Qıtaydıñ «Bir beldeu, Bir jol» jobasında ne sır bar?

Qıtay «Bir beldeu, Bir jol» forumın dabıralı ötkizip jatır. Bwl älemdegi keybir aymaqtardıñ negizdik qwrılımdarın jebeydi.  Qıtay basşısı Şi Jinpiñ (Si Czin'pin) jinalısta Qıtay erkin saudanıñ ündeuşisi boladı degen pikirin bildirdi.

"The Wall Street Journal" basılımınıñ aytuınşa, eki künge jalğasqan forumğa 29 elden memleket basşıları jäne on neşe eldiñ joğarı därejeli ökilderi qatıstı. Qıtay basşısı Şi Jinpiñ aşılu sözinde: "Osı  alıp joba arqılı Aziya-Europa, Afrika , Qıtay qatınasın tipti de nığayta tüsuge boladı. Maqsatımız  tek ekonomikalıq, qarjılıq  qatınastı küşeytu ğana emes. Bwnı iske asıru üşin är qaysı el odaqtastıq qarım-qatınastı bwzıp, jaña halıqaralıq qauipsiz ülgini qwruı kerek", – dedi.

Qıtay basşısı sözinde erkin sauda jarşısı retinde, «Bir beldeu, Bir jol» bağdarlamasın qoldaytın elderge $ 10 trln beremiz  dep uäde etti.

«Bir beldeu, Bir jol» jobası Şi Jinpiñ  ortağa qoyğan eñ ülken sırtqı sayasat ündeui deuge boladı. YAğni, bwl asa iri joba port, temir jol, qwbır jolı, önerkäsip baqşası qatarlı jelilik küydegi asa ülken joba sanaladı.

Jinalısqa qatınasqan Resey, Türkiya, Filippin, Indoneziya, Grekiya, Vengriya, Çili, Argentina qatarlı elderdiñ basşıları bwl jobanı qoldaytındarın ayttı.

Qıtaydıñ bwl qadamı birneşe kümändi oylar tuğızdı. Bir bölim sayasatkerler: "Qıtaydıñ mwnısı öziniñ strategiyalıq müddesin ırıqtı orınğa şığaru  üşin"  dese, keybir sarapşılar:  "Qıtay osı arqılı halıqaralıq  bazarda öziniñ kompaniyaların bastı orınğa şığarmaq bolıp otır" dep qaraydı. Bwğan Şri-Lanka, Qırğızstan siyaqtı aziya elderi aşıq qarsı twrdı.  AQŞ jäne Europa biznes toptarı Qıtay sırtqı sauda bazarın tartıp alıp, el işi bazarların qolda mıqtap wstamaqşı dep qarap,  bwl bastamağa bolğan narazılığın  küşeytti.

Osı retki jinalısta AQŞ-tıñ Memleket qauipsizdik  komitetiniñ basşısı  qısqa ğana  pikir bildirdi. Ol  Qıtaydı  halıqaralıq jobada  aşıq-äşkere bolumen birge, tärtipti de qatañ saqtauğa şaqırdı. Al, bwl şarağa Ündistan qatınaspadı. Sebebi, ündi eli  Päkstan  aumağınan ötetin  Jibek jolı  qwrılıs nısandarı Ündistanğa täueldi dep sanaydı.

«Bir beldeu, Bir jol» jobası ortağa qoyılğan üş jıldan beri, Şi Jinpiñ jäne basqa da Qıtay basşıları bwl jobanı basqa eldermen selbestik ornatu üşin dep sipattaumen  keledi. Sonımen är eldiñ bastı qwqıqtarı men qoğamdıq tüzim, damu jobaları jäne özekti müddelerine qwrmet ete otırıp,  selbestik qwru wranın köterude.

Qazir AQŞ prezidenti Tramp sauda salığın qorğaudı iske asırıp, Aziya sauda wyımınan  şığuğa bel bayladı . EO bolsa Wlıbritaniya odaqtan şığuına baylanıstı tığırıqqa tirelude.    Sonımen qatar, sayasi qısımdarğa da  düp kelude. Bwnıñ barlığı Qıtay ükimetiniñ bükil älemniñ bwydasın   qolğa aluına  oray bolıp twr.

Atalğan forumda älem nazarın audarğan alıp jobasın jaqsı jağınan tanıtuğa tırısqan, Qıtay eliniñ wsınısı köptegen sarapşılardıñ nazarın audardı. Mısalı,  Boliviya,  Bahreyn,  Grekiya qatarlı jeti memlekettiñ qatısuımen bastalıp,  bwl künde 77 memlekettiñ qoldauına ie bolğan Qıtaydıñ Aziya banki (Asian Infrastructure Investment Bank). Bwl Qıtaydıñ  älemdegi ekonomika men sayasatta ırıqtı orınğa şığıp kele jatqanın körsetedi. Är eldiñ sarapşıları wqsamağan pikirler bildirude. Degenmen,  köp sandı sarapşılar  Qıtaydıñ halıqaralıq jobalar arqılı töñirektegi elderdi moyındata bastağanın aytuda. Aqş-tıñ bwrınğı qazına ministri Henry Paulson: «Qıtay jahandanu däuirinde sara jol salıp kele jatır» dep alqadı. Aqşa qorın baqılauşı qoğamnıñ (Observer Research Foundation) törağası Sudheendra Kulkarni: "Bwğan qol köterip kelisu jetkiliksiz.  Ne desek te eşkimniñ oyına kirmegen, adam nanğısız jobanı Qıtay ğana ortağa qoyıp otır. AQŞ bwl künde öz eliniñ işki quatın küşeytuge bar küşin salıp jatır,  al,  Qıtay halıqaralıq isterdiñ tizginin qolına aluğa qamdanuda»,– dep alqay ketti.

Jeksenbi küngi forumda Qıtay basşısı «Jibek jolınıñ» eki mıñ jıldıq tarihı jaylı teatrlanğan qoyılımdı öz oyımen wştastıra söylegen bolatın. Ol tarihtağı  Jibek jolı qwrlıq jäne teñiz joldarı arqılı mädeniet almasu jäne sauda-sattıq damıtu barısındağı qolğa keltirgen tabıstarın basa ayttı.  Eger Jibek jolı bolmasa älemniñ mülde basqaşa bolatının da söz etti.

Ärine, otızğa tarta memleket qol qoyuğa tiisti bwl joba, erteñgi küni bar igilikti joba avtorına täueldi etpesine kim kepil. Halıqaralıq baylanıs pen saudada bireu wtılatını,  bireu jwtılatını,  al bireui Wlıbritaniya sekildi qaşıp qwtılatını dausız. Qazirşe,  är qaysı el saqtıqpen şeşim qabıldauğa tırısuda.  Jobanı qoldauşı elderge $ 10 trln beretini de tegin bolmasa kerek.

“The Qazaq Times”