Noğay-qazaq tübimiz bir

Osı söz bolmas ta edi. Saytımızda jariyalanğan «Noğay qızınıñ jan tebirenter äni» attı videonıñ astındağı pkirler ekige jarılmağanda.

Jahan jikke bölinip ärkim öz jaqının tartıp jatqan mına zamanda, aynalañdağı alpauıttar eliñe, jeriñe köz swğın qaday bastağan kezeñde, bizge eñ jaqın osı tübi bir türkter edi.

Keşegi bar älemdi aşsa alaqanında, jwmısa jwdırğında wstağan köşpendiler – Türkter-twğın. Zaman bir aunap, sol türk balasınan baq taydı ma, älde älemdi bilep jürip, jan-jaqqa bıtırap kettik pe, äyteuir büginde sol baba dañqınıñ daqpırtı ğana bar. Sonau İbir-Sibirden Altay, Anadolımen Qap tauınan Qıtaydıñ wzın qorğanına deyin dalanıñ erkesi bolıp, sayran salğan sol türk balası qazirdi tilinen, dininen, dilinen ayırılıp, bir-birinen alıstap bara jatqanı aqiqat. Jañağı jahandanu degen jalmauızdıñ auzınan aman qalu üşin sol bar türk balası bayağıday bir bolsa degen arman edi. Sonıñ biri anau Soltüstiktegi YAkut-Sahalar, Altaylar, bolsa sonıñ işindegi eñ jaqını küni keşe ğana bölingen tuğanımızdıñ biri Noğaylar edi. Noğaylarmen bügingi ömirimiz bölek bolğanımımen keşegimiz bir.

Sol Noğaylar turalı ğwlama ğalım, jazuşı äri tarihşı Mwhtar Mağauin: “Derbes, qazaq atımen atalatın ädebiettiñ ömir sürui – XV ğasırdıñ orta şeninen bastaladı. Bwğan sebepker bolğan jay – 1456 jılı Şu boyında qazaq handığınıñ qwrıluı, osınıñ nätijesinde qazaq halqınıñ arenağa şığuı.

«Däşti-Qıpşaqtıñ bwl kezdegi ämirşisi Äbilhayır han edi. Äbilhayır Joşı äuletinen tarağan swltandarğa köp teperiş körsetti, sondıqtan olardıñ ekeui – Jänibek han men Kerey han Moğolstanğa auıp ketti. Isa-Bwğa han olardı meymandostıqpen qabıldap, ielikterine Moğolstannıñ batıs böligindegi Şu, Qozı-Bası degen jerlerdi bölip berdi» dep jazadı Dulat ruınan şıqqan ataqtı tarihşı Mwhamed Haydar qazaq handığınıñ qwrıluı haqında.

Qazaqtıñ ekinşi bir tarihşısı Şäkerim Qwdayberdiülı bwl derekterdi tolıqtıra kelip, qazaqtardıñ Äbilhayır wlısınan bölinuine sıltau bolğan jaydı bayandaydı.

Äbilhayır hannıñ süyikti qazısı — ädil törelikteri üşin Aqjol atanğan Dayırqoja degen bi eken. Osı Dayırqoja men hannıñ tağı bir süyikti adamı Qara Qıpşaq Qobılandı batır qas bolıptı. Bwlar iştey jaulasıp jürgende, bir küni dalada oñaşa kezdesip qaladı da, Qobılandı batır Dayırqojanı öltiredi. Alayda Dayırqojanıñ jaqtası Äz-Jänibek mwnı bilip qoyıp, halıqtıñ eski saltı boyınşa qanğa-qan almaqqa Qobılandınıñ basın swraptı. Qobılandını berse qalıñ Qıpşaq bülinşilik şığaratın bolğan soñ, Äbilhayır Jänibekkke üş kisiniñ qwnın alıp bitis depti. Jänibek bwğan könbey böline köşken eken. (Şäkerim Qwdayberdiwlı «Türik, qırğız, qazaq häm hanlar şejiresi», Orınbor. 1911,31-32 better) deydi «Qobız sarını» monografiyasında.

Demek Qazaqtıñ soñğı ayrılısqanı noğay boldı. Bizdiñ ädebietimizdiñ bastaluında twratın Asan atamız turalı tağı sol «Qobız sarınına» jüginer bolsaq, «Tauarih hamsanıñ» avtorınıñ «Asan qayğını kim dep bilesiz?» degen saualına Qwdabay aqın mınaday jauap qaytarıptı:

Asannıñ asıl tübi noğay deymin,

Ülkenderdiñ aytuı solay deymin.

Bwl sözge anıq-qanıq emes edim,

Estigenim, taqsır-au bwlay deymin.

Teginde noğay, qazaq tübimiz bir,

Altay, Ertis, Oraldı qılğan dübir.

Ormanbet ordadan şıqqan künde

Asan Ata qayğırıp aytıptı jır» dese,

«Aynala bwlaq bası Teñ

Azaulınıñ Stambwldan nesi kem,

Azaulınıñ Aymadet er Dospambet ağanıñ

Han wlına nesi joq...» dep jırlaytın Dospambet jıraudı – «Dospambettiñ asıl tegi noğaydan edi. Jıraudıñ tuıp-ösken jeri – Donnıñ qwylısındağı Azov şaharı» deydi. («Qobız sarını» M. Mağauin, Almatı, Atamwra 2006.)

Kerey men Jänibek Qozıbasqa kelip handıq qwrğanğa deyingi uaqıtta biz noğaylarmen bir el edik. Bizdiñ tarihımızdağı sol aymañday jırau jırşılarğa noğaylardıñ da ortaqtığı bar ekenin wmıtpayıq ağayın. Büginde jüzge, ruğa, jerge bölingenimiz azday neşe türi dinge bölinip jatqan qazaqqa bes ğasırdıñ aldındağı noğaydı tuısıñ, jaqınıñ dep aytuda qiın şığar.

"The Qazaq Times"