Dualdı bilim beru jüyesi qanday mäselelerdi şeşedi?

Dualdı bilim beru jüyesi – teoriya men täjiribeni wştastıruğa mümkindik beretin oqıtu bağdarlaması. AQŞ, Germaniya, Austriya, Şveycariya, Oñtüstik Koreya jäne tağı basqa memleketterde keñinen qoldanısta jürgen bwl bağdarlama boyınşa tehnikalıq mamandıqta bilim alatın studentterdiñ däristeriniñ köp böligi mamandıqtarına säykes käsiporınnıñ  qabırğasında ötedi. Al mwnday bilim jüyesi qanday mäselelerdi şeşedi? Bwl bizge kerek pe?

Birinşiden, bwl jüye boyınşa oqıtuşılar qwramı  tehnikalıq öndiristiñ qır-sırın jetik meñgergen kompaniya qızmetkerlerinen jasaqtaladı. Joğarğı oqu ornı, käsiporın men student arasında jasalatın kelisimşart negizinde jüzege asatın bilim beru bağdarlamasın qwruğa  önerkäsip jetekşileri tikeley qatısadı. Mektepti tämämdağan oquşı joğarğı oqu ornınan bwrın, onımen kelisimge otırğan käsiporındardıñ tizimin qaraydı. Arnayı emtihandar tapsırıp, swhbattan ötu üşin de özi eñbek etudi qalaytın kompaniyağa baradı. Özinde jwmıs isteytin bolaşaq mamandardıñ qatarına qabıldanğan studentke şäkirtaqı töleu, oqu orındarın üylestiru şığındarın käsiporın öz moynına aladı.

Älem täjiribesine üñilsek...

Germaniyada iri käsiporındardıñ 90 payızı, ärbir besinşi şağın öndiris ornı studentterdi oquğa qabıldaydı. Bilim aluşılardıñ 68 payızı oqu bitirgennen keyin öz kompaniyasında jwmısqa qaladı. Italiyada käsipkerlerge özderi oqıtqan studentterdiñ kem degende 50 payızın qızmetke alıp qaludı mindetteytin zañ bar. Braziliya käsiporındarına arnalğan mwnday mindetteme 5-15 payız aralığındağı studentterdi qamtidı. Dualdı bilim beru jüyesine erekşe jılı qaraytın Wlıbritaniyada 2020 jılğa qaray 3 mln studentti qamtitın ülken jobanıñ josparı bekitilgen.

Qazaqstanğa bwl jüye nege kerek?

Şikizat sektorınan önim şığaru bağıtına oyısudı maqsat twtqan Qazaqstan üşin tehnikalıq mamandıqtı igergen studentter köptep kerek. Bwl salada bölinetin memlekettik granttardıñ jıldan-jılğa wlğayuı da – osı maman tapşılığın joyu üşin qolğa alınğan şara. Gumanitarlıq salamen salıstırğanda, däldikti, tereñ bilim men täjiribeni asa qajet etetin tehnikalıq mamandıqtı bitiruşi tülekterdiñ köbi 3-4 jıl işinde birde bir arnayı qwrılğını qolına wstap körmegen. Talapqa say kelmegen studentterdiñ jwmısqa ornalasa almaytını belgili. Olay bolsa, memleket olardı oqıtuğa aqşa bölip, keyinnen däl sol azamattardıñ jwmıssızdığımen küreske qayta şığındanuğa mäjbür. Al oqu aptasınıñ 1-2 künin ğana joğarğı ne arnayı oqu ornında teoriyalıq aqparat jinauğa jwmsap, qalğan uaqıtın käsiporında jwmıs isteuge arnaytın studenttiñ öz mamandığı boyınşa eñbek etuge bilimi jetpey ne jwmıssız qalu ıqtimaldılığı tömen. Öytkeni olardıñ  jwmıs ornı oquğa tüspey jatıp, anıqtaladı, al teoriyanı praktikada qoldana almaytın sauatsızdıq mäselesi tübegeyli şeşiledi.

Käsipkerlerge qanşalıqtı tiimdi?

Almatı qalası käsipkerler palatasınıñ tehnikalıq jäne professionaldı oqıtu salasın qoldau böliminiñ sarapşısı Elena Pankratovanıñ pikirinşe, bizdegi käsiporındardıñ köbi oqıtu bağdarlamalarına qarjı jwmsauğa dayın emes.

«Mäselen, Germaniyada käsipkerlik sub'ektileri jıl sayın osı maqsatta 23 mlrd euro jwmsasa, memlekettiñ şığını – 3 mlrd euro köleminde ğana.  Bwl elde tirkelgen 3,6 mln käsiporınnıñ 500 mıñğa juığında belsendi qoldanılatın dualdı bilim beru bağdarlamasınıñ tülekteri eñbek narığınıñ 54 payızın qwraydı. Mwnda zañnamalıq retteu, käsiporındarğa qolaylı jağday jasap beru memlekettiñ jauapkerşiligindegi dünie. Bizde dualdı bilim beru jüyesin qoldap, onı öz täjiribesinde qoldanğan käsiporındarğa qanday jeñildikter qarastırılatını zañ jüzinde bekitilmegen», - dedi ol.

Degenmen Euroodaqtağı käsiporındar arasında jürgizilgen saualnama nätijeleri dualdı oqıtu jüyesi özin-özi aqtaytın, investiciya twrğısınan tartımdı joba ekendigin däleldedi. Mwndağı mamandardıñ payımdauınşa, bilim beru salasına jwmsalğan investiciyanıñ käsiporındar üşin kelesidey tiimdi twstarı bar:

• studentterge oqu procesi barısında el işindegi minimaldı jalaqı mölşeri tölenetindikten, bwl narıqtan özge mamandı qızmetke aluğa qarağanda äldeqayda ünemdi;
• oqu bitirgen jas mamandardı käsiporın bağıtına say qayta dayarlap, biliktiligin arttıruğa jwmsalğan uaqıt pen qarjı öndiristi tejeydi;
• asa tanımal emes şağın jäne orta käsipkerlik sub'ektileri üşin jwmıs izdeuşi jastardıñ  nazarında boluğa, memleketten qoldau aluğa, äleumettik bağdarlanğan mekeme retinde jaqsı imidj qalıptastıruğa paydalı.

Dualdı oqıtu bağdarlamasın Qazaqstannıñ bilim beru jüyesinde sınap köru turalı pikir 2012 jıldan bastap aytılıp keledi. QR Bilim jäne Ğılım ministrliginiñ 2017 jılı 24 aqpandağı mälimetine  qarağanda, qazir elimizde dualdı oqıtu jüyesi tehnikalıq, tehnologiyalıq, auıl şaruaşılıq bağıttarı boyınşa 421  kolledjde (respublikadağı kolledjderdiñ jalpı sanınıñ 51,5 payızı) jürgiziledi. Bağdarlamağa 2433  käsiporın qatısıp, 27 mıñ student qamtılğan.

QR Bilim jäne Ğılım ministrliginiñ eks vice-ministri Mwrat Äbenov Germaniyada sätti jüzege asqan dualdı bilim beru jüyesiniñ Qazaqstanda damuı nege keşeuildep jatqanın bılay tüsindirdi: "Germaniyada qanday salağa qanşa maman kerektigi jöninde aqparattı memleketke käsiporındar beredi. Onda jwmıs ornı dayın emes adamdı oqıtpaydı. Al bizde barlığı kerisinşe. Memleket qarjısına ümit artqan bir kolledj memleketke öziniñ 500 traktor jürgizuşisin dayındauğa qabileti barın aytadı. Keñes däuirinen qalğan eski kitaptarmen oqıtılğan sonşa mamandı qay önerkäsip ornı jwmısqa aluğa qwlıqtı ekendigi tağı belgisiz. Osılay eñbek narığı jaña jwmıssızdarmen tolığa beredi".

Studentterdi oquğa qabıldarda jwmıs beruşilerdiñ swranısın eskerudiñ mañızdılığı kün sanap artıp keledi. Mäselen, sarapşılar qazirgi eñbek narığında joğarı bilimdi talap etetin qızmet orındarınıñ sanı bar bolğanı 15 payızdı qwraydı degen boljam jasaydı. Bwl qalğan 85 payız jwmıs ornına  orta ne käsiptik bilimge ie azamattardıñ eñbegi qajet degen söz. Biıldan bastap tegin käsiptik bilim beru turalı bastama qarqındı qolğa alınsa, qağaz betinde tehnikanı jazbay tanıp, jwmısın igerip kete aladı degen kuäligi barlardıñ sanı tağı da wlğayadı. Sondıqtan dualdı bilim beru jüyesinde qanşa käsiporındarmen kelisimşart jasalğanı turalı oñ statistikalardıñ köp boluı emes, şın mäninde mamandığına maşıqtanıp, jwmıspen qamtılğandardıñ ülesi artqanı kerek.

Qazaqstanda Bilim jäne Ğılım ministri qızmetine kelgen twlğalardıñ jii auısuı, äri olardıñ "tıñnan qosatın bağdarlamaları" keşendi bilim beru ürdisine kesirin tigizip kele jatqandığı baspasöz betterinde jii aytılıp keledi.  Älippe dauına qalğan bügingi ministrdiñ de  bwl jobanı arı qaray alıp kete alatındığına kümän köp.

“The Qazaq Times”