört jıldıq oquın tämämdağandardıñ basım köpşiligi «ğılım magistri» därejesin alu üşin bilimin jalğastıruğa jantalasa wmtıladı. Magistratura üşin gumanitarlıq salağa bölinetin memlekettik granttar sanı şekteuli bolğanımen, tehnikalıq, auıl şaruaşılığı salası qızmetkerlerin dayındauğa är mamandıqqa orta eseppen 70-100 grant şamasında beriledi. Bwl oqu bitirgenderdiñ 50-60 payızı köñili qalamasa da, qamsız ömirin jalğastıru üşin universitet tabaldırığın tağı da eki jıl tozdıradı degen söz.

Älemdik SCImago reytinginde Qazaqstan  ğılımi jariyalanımdardıñ  sanı boyınşa 239 memlekettiñ işinde 76-orınğa twraqtap, Ortalıq Aziyada köş bastap twrsa da,  otandıq ğılımnıñ damuı nelikten köş ilgerilemeytinin endi tüsingen şığarsız.

Öz ölkesine oralıp, tuğan eline eñbek siñiruge nietti jastıñ biri Manswrov Bektöre Erğaliwlı biıl oqu ornın orman şaruaşılığı mamandığı boyınşa ayaqtağan. Arıs qalasınan käsibine say qızmet ornın taba almağan soñ, onı Qızılorda qalasına jergilikti zauıttıñ birine laborant kömekşisi boluğa bağıttaptı. «Sır öñirinde birde bir tanısım ne tuısım joq, eñbek ötilinsiz beriletin bastapqı jalaqı mölşerine baspana jaldap, as-suım men kiimimdi tügendep, qalay küneltemin dep, barudan bas tarttım», -deydi endi ne isterin bilmey dağdarğan universitet tülegi.

Almatı qalasında 138 mıñ student bar. Olardıñ 75 payızın qwraytın 80 mıñ student özge qalalar men auıldardan kelgen. Qala halqınıñ 30 payızı jastar bolsa, alıp şaharda bilim aluşılardıñ ärbir 1,5 mıñı auıl jastarınıñ sanatında. Atalğan derekterge jıl sayın Almatığa arman quıp, jaqsı ömir izdep keletin 30 mıñ jastı qosıñız. Auıldı öñirlerden kelgen jastardı jaña ortağa beyimdeu, qala ömiriniñ qiındıqtarın eñseruge kömek körsetu maqsatında, Almatıda tegin ağılşın kurstarı men käsiptik bilim beru bağdarlamaların qamtitın «Bağdarşam» jobası jwmıs isteydi. Onan bölek, sauda qatarlarında eñbek etetin jastardıñ bos uaqıtın wtımdı wyımdastıru üşin qolğa alınğan «Jeksenbilik futbol» oyındarı da dästürge aynalıp otır.  Almatı qalalıq jastar sayasatı jönindegi basqarma basşısı Elnwr Beysenbaevtan, auıl jastarınıñ mäselesi turalı pikir swrağanımızda, ol juırda «Auıl şaqıradı» akciyası ayasında Almatı oblısındağı eldi mekenderge barğan saparı men özi kuä bolğan birneşe oqiğa turalı äñgimelep berdi:

– Bir bayqağanım, auılda jastar öte az. Jazğı oqu demalısı kezinde de jastardıñ basım köpşiligi qosımşa qarajat tabu üşin qalağa jwmıs isteuge ketken. Bir şañıraqtağı jalğız wlın jwmısqa şığarıp salıp otırğan ata-ananı da kördik. Bwl qalay dep tañdanğanımızda, olar: «Auılda jwmıssız,  sergeldeñge salınıp jürgenşe, qalada el qatarına qosıludıñ qamın jasasın»  degen jauap qayırdı. Oqu bitirgen  köp jastıñ tuğan auılına qaytuğa qwlıqsız bolıp, qalada qalıp qoyuınıñ sebebi de osıdan siyaqtı. Mäselen, OQO-da Taukent degen auılda boldım. «Qazatomprom» öndirisi jürip twrğandıqtan, jergilikti halıq balasın jaqsı jalaqısı bar zauıtqa, öz janına aldıruğa tırısadı. Uran öndiretin Şolaqqorğan audanında da jastardıñ birşaması käsiporında qızmet etedi. Auıldı jerde twraqtı äri qazirgi narıq talaptarına say deñgeydegi jalaqı beretin jwmıs ornı, twrmısqa qajetti özge jağdaylar bolsa, jastar öz öñirlerine oraluğa qarsı emes.

Ötken jılı Almatı qalalıq jastar sayasatı jönindegi basqarmanıñ bastamasımen jürgizilgen saualnamağa qatısqan jastardıñ 93 payızı oqu ornın ayaqtağan soñ, osında qaluğa ıntalı ekendikterin bildirgen. Al resmi derekterge süyensek, jıl sayın eñbek narığın tolıqtıratın, qolında «maman» ekenin rastaytın kuäligi bar tülekterdiñ 75 payızı Almatıda qalıp qoyadı. Däl osı twsta Respublikanıñ memlekettik qızmet isteri jäne sıbaylas jemqorlıqqa qarsı is-qimıl agenttiginiñ basşısı Qayrat Qojamjarovtıñ «Ötken jılı auıldıq öñirlerdegi 5 mıñ bos jwmıs ornınıñ nebäri 3,5 mıñına ğana mamandar tartılğan. Wzaq uaqıt boyı jalpı jwmıs orındarınıñ 25 payızı bos twr» degen mälimdemesin esteriñizge saludı jön körip otırmız.

Biraq ülken qalada öz ömirin qwru üşin küresip jürgen jastardı äleumettik damuı kenjelep qalğan  auıldarğa barmağanı üşin jazğıru dwrıs emes deydi sayasattanuşı Aydos Sarım:

– Qazaqta «Auılım – altın besigim» degen qasterli wğım bolğanımen, bizge sanamızdı jañğırtıp, közqarastarımızdı jaña zamanğa säykes beyimdeytin uaqıt jetken siyaqtı. Elimizdegi auıldardıñ köbiniñ kezek küttirmey şeşudi qajet etetin mäseleleri şaş-etekten. Sondıqtan, sonda tuğanı üşin ğana jastardı auılğa qaytadan oraluğa mäjbürleu dwrıs emes qwbılıs. Osıdan birneşe jıl bwrın, öndirisi joq, qiın jağdayda qalğan auıldardağı twrğındardı özge jerge köşirip, «bolaşağı joq» eldi mekenderdiñ sanın qısqartuğa jwmıs isteytin bağdarlama bolıp edi. Tipti, 20-30 auıldıñ jabılğanın da estidik. Keyinnen osı mäsele ayaqsız qalğanğa wqsaydı. Meniñşe, şalğay öñirdegi, örkeniet jetistikterinen jıraqta ömir sürip otırğan  halıqtı äleueti zor, mümkindikteri keñ aymaqtarğa köşirip, olardı damıtuğa küş salu kerek. Eger auıldağı jağday qaladan kem tüspeytin deñgeyde bolsa, jastardıñ eldi mekenderden jappay qalağa qonıs audaruı bäseñder edi.

Qazaqstannıñ Auıl  Jastarı Odağı törağasınıñ orınbasarı Janar Dosımova auıl jastarınıñ eñ mañızdı mäseleleriniñ qatarına bilim sapasınıñ tömen boluı, jwmıssızdıq, qalağa jappay köşu, bos uaqıtın tiimdi wyımdastıru mümkindikteriniñ joqtığın jatqızadı. Bwl pikirmen Almatı oblıstıq jastar sayasatı jönindegi basqarma basşısı Aydın Nwrmahanbet te kelisedi.

«Auıl jastarınıñ köbi mausımdıq jwmıstarğa tartılıp, qalğan uaqıtta bos jüredi. Olardıñ uaqıtın tiimdi wyımdastıratın mädeni klubtar men üyirmeler, tegin kurstar men özge de mümkindikter joqtıñ qası. Qazir osı olqılıqtıñ ornın toltıru üşin, auıldardağı paydalanusız twrğan eski ğimarattardıñ tizimin jasap jatırmız. Olardı kürdeli jöndeuden ötkizip, mädeni ortalıqtarğa aynaldırsaq deymiz», -deydi ol.

Jastardı auıl ne qalanıñ tuması dep jiktegenmen, aynalıp kelgende bäri – bir Qazaqstannıñ bolaşağı. Sondıqtan olardıñ ruhani damuı men twlğalıq qalıptasuına jağday jasau, qolda bar bağdarlamalardıñ orındalu mehanizmderindegi kedergilerdi anıqtau – memlekettiñ äleumettik rölin ayqındaytın mañızdı qadam.

“The Qazaq Times”