Suret ğalamtordan alındı. Maqalağa tikeley qatısı joq.

Bwl meniñ ömirimdegi wmtılmas oqiğalardıñ biri. Öytkeni, men sol jolı namısımdı qorğap, erlik degen wğımnıñ jay söz retinde emes, şınayı äreket türinde ğana iske asatının sezingen edim. Sonımen oqiğa bılay boldı.

Törtinşi raz'ezdegi kezimiz. Vesnada twratın Sapar degen jol masteri şildehana jasap, oğan bizdi de şaqırğan. «Quanıştı bölisseñ köbeyedi» dep, biz de säbidiñ ömir esigin aşqan aq tileuine barmaqşı boldıq. Alayda, raz'ezdi ien tastap ketuge bolmaydı. Onıñ amalın da taptıq. Qarajıñğıldan keyin bizge jaqın twratın Üşinşi raz'ezde jwmıs isteytin Ol'ga Garbuzova degen qızdan ornımızğa kelip qaray twrudı ayttıq. Ol kelisti. Onıñ raz'ezinde Kim degen korey jigit qalatın boldı.

Sonımen, biz şildehanağa jol jöndeuşilerdiñ maşinasımen kettik. Vesnağa deyingi aralıq on eki şaqırım bolatın. Şildehanağa biraz adam jinalğan eken. Jalğız üy bolğan soñ zerigip, işiñ pısadı ğoy. Jinalğan dos-jaran, tanıs-bilistermen jüzdesip, gül jaynağan dastarqan basında mäz-meyram bolıp qaldıq. Än aytılıp, bi bilenip, öleñ oqılıp degendey otırıs qızıp jatqan. Bir kezde eñgezerdey-eñgezerdey bes hohol sarbaz kirip keldi. Qastarında şala qazaqşa, şala orısşa söyleytin bir proporşik bar eken. Quanış üstine kelgen adamğa eşkim «ket» demeytini belgili. Bärimiz qarsı alıp, ortamızdı toltırğan qonaqtarğa quanıp jatırmız. Olar da jayğasıp otırdı. Meniñ de äskerden kelgenime köp bolmağan kez. Sarbazdardı körgende jaqın dostarıma kezikkendey köñilim köterilip, olarğa şın peyilimmen qwrmet bildiruge kiristim. Qanşa degenmen «kemedeginiñ janı bir» degendey, olardıñ jayınan habarım bar, äskeri ömirdi özim de bastan ötkizgen adammın ğoy. Sol üşin de olarğa jaqsı nietimdi tanıtıp qoyğım kelgen edi. Özderimen aşıq-jarqın äñgimelesip, hal-jayların swradım. Aldarına tamaq qoyğızıp, araq-şaraptan qwyğızıp degendey, iltipatımdı ayağan joqpın. Sıy-qwrmetke bölenip, şaqırılmağan qonaq bolsa da, eşteñeden kende bolmağan olar biraz otırdı da ketip qaldı.

Soldattar ketken soñ, köp ötpey biz de qaytatın boldıq. Raz'ezge deyin basqa bir jol jöndeuşilerdiñ köligi jetkizip saldı. Toy men quanışqa şaşılğan qazaqtıñ darhandığı men jomarttığında şek bar ma, qaytarda üy ieleri sarqıt äri «Ol'ga qızğa da ala barıñdar» dep, pisken et, birer bötelke araq salıp jiberdi.

Üyimizge endi jetip, şildehananı özimizşe jalğastırmaq boldıq. Külän dastarhan jazıp, äkelgen etti turap, Ol'gağa şaraptan qwyıp, otıra bergenimiz sol edi, sırtta güjildegen maşinanıñ dausı şıqtı. «Bwl kim boldı» eken degenşe bağanağı altı sarbaz sau etip kirip kelgeni. Söytsek, olardıñ Ol'gamen bwrınnan tanıstığı bar eken.  Qızdı Üşinşi raz'ezge barıp izdeydi, osında ketti degen soñ beri qaray telefon şalıptı. Ol'ga Törtinşi raz'ezde ekenin aytqan soñ izdep keludi jön köripti. «Bir körgen –tanıs, eki körgen – bilis» demekşi, bağana bir jerde bas qosıp, şildehana qızığın ortaq bölisken sarbazdardı ıqılaspen qarsı aldım. Onıñ üstine olar basqa üyge emes, meniñ öz üyime kelip otırğan soñ qalay böten niet tanıtuğa, basqaşa oy oylauğa boladı? Jigi-japar bolıp, tağı da küttim. Meniñ ıñğılıma qaray Külän da «zır» jügirip, as-tamağın dayarlap, şayın qwyıp jür. Tipti, et azdıq etken soñ, jwmırtqa da quırdı tünniñ ortasında.

Du-du äñgimemen otırıp, äkelgen araqtı iştik. Sarbazdardıñ da jolğa alğandarı bar eken. Tost söylep, olarğa densaulıq, jaqsılıq tiledik. Köñilimde eşteñe joq, solar razı bolsın, qonaq qoy dep ağımnan jarılıp jürmin. Sarbazdar biraz masayıp qaldı. Şalıqtap söylep, bir-birine ese bermey dürildep otır. Özderi betpaq daladağı äskeri bölimge kelip, qızmet ötep jatqan sarbazdar eken. Şetinen deneli, eki iığına eki kisi mingendey deuge bolatın alpamsaday jigitter. Biraq, men añqıldağan sayın olardıñ aram nietin jasırıp otırğanın qaydan bileyin? Tün ortasınan auğanda olar qaytpaqşı boldı jäne Üşinşi raz'ezge Olganı ala ketemiz dedi. Men ol qızğa rahmetimdi aytıp, sarbazdarmen birge şığarıp saluğa ıñğaylandım. Alayda, «jılı-jılı söyleseñ, jılan ininen şığadı» demekşi, meniñ qwrmettep jürgenime qarap olar qorqıp otır ne bolmasa qolınan tük kelmeytin bireu dep oylasa kerek. Bir kezde sarbazdardıñ işindegi közi twzday, mwrnı qoñqayğan jalpaq sarı bireui teñsele twrıp:  «Brat, biz mına qızben birge seniñ äyeliñdi de ala keteyik, erteñge deyin bizben birge bolsın» demesi bar ma?! Auzınan araq iisi müñkip, közi kilkireye qaraydı. Qapelimde auzıma söz tüspey qaldı. Şın mäninde, ol jerde söyleudiñ de qajeti joq bolatın. Dereu «selk» etip, esimdi jidım. Basımnan tömen baqayıma qaray qwldilağan qanım, tamırlarımdı kerney ağıp, denemdi toq soqqanday selkildetip sala bergenin ğana sezindim. Mümkin, sol qan közime de qwyılıp, älgi sarbazdan basqa eşteñeni körsetpey qalsa kerek. «Tars» etken dıbıstı ğana estidim. Jañağı jalpaq sarı şekeden tigen jwdırığımnıñ soqqısınan kesken terektey «gürs» etti de, bası peştiñ auzına bir-aq kirdi. Boyımdı bir şeksiz küş kernep, qanım qayta basıma şapşıp baradı. Ekinşisi sekire bergende keudeden tepkenimdi bilemin. Ol releykanıñ esigin bwza-mwza sonıñ işine kirip ketti de, qıbırsız qaldı. Adam qattı aşuda şiırşıq atıp, najağayday tez, qabılanday qayrattı, jolbarıstay aybattı bolıp ketetin sekildi. Onıñ üstine qaynağan namıs ta boydı kernep alğan. Qalğandarı esterin jiıp bolğanşa, ekeuin irkes-tirkes wrıp jıqtım. Bireui orındıqtıñ üstine şalqalay barıp qwladı da, bası edenge soğıldı, ekinşisin qabırğadan teuip edim, büktetilip ol qaldı.

Üydiñ işi apır-topır boldı. Üstel qirap, ıdıs-ayaq jerge şaşıldı. Külän men Ol'ga oybay salıp jür. Osınıñ bäri qas-qağım uaqıtta ğana bolğanday äser etti mağan. Besinşi sarbaz twra qaştı, artınan qua şığıp edim, maşinağa otırıp ülgeripti. Qaşıp qwtılmaq bolıp, köligin şegindirdi de, esi şığıp qayta aldığa qaray jürdi. Baspaldaqta twrğan men basqa jaqqa sekirip ülgerdim. Ol maşinanı toqtata almağan küyi verondanı soğıp, bıt-şıt qıldı. Kölik te toqtadı, özi de kabinağa, älde rul'ge bası soğılıp, esinen tanıp sonıñ işinde qaldı. Al, altınşısı, älgi proporşikti tappay qaldım, qayda zıtıp joğalğanı belgisiz.

Üyge qayta kirdim. Jañağılardıñ auzı-mwrnınan, basınan aqqan qan edendi ayğızdap tastaptı. Asımdı işip, ayağımdı tepken teksizderge aşuım äli tarqar emes. «Siır sipağandı, jaman sıylağandı bilmeydi» degen osı şığar. Älinen asıp, adamşılıqtan şıqqandar solay öz aramdıqtarına özderi kömilip, bäri esterinen tanıp jatır.

Köp ötpey bir äskeri tikwşaq jetip keldi, aynalanıñ şöpterin japırıp, şañın bwrqıratqan tikwşaq qondı da, avtomattarın sert wstağan on bes şaqtı sarbaz üydi qorşap aldı. Töbeles bastalıp ketkende Külän dereu telefon soğıp, äskeri policiyağa, Qarajıñğıldağı äkeylerge telefon soğıp ülgergen eken. İle-şala «Ural» motociklge minip, Töleuhan äkey jetti. Bwrınğınıñ jorıqqa attanğan batırlarınday qabağınan qar jauıp, jüzinen qahar şaşadı. Beline oq qapşıq baylap, arqasına ayqış-wyqış eki mıltıqtı asınıp, ayağına wzın qonıştı sarbaz etigin kiip alğan äkem, alğı şepke bet alğan ataqtı barlauşıday aybattı eken. Alayda, jañağı bwzıq nietti sarbazdardıñ bäri jusap jatqan.

Tikwşaqpen kelgen äskeriler dereu sarbazdardı twrğızıp, şetinen kisendep aldı. Söytsek, olar äskeri bölimnen qaşıp jürgender eken. Qaruları da bar bolıp şıqtı. Onı maşinanıñ kuzovında qaldırıptı. «Jalğız adam ne qılar deysiñ, qolmen-aq wrıp jığamız» degen jımısqı oyları bolsa kerek. Alayda, ol dämeleri jüzege aspay, özderi ölimnen äreñ qaldı. Al eger, qwraldarına jetse, meni atıp tastauı da mümkin edi. Qwday saqtap, olardıñ qaruların aluğa mwrsaları kelmey qaldı.

Soqqı tigen sarbazdardıñ jaraqattarı auır bolıptı. Bireuiniñ bası peştiñ auzına kirgende qwyqasın temir tilipti, ekinşi bireuiniñ qabırğası, tağı biriniñ jağı sınğan eken. Bwnı körgen komandir «mına jalğız adamnan qalay tayaq jep jürsiñder» dep swraydı olardan. Sümireyip, jüzi küygen qara bet sarbazdardan ün şıqsın, jerden ün şıqsın. Sosın, komandir mağan kelip: «Mınalardı nemen wrdıñız?» dedi. «Nemen wruşı edim, ärine, qolmen soqtım» dedim. Biraq ol meni basqa qarumen wrdı degen bolu kerek, sengisi kelmey: «mümkin emes» dedi, basın şayqap. Meniñ olardı taldırıp tastağanımdı körip twrsa da, senimsizdik tanıtıp, meni közge ilmey twrğan komandirsımaqqa aşuım keldi. «Mümkin emes bolsa, keliñiz beri, wrıp körseteyin» dep jwdırığımdı tüyip edim: «Kerek emes, qaljıñ ğoy meniki» dep, – ötirik külgen bolıp tayıp twrdı. Biraq men älgi aram niet sarbazdardıñ üstinen arız jazğan joqpın. Qazaqta «taspen wrğandı aspen wr» degen ädemi naqıl bar. Onsız da qılmıstarı üşin jazasın alğan sarbazdar eki jıldan sottalıp kete bardı. Al, erteñinde äskeriler kelip, üydiñ peşi men qirağan mülikterdi jäne verondanı qanttay qılıp jöndep berdi. Biz sol oqiğadan keyin de jañağı üyimizde eki jıl twrıp, raz'ezde öz jwmısımızdı alañsız jalğastırdıq.

Sol oqiğa esime tüsse batırlıq, erlik degen qasietterdi tulağan namıs, jan jarıña qorğan bola bilu degen ülken jauapkerşilik sezim, ömirlik qosağıña degen adaldıq pen süyispenşilik tudıratınına közim jetti. Qanday qauipten bolsa da taysalmay, namısı üşin ot pen sudan tayınbaytın, jan jarı üşin jauımen ayanbay ayqasatın azamat kerek kezde otanı üşin de jan bere aladı. Al, jaqsılıq jaraspağan sarbazdar özderi tilep alğan aramdıqtarına özderi jolıqtı. Men olarğa aq nietpen, aq dastarqanımdı, aq dämimdi arnap otırsam, olar qara nietin jasırıp, qasköyligin saylap otırıptı. Olar turalı men basqa eşteñe aytqım kelmeydi, tek olardı «däm attı» der edim.

Kinolardan ne türli erlik, batırlıq jasağan adamdar turalı körsetip jatadı. Ärine, olar oydan şığarıldı degenmen, tüp negizinde naqtılı ömirdegi şındıq bar. Mine, sol şınayı bolğan oqiğalardıñ biri meniñ basımnan osılay ötip edi. Kinonıñ atı kino. «Rembo» fil'min biletin bolarsızdar, şın mäninde onda bastı keyipker bolıp oynağan «batırdıñ» basına osınday jağday tüsse qayter edi?! Batırlıq, erlik tek maydanda, sın sağatta sınaladı. Bälkim, meniñ ornımda qorqaqtau basqa adam bolsa, bas sauğalap qaşıp ketui de mümkin ğoy. Aydalada, eñgezerdey altı sarbazğa qarsı kelip, olardı soqqığa jığu erlikti tu etken, namıstı jır etken babalardıñ ümitin aqtap, atına kir keltirmeu dep oylaymın. Bwl bügingi wrpaqqa, janwyasın, jan jarın, oşağın dwşpannan qorğauğa baulitın önegeli is desem, maqtanğan da, artıq aytqan da bolmaspın. Sebebi, olar qauipti jau edi, tikwşaqpen suıq qarulanğan sarbazdardıñ kelip, üydi qorşap aluı da olardıñ qarsı şabuılğa şığuınan saqtanğanı bolatın. Arnayı dayındalğan äskeri bölimniñ sarbazdarı da qattı qauiptenip, olarğa ülken dayındıqpen kelgen. Osınday qaterli jaudı Alla jar bolıp, ata-baba aruağı qoldap, betin qaytardım. Jalğızbın dep jasığan joqpın, olar köp eken, küşti eken dep qorıqpadım, sonıñ arqasında öz otbasımnıñ abıroyın saqtap, qazaq wlı degen atıma da kir keltirgen joqpın.

Keyipkerimizdiñ osılay bastalatın äñgimesi ğalamtorda bwrın bir ret jariyalanıp edi. Qazaqtıñ ruhın köteretin erlik oqiğasın köp nazarına qayta wsındıq.

(Oqiğa Qarağandı oblısı, Sarışağan öñirinde ötken-redakciya)

Kendey Ahmetovtıñ «Mereyli otbası» ğwmırbayandıq kitabınan.

"The Qazaq Times"