مۇرات الماسبەكۇلى. ءبورىباس بەلگى (اڭگىمە)

اق جاۋىن سەبەزگىلەپ تۇر. ۇساق تامشىلار اۋادا قالقىعان جۇقا تۇمانعا ارالاسىپ كەتكەن. كۇن جاڭبىرلى بولعانىمەن، جىلى. ونى سىلدىراي اققان بۇلاقتىڭ جۇمساق ءۇنى دە اڭعارتادى. توڭىرەك تىپ-تىنىش. وقتا-تەكتە، قالىڭ اعاش اراسىنان الدەبىر قۇس سايراپ قويادى.

جارقىشاق، كولبەۋ تاستى پانالاپ جاتقان بالا تىتىركەنىپ وياندى. ورنىنان اۋناپ كەتكەن ەكەن. ءبىر جاق دەنەسى بولىمسىز دىمقىل تارتىپتى. ۇيىقتاپ قالعانىنا تاڭداندى. ەڭبەكتەپ، قايتا تۇكپىرگە باردى. سوسىن، بۇلت تۇتاسقان اسپانعا، تۇمان شوككەن استىرتقا قارادى. ءبارى بۇلىڭعىر. انىق، كورنەۋ ەشتەڭە جوق. ول تۇڭىلگەندەي ەكى تىزەسىنە ماڭدايىن سۇيەپ، قۇنىسا وتىردى. وزەگى تومەن تارتىپ، قارنى اشقانى سەزىلەدى. ەرنىن جالانىپ، جۇتىندى. «جەمىس تەرىپ جەسەم بە» دەپ ويلادى. بىراق، اياق باسار ءشوپ پەن دەلديگەن بۇتا-بۇرگەن تەگىس شىلقىعان سۋ. ءتيىپ كەتسە ساۋ ەتە تۇسكەلى تۇر. قول سوزىم اعاش اراسىنا بارۋعا قايرات قىلا الماي، بويى شىمىركەندى. قالاي باعىت الارىن، قايدا جۇرەرىن بىلمەي داعدارعان قالپى ءبۇرىسىپ، كوزى جاساۋراپ وتىرا بەردى.

وسى ءسات، قىسقا سويلەگەن ادام داۋىسىن قۇلاعى شالدى. تىزەسىنە قايتا تاستاي سالعان باسىن جۇلىپ الدى. تۇرىندە ءۇمىت الدە قورقىنىش ەكەنى بەلگىسىز قيمىجىق لەپ ويقاستايدى. ەكپەتتەي جاتا قالىپ، الدىڭعى جاققا ۇدىرەيە قارادى. جاڭبىر ءسال سەيىلگەن ەدى. بۋالدىر تۇمان كىلكىگەن بۇلاق بويىنان ءبىر-ەكى جاياۋ ادامنىڭ قاراسى شالىنا كەتتى. بالانىڭ دەنەسى ءدىرىل قاقتى. الگىلەردىڭ ءجۇرىسى سونداي شاپشاڭ ەكەن. بوزالاڭ تۇماننان سۋىرىلا شىعىپ، بۇنىڭ تۇسىنا جاقىن كەلدى. سول جەردە از ايالداپ، شولاق تىلدەستى. ولاردىڭ انىق شىققان سوزدەرىن ەستىگەندە، بۇل ورنىنان قالاي اتىپ تۇرعانىن بىلمەي قالدى. باسىن تاسقا ۇرىپ العانىنا دا قاراماي، ەكەۋىنە تۇرا ۇمتىلدى:

– اعاتايلار-اي، اعاتايلار! مەنى قۇتقارىڭدارشى!

سول ەكەن، بىرەۋى جالت بۇرىلىپ ساداق كەزەپ، ءبىرى شولاق سەمسەرىن جالاڭداتىپ تۇرا قالدى. قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قارۋ كەزەگەن قوس سايلاۋىت جالعىز بالانىڭ ۇرەيىن ۇشىردى. بۇتالاردىڭ سۋىن ساۋلاتا جۇگىرگەن ول، دالبىراقتاپ جەتكەن كۇيى شورت توقتادى.

– ولگىڭ كەلمەسە، تاپجىلما سول ارادان!

ساداق ۇستاعانى ءزىلدى داۋىسپەن بۇيىردى. شىرەي تارتقان جەبەنىڭ كوك سۇڭگى ۇشى جاڭبىر سۋىمەن جىلت-جىلت ەتەدى. ار جاعىنان ساداقشىنىڭ سۋىق كوزدەرى تەسە قادالىپ تۇر .

–كىمسىڭ؟

بالا كىبىرتىكتەپ، جۇتقىنشاعى بىرازعا دەيىن بۇلكىلدەدى. نە ايتارىن بىلمەيدى.

– مەن... اداسىپ ءجۇرمىن...

ساداقشى ءسال ءتۇسىن جىلتتى. ادىرنانى بوساتىپ، ءبىر-ەكى ادىم العا اتتادى. بالا قورىققانىنان تىزەرلەپ وتىرا كەتتى.

–تۇر تەز!

«زىرك» ەتكەن داۋىستان شوشىعان ول قالبالاقتاپ، اتىپ تۇرەگەلدى. اناعان كوزىنىڭ استىمەن جاسقانشاقتاي قارادى.

شاماسى، وزىنەن از عانا ۇلكەن بالعىن جاس ەكەن. بالاپان مۇرتى تەبىندەگەن اقسۇر جۇزىندە اشۋ بار. بويى سۇڭعاق. قولدارى دا ەرەپايسىز ۇزىن كورىندى. بەلىن قىناي بۋعان جالپاق قايىس بەلبەۋدە كەرە قارىس كەزدىگى سالاقتايدى.

–نەگە تىزەرلەدىڭ؟

بالا قورىققانىن جاسىرۋعا تىرىستى.

–دارمەنىم قۇرىپ كەتتى. اشپىن.

ء–ولىپ بارا جاتساڭ دا سەبەپسىز تىزە بۇكپە! الدە، جاۋعا تۇتقىن بولىپ پا ەدىڭ؟

–جوق.

– قاي تايپادانسىڭ!

– تايپا؟..

ول تاعى ءۇنسىز قالدى. باسى سالبىراپ، كوزىمەن جەر شۇقىپ تۇرا بەردى.

– قاي تايپانىڭ ادامىسىڭ دەيمىن. سەن كىمسىڭ ءوزى، قايدان شىققانىڭدى بىلمەيتىن؟..

– بولدى.

كەنەت نازىك تە قايسار قىز ءۇنى ەستىلدى.

– بولدى، تەرگەپ-تەكتەمەي قويا تۇرايىق. الدىمەن ەسىن جيسىن.

سونى ايتتى دا جىلدام باسىپ، ساداقشىعا جاقىندادى. ورىلگەن قوس بۇرىمى بەلىن سوققان، اققۇبا قىز بۇعان بارلاي قارادى. سامايلىقتان تومەن سىرعىعان جاڭبىر تامشىلارىن ەلەيتىن ەمەس. قيمىلى دا شيراق. كەۋدەسىنە كون تەرىدەن وق قالقان بايلاپتى. يىعى مەن قولدارىندا دا سونداي تەرى قورعانىش. بارلىعى قۇلىن مۇشەسىنە قۇپ جاراسىپ، ساي كەلىپ تۇر. اسىرەسە، تۇڭعيىق قارا كوزدەرى عاجاپ سىرلى، ءمولدىر ەكەن. بالاڭ جىگىتتىڭ جۇرەگى ءدىر ەتكەندەي. ءجۇزىن تەز تايدىرىپ، تومەن سالدى. قىز جالاڭ سەمسەرىن بىلەگىنە جاپسىرا ۇستاپ، وعان ءتىل قاتتى.

ء–ۇستىڭ قۇرعاق قوي. قايدا بوي جاسىرىپ ەدىڭ؟

–انا جەردە. تاستىڭ استىنا.

قىز بەن ساداقشى ءبىر-بىرىنە قاراپ، ىممەن ۇعىسقانداي بولدى.

ء–جۇر، باستا! سوندا بارامىز.

كولبەۋ، جاقپار تاستىڭ ىعىندا قۇرعاق ارشا، ۇشقات بار ەدى. ساداقشى ءتۇتىن شىقپايتىن اقسوڭكە قۋ شىرپىدان تاڭداپ، تەز وت تۇتاتتى. ارقاسىنا اسىپ العان كىشكەنە جورىق دورباسىنان قول باسىنداي بىرنەشە كەسەك قاقپىش ەت الىپ شىقتى. بالا جىگىت سوندا عانا بايقادى. ساداقشىنىڭ قوينىندا جۇدىرىقتاي قۇس بار ەكەن. كىشكەنە بولسا دا، يمەك تۇمسىعى مەن جاسىل ساعىم ويناعان كوزدەرى جىرتقىشتىق تانىتادى. قۇس يەسىنىڭ يىعىنان تۇسكەن جوق. اندا-ساندا ۇسىنعان ءتۇيىر ەتتى، قاعىپ الىپ، ىلەزدە جۇتا سالادى. ولار وزەك جالعاپ، سۋ بولعان كيىمدەرىن كەپتىردى. ساداقشى ارا-تۇرا كيىمىنىڭ سىرتىنان كەۋدە تۇسىن باسىپ، الەنەنى سيپالاپ قويىپ وتىردى. «التىن، كۇمىس نە اقشا بولار» دەپ ويلادى بالا جىگىت. ءوزى ەت جەپ الدەنىپ الدى. انا ەكەۋىنە بويى دا ۇيرەنە باستاعان. ەت تۋراعان ۇزىن كەزدىگىن ءسۇرتىپ، قىنىنا سالعان ساداقشى وعان قايتا سۇراق قويدى:

– ءبىزدىڭ جاۋ ەمەس ەكەنىمىزدى قايدان ءبىلدىڭ؟

– سوزدەرىڭدى ەستىپ، سودان تانىدىم.

– ەندى قايدا باراسىڭ؟

– سەندەرمەن ەرەتىن شىعارمىن. ەلگە جەتىپ السام بولدى.

– اتىڭ كىم؟

–ىزعۇت.

–مەنىڭ اتىم ەلگۇدىك. مىناۋ قارىنداسىم بارشىن. ەلىمىز يەرەك تايپاسى. ۇنەمى جاۋ وتىندە، شەكارا قورعانى ەدىك. از بۇرىن تابعاش قولى شاپتى. قۇجىناعان اسكەر. ءبىز حابارشىلار جاساعىندا بولاتىنبىز. شۇعىل وسىلاي جونەلىتتى. قاعان ورداسىنا بارامىز. تايپانىڭ بار ساربازى جاۋ بوگەپ قالدى. ايالداماي جۇرەمىز. ەرە الساڭ ىلەس. ايتپەسە، اياققا ورالما.

وسىنى ايتقان ول اسىعا ورنىنان تۇردى. قۇسى قوينىنا سۇڭگىپ كەتتى. جاڭبىر سايابىرلاعانىمەن، دالا تۇمان، اسپان سىرەسكەن بۇلت. ەلگۇدىك شوقى بەتكەيىن تىنتە قاراپ، ۇشكىل ساباقتارى بىزدەي قادالىپ، تەك ءبىر جاعىنا عانا ءتىزىلىپ وسكەن ءشوپ تاۋىپ الدى. ونى جۇلعان جوق. كوز سالدى دا، كەرى بۇرىلدى. تومەن تۇسكەن سوڭ، بۇلاقتى بويلاپ، اعىسپەن قۇلداي تارتتى. قوس حابارشىنىڭ جاياۋ جۇرگەندە اياقتارى-اياقتارىنا تيەر ەمەس. ىزعۇت ەكەۋىنە جۇگىرە ىلەسىپ، كەيدە ارتتا قالىپ، ارەڭ كەلە جاتىر. تەك ەلگۇدىك كىدىرىپ، بيىكتەۋ جەرلەردەن الگىندەي ءشوپ ىزدەگەندە عانا تىنىستاپ قالادى. الگى ءشوپتىڭ نە سىرى بار ەكەنىن تۇسىنە الماي تاڭ. اقىرى ءبىر ايالداعاندا بارشىننان سۇرادى. «بىزۇشكىل» دەگەن ءشوپ ەكەن. ساباعى تەك سولتۇستىككە قاراپ وسەدى. حابارشىلار مەن بارلاۋشىلار بۇلتتى كۇندەرى سوعان سۇيەنىپ باعىت ايىرادى.

–اسپانداعى جۇلدىزعا قاراۋشى ەدى عوي، – دەپ كۇڭك ەتتى ىزعۇت.

بارشىن ميىعىنان كۇلدى. قاراقات كوزدەرىندە مىسقىل ويناپ شىعا كەلدى.

– توبەڭدە ۇنەمى جۇلدىز جايناپ تۇرمايدى. اياعىڭنىڭ استىنان دا جول كورە ءبىلۋ كەرەك.

وزدەرىنە ىلەسە الماي كەلە جاتقانى ازداي، قيسىنسىز سويلەپ بولبىراعان ىزعۇتقا ول سالقىن قارادى. تابيعات ءتىلى، جاۋىنگەر جورىعىنان بەيحابار جاۋتىك كورەتىندەي. قايدان شىققانى، باسىنا نە كۇن تۋعانى بەلگىسىز جۇمباق بوزبالاعا ءىشى جىلىمايتىن سەكىلدى. ايتەۋ ءتىلى ءبىر، قانى جاقىن ءوز قاعانىنىڭ جۇرتى بولعان سوڭ، ەلگۇدىك تە ونى كوپ تەكتەمەدى. ويتۋگە ۋاقىت تا از.

ۇزاماي جاۋىن توقتاپ، اسپاننىڭ بۇلتى ءبىر جاق شەتىنەن تۇرىلە باستادى. ەكى اياعى شالىنىسىپ، دىعىرى قۇرىعان ىزعۇتتىڭ باسىنا ەندى «بۇلار نەگە جاياۋ» دەگەن وي ورالدى. ءبىر كەزدە الدا بەزىلدەپ بارا جاتقان ەكەۋ توقتاي قالدى. قارىنداسىن سول جەردە قالدىرعان ساداقشى قۇسىن يىعىنا قوندىردى. ونىڭ اۋزىنا توپتالا وسكەن سىندارداي بۇتانىڭ قىزعىلت جاپىراعىنان بىرەۋ تىستەتتى دە، بيىككە قاراي ورلەدى.

بارشىنعا زورعا جەتكەن ىزعۇت، كەلە بۇراتىلىپ وتىرا كەتتى. قىزدىڭ تۇرىنەن شارشاعان بەلگى بايقالمايدى. اينالانى ساقتانا شولىپ، جالاڭاش سەمسەرىن اينالدىرىپ قويادى. قاتتى جۇرىستەن بۋسانعان بولۋ كەرەك، بەتىنە قىزعىلتىم الاۋ تەپشىگەن. قاراقات كوزدەرىن جارق ەتكىزە توڭكەرگەندە، بۇكىل الەم سونىمەن بىرگە اۋدارىلىپ كەتەردەي. از دەمىن العان بالا جىگىت وعان ۇرلانا قارادى. بالعىن جۇرەك ءبىر تۋلاپ ءوتتى. اڭداۋسىزدا جالت بۇرىلعان قىزبەن كوزدەرى ءتۇيىسىپ قالعاندا عانا، تەز باسقا جاققا بۇرىلىپ كەتتى. ساسقالاقتاپ، ات تۋرالى سۇرادى.

–نەگە جاياۋسىڭدار. حابارشىلار اتپەن جۇرەر ەدى عوي؟

جانى قينالعاندا عانا ويىنا ات تۇسكەن ىزعۇتقا ول قىسقا جاۋاپ قايتاردى.

–اتىمىز ءولدى. ءوزىمىز ارەڭ قۇتىلدىق.

–كىمنەن؟ اتتارىڭ نەگە ءولدى؟

ىزعۇت بويىن جيناپ، تەزىرەك ءجۇرسىن دەگەن ويمەن بارشىن ءوز جايلارىن تولىق ايتىپ بەردى. ءاسىلى ولار ءۇش ادام ەدى. باستىعى توعاتى دەگەن قارت حابارشى بولاتىن. قاعان ورداسىن بەيعام قالدىرۋدى ويلاعان تابعاشتار ءتىل جىبەرمەۋدى مىقتاپ ەسكەرگەن. حابارشىلار شىعا سالا ءتاستۇيىن سايلانعان شاعىن جاۋ جاساعى سوڭدارىنا ءتۇستى. تاۋعا ىلىنە قۋىپ جەتكەن. قارت سارباز اتتارى وققا ۇشقان ەكى بالانى تاۋعا كىرگىزدى دە، ءوزى توسقاۋىلدا قالدى. ارى قاراي نە بولعانى بەلگىسىز. بۇلار قاشىپ، ۇرى جولدارمەن تاۋعا ءسىڭىپ كەتتى.

– ىزىمىزگە تۇسكەن جاۋ كوپ ەدى. ولار ءبىزدى ءالى قۋىپ كەلەرى انىق. قولعا تۇسسەك، تابعاشتار تىرىدەي كەسكىلەيدى، – دەپ ءسوزىن اياقتادى حابارشى قىز.

ازدان سوڭ ەلگۇدىك قايتا ورالدى. قۇسى جوق. ۇشىرىپ قويا بەرگەن سياقتى. ارى قارايعى جولدارىندا الگىندەي قىزىل جاپىراقتى بۇتالار ءجيى كەزىكتى. بۇلار ۇساق شوقىلى، تال-تەرەك ارالاس وسكەن جىلعا-جىقپىلى بار وڭىرمەن كەلەدى. ىزعۇتتىڭ بويى سەرگىپ، دىزاق قاققانىمەن ويى الاساپىران. ءالى قانشا جۇرەتىندەرى بەلگىسىز. ەكەۋىنە ىلەسىپ شىداۋ ءبىر باسقا، «ارتتان قۋعان جاۋدىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ارام ولمەيمىن بە» دەگەندە ءتىپتى ۇرەيلەنەدى.

ولار قاراڭعى ءۇيىرىلىپ، ءتۇن قويۋلانعاندا كەڭ جىلعانى كەۋدەلەي كەلىپ توقتادى. وسىندا، اعاش اراسىنا تىنىعىپ الماق. وت جاعۋعا بولمايدى. ەلگۇدىك تۇلىبىنان مالتا قۇرت پەن ءسىرى بوپ كەپكەن قۇيرىق ماي الىپ بەردى. سودان جەپ، باستاۋدىڭ سۋىنان ءىشتى دە، ارقايسىسى ءبىر-ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە قيسايدى. ىزعۇتتان ۇيقى قاشقان. «تىرىدەي كەسكىلەيدى» دەگەن بارشىن ءسوزى قايتا-قايتا قۇلاعىندا جاڭعىرادى. ءسويتىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپتى. ءبىر كەزدە شوشىپ وياندى. تۇسىندە كوزى قانتالاعان تابعاش ونى قىلىشپەن قاق باستان شاپقالى جاتىر ەكەن. تىنىسى جيىلەپ، دەنەسى قالتىراپ كەتتى. ەكى جاعىنا الاقتاي قاراپ ەدى، بارشىن تەرەككە سۇيەنگەن قالپى ۇيىقتاپ وتىر. ەلگۇدىك جوق. ورنىندا تەرى تۇلىبى عانا جاتىر. تاڭ سارعايىپ قالعانداي. اتىپ تۇرعان ىزعۇت سىبدىرسىز بارىپ، تەرى تۇلىپتى الدى دا، جىلعادان شىعىپ، بەزە جونەلدى. اسپان اشىق ەدى. بولىمسىز جەلەمىك قانا سوعىپ تۇر. جەر قۇرعاعان. ارتىنا جالتاقتاي قاشىپ، ەكى نار بۇتانىڭ اراسىنان وتە بەرگەن ىزعۇت وقىس ماڭدايدان تيگەن سوققىدان كوزى جارق ەتە قالدى. وكىرگەن قالپى شالقالاي ۇشىپ ءتۇستى. جان دارمەن باسىن قۇشاقتاپ، بۇتانىڭ تۇبىنە قاراي تىعىلدى. اۋزى تىنىم تاپپاي، جالىنىشپەن ايقايلاپ جاتىر:

– اعاتاي، جانىمدى قيىڭدار. مەن حابارشى ەمەسپىن، اداسىپ جۇرگەن بەيۋازبىن. ولتىرمەڭدەر مەنى، ولتىرمەڭدەرشى...

–ەي، ولەز نەمە! ءۇنىڭدى ءوشىر تەز، تاۋدى باسىڭا كوشىرمەي!

ىزبارلانا سىبىرلاپ تۇرعان ەلگۇدىك ەكەن. ىزعۇت سۇمىرەيە باسىن كوتەردى. شەكەسى ءىسىپ شىعا كەلىپتى. ەلگۇدىكتىڭ ءبىر قولىندا ساداق، ءبىر قولىندا تەرى تۇلىپ. ول ىزعۇتتى قونالقا ورىنعا الىپ كەلدى. كەلسە، بارشىن جوق. ساداقشى اقىرىن قۇيقىلجىتا ىسقىرىپ قالىپ ەدى، قىز اعاش باسىنان «دىك» ەتىپ سەكىرىپ ءتۇستى. اعاسىنا اسپاندى كورسەتىپ، «ۇشتى» دەدى. ەلگۇدىك جاتا قالىپ، جەرگە قۇلاعىن جاپسىردى. سودان ءتۇرى بۇزىلىپ تۇرەگەلدى. اشۋمەن كەزدىگىن سۋىرىپ، ىزعۇتتىڭ كەڭىردەگىنە تاقاعاندا، ونىڭ زارەسى ءزار تۇبىنە كەتتى. كوزى الايىپ، دىبىسى شىقپاي قالدى. وسى كەزدە بارشىن كەلىپ، اعاسىنىڭ قولىنان تارتتى. وعان قاراپ، ءۇنسىز باسىن شايقادى. ساداقشى امالسىز كەرى شەگىندى، «جازاڭدى بارعان سوڭ الاسىڭ، ساتقىن» دەپ، تىستەنە كۇبىرلەدى. ولار جونەلە بەرگەندە، ۇستىلەرىنەن قاناتتارى سۋىلداپ ءبىر توپ قۇس ۇشىپ بارا جاتتى.

كوپ وتپەي دۇبىرلەتىپ، قۋعىنشىلار دا جەتتى. ۇشەۋ ەكەن. ارقالارىندا ايقاستىرعان قىزىل جالاۋشالارى جەلبىرەيدى. ۇزىن نايزالارىن جالاڭداتىپ، ءتونىپ كەلەدى. وسى كەزدە ەلگۇدىك ارتىنا قايىرىلا توقتادى. ساداعى ءوز بويىنا جەتەقابىل ۇزىن بولاتىن. بىراق، ادىرنا مەن جاقتاۋدىڭ اراسى سونداي جاقىن ەدى. ەندى، جەبە سالىپ تارتقاندا، جاڭاعى ساداق شاڭىراقتىڭ جارتى شەڭبەرىندەي بولىپ كەرىلدى. زۋىلداعان جەبە شاۋىپ كەلە جاتقان جاۋدىڭ بىرەۋىن مۇرتتاي ۇشىردى. قالعاندارى جىرىندى ەكەن، ساداقشىنىڭ وزگە جەبەلەرىن شاشاقتى قالقاندارىمەن قاعىپ-قاعىپ تاستادى. جەتىپ كەلگەن ەكەۋدىڭ ۇزىن نايزالارىن ەلگۇدىك پەن بارشىن دارىتقان جوق. ءبىرى ساداقپەن، ءبىرى سەمسەرمەن سەرپىپ جىبەردى. بۇل كەزدە ىزعۇت بۇتانىڭ ارتىنا جاسىرىنىپ، بۇعىپ قالعان. تابعاش جاساۋىلدارى قايتا اينالعاندا، سۋماڭ قاققان بىرەۋى نايزاسىن تۋرا ەلگۇدىكتىڭ توپشىسىنان قادادى. قاپىدا قالعان ساداقشى دا اقىرا ايقايلاپ، نايزانى جۇلا تارتقاندا، جاۋى ۇستىنە قۇلادى. ەكىنشى قولىمەن قارىستاي كەزدىگىن شاپشاڭ سۋىرعان ەلگۇدىك، ونى تابعاشتىڭ كەۋدەسىنە بويلاتىپ جىبەردى. بىراق، ءوزى جۇرەلەپ قالدى، قايتا تۇرا العان جوق. نايزانى سۋىرىپ تاستاعاندا، توپشىدان قىزىل قان ىتقىدى. وسى ءسات بارشىننىڭ كەۋدەسىنە ءمىنىپ العان قۋعىنشىنىڭ بىرەۋى ونىڭ ءوز سەمسەرىن كەڭىردەگىنە تاقاپ، ورىپ جىبەرۋگە تاياپ بارا جاتقان. قىزدىڭ «اعا» دەگەن جان داۋىسى شىقتى. ەلگۇدىك ورنىنان ارەڭ تۇرىپ، ولارعا قاراي تالتىرەكتەي ۇمتىلدى دا، شاماسى كەتىپ، قۇلاپ ءتۇستى.

بارشىننىڭ جان ۇشىرعان داۋىسى ىزعۇتتىڭ جۇرەگىنە ينەدەي قادالدى. قاراقۇسشا جاربيعان قاتىگەز جاۋدىڭ استىندا قىزدىڭ ەكى اياعى تىپىرلاپ جاتىر. اجال الدىنداعى جانتالاس. ول تاعى شىرقىراپ ايقاي سالعاندا، ىزعۇت ورنىنان ۇشىپ تۇردى. ەكى كوزى ەلگۇدىك لاقتىرىپ تاستاعان قاندى نايزادا. جۇگىرىپ سوعان جەتتى. ىركىلگەن جوق. كوز ىلەسپەس تەزدىكپەن، دۇشپاننىڭ تۋ سىرتىنان نايزانى ۇرىپ جىبەردى. تابعاش شالقالاي كەرىلىپ، ەكى كوزى اقشيا اۋناپ ءتۇستى. ءولىم تۇزاعىنان قۇتىلعان بارشىن تۇرا سالا، اعاسىنا جۇگىردى. ەلدگۇدىك ءبىر قولىمەن كەزدىگىنە سۇيەنىپ، ءبىر قولىمەن توپشىسىن باسىپ وتىر ەكەن. ەندى ءبىر ءسات، اعالاپ جىلاعان قارىنداسىنىڭ كوزىندەگى جاستى ءسۇرتتى. بارشىننىڭ بەتىنە جاس ارالاس قان جۇقتى. جارالى ساداقشى باسىن كوتەرىپ، ىزعۇتقا قارادى. جۇزىندە بولماشى جىميىس لەبى بار. يشارات ەتىپ، جانىنا شاقىرعانداي بولدى. ول جاقىن كەلدى. ەلگۇدىك كەۋدەسىنە قولىن تىعىپ،  ەكى جەردەن قوڭىر تاسپا باۋ تاعىلعان ءبىر زات الىپ شىقتى. جىپ-جىلتىر قىلىپ ارلەگەن اقشۋلان جارعاق تەرى ەكەن. ورتاسىنا كوك بوياۋمەن جەلكە ءجۇنى كۇدىرەيىپ، ازۋ ءتىسى اقسيعان ءبورىنىڭ باسى سالىنىپتى. ورنەكتىڭ شەبەر، جاندى شەتىلگەنى سونداي، كوكجالدىڭ كوزىنە قاراعان ىزعۇت سەسكەنىپ قالدى. جانارىندا وكىنىش پەن ارمان وتى كەزەك الماسقان ەلگۇدىك وسى ءبورىباسى بەلگىگە قيماي قاراپ، نەداۋىر وتىردى. سوسىن ونى ىزعۇتقا ۇسىندى. بار كۇشىن جيناپ، ءبىر-ەكى اۋىز ءتىل قاتتى.

–مىنانى ال، عۇن قاعانىنىڭ ءاربىر ەر جۇرەك، ادال جاۋىنگەرىنە بەرىلەتىن بەلگى. «ماڭگى ەلدىكتى» مۇرات تۇتقان قاعاناتتىڭ ورتاق ۇرانى، وشپەس كيەسى. قاعان جۇرتىنىڭ قاسيەتتى تاڭباسى. بۇل ەندى ساعان امانات. ساقتا، سوعان لايىق بول!..

ول السىرەپ كەتتى. اۋزىنان قويۋ قان بۇرق ەتتى. سوندا دا، بار قايراتىنا سۇيەنىپ ءالسىز سىبىرلادى:

–قارىنداسىمدى دا ساعان تاپسىردىم. ەلگە تەز حابار جەتكىزىڭدەر.

وسىدان كەيىن ەلگۇدىك ەڭكەيگەن قالپى بۇكتەتىلە بەردى. قىرشىنىنان قيىلعان بالاپان قاراعايداي ەكى قولى جايىلا ەكپەتتەي قۇلاپ بارا جاتتى. ىزعۇت پەن بارشىن ونى وڭاپ جاتقىزدى. كوز جاسىن ءۇنسىز توككەن قىز اعاسىن قۇشىپ، وكسىپ جاتىر. ال، قولىندا ءبورىباس بەلگىسى بار ىزعۇتتىڭ قاباعى قارس ءتۇيىلىپ، كوزىنەن كەك ۇشقىنى شاشىرادى. وسى ءسات قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن الدەنە «سۋ» ەتە تۇسكەن. ساداقشىنىڭ تيتىمدەي قۇسى ەكەن. قايدان، قالاي جەتكەنى بەلگىسىز. كەلە يەسىنىڭ يىق تۇسىنا قوندى. كوزدەرىندە جاسىل ساعىم ويناپ، موينىن تىنمسىز تولعايدى. ەلگۇدىكتىڭ قان جاپقان دەنەسىن جاتىرقاپ تۇر. كەنەت ات تۇياعىنىڭ ءدۇبىرى ەستىلدى. تاعى جاۋ كۇتكەن ىزعۇت شوشىنا جالت قاراعان ەدى. نايزانى قولعا الىپ، نەگە بولسا دا دايىندالا باستاعان. بىراق، وعان بارشىن قولىن كوتەرىپ، «توقتا» دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى. «ءبىزدىڭ بارلاۋشى ەكەن» دەدى سوسىن. كەرەگە جالى ەكى جاعىنا جارىلا توگىلگەن، كۇدىر مويىن قارا اتتى بارلاۋشى لەزدە كەلىپ قالدى. ءۇستى ايقىش-ۇيقىش قارۋ. بەتىنە ءبورى كەيىپتى بەت قالقان كيىپتى. كوزى عانا جىلتىرايدى. سونداي سۇستى. ىزعۇت ەرىكسىز ءبىر-ەكى ادىم كەيىن شەگىنىپ كەتتى.

ول كەلە اتتان سەكىرىپ ءتۇستى دە، ەلگۇدىكتىڭ ماڭدايىنا ماڭدايىن تيگىزدى. جايراپ جاتقان تابعاش جاساۋىلدارىن ءبىر شولىپ شىققان بارلاۋشى، اسىعىس اتتاناتىندارىن ايتتى. ۇشەۋى تەز قيمىلداپ، ەلگۇدىكتىڭ بەتىن جاسىردى. باسىنا شوقيتىپ تاستان بەلگى جينادى. ساداقشىنىڭ قۇسى ەندى سول تاستاردىڭ ۇستىنە بارىپ قوندى.

اعاسىنا قيماي قاراپ تۇرسا دا، بارشىن كوز جاسىن قۇرعاتىپ الىپتى. ول ەندى تىقىرشىعان قارا اتقا قارعىپ ءمىندى. ارتىنا بارلاۋشى مىنگەستى. ولار دۇسىرلەتىپ جونەلە بەرگەندە، ىزعۇت نايزاعا سۇيەنگەن قالپى قالا بەردى. كەنەت، اۋدەم جەر بارعان بارشىن قايتا قايىرىلدى. بۇعان ات ۇستىنەن  ەلگۇدىكتىڭ كەزدىگى مەن ساداعىن ۇسىندى.

ء–بىز كەتكەن باعىتپەن ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن جۇرسەڭ ارتىمىزدان جەتەسىڭ.

وسىنى ايتتى دا، تارتا جونەلدى. جونەلە بەرىپ، وعان قارا كوزىنىڭ قيىعىن توڭكەرىپ قالعان. سول قيىقتان لاپ ەتكەن ساۋلە شۋماقتى جىپتەي سوزىلىپ، ىزعۇتتىڭ كەۋدەسىنە ماتالدى. ونىڭ ءبىر ۇشى قىز جانارىندا كەتىپ بارادى...

اينالا تاستاي قاراڭعى. قولىنا ەلگۇدىكتىڭ ساداعىن ۇستاپ، بەلىنە كەرە قارىس كەزدىگىن تاققان ىزعۇت ءتۇن پەردەسىن جامىلا جورتىپ بارادى. قوينىندا ساداقشىنىڭ كىشكەنتاي جىرتقىش قۇسى. كەۋدەسىنە ءبورىباسى بەلگىنى تاعىپ الىپتى. ازۋ ءتىسى اقسيىپ، جوتاسى كۇجىرەيگەن كوكجال ونى قانداي قاۋىپتەن دە تايسالدىرار ەمەس. باعىت ايقىن، جول انىق. الدا بارشىن كەتكەن ءىز سايراپ جاتىر. جۇرەگىنە ەرلىك پەن ماحاببات وتى ۇيالاعان جاس وعلان «ماڭگىلىك ەلدىڭ» تۋىن كوتەرگەن قاعان ورداسىنا قاراي قاسقايا تارتىپ كەلەدى...

سوڭى

«The Qazaq Times»