اقش رەسەي مەن قىتايدى باستى قاۋىپ دەپ تاپتى: دەرجاۆالار تىرەسى باستالدى ما؟

ترامپ قۇراما شتاتتىڭ پرەزيدەنتى بولعالى بەرى «امەريكا – كوشباسشى» ساياساتىن جولعا قويىپ، اقش-تىڭ ەكونوميكا، قاۋىپسىزدىك جانە باسقا دا جاقتارداعى ليدەرلىك ورنىن بەكەمدەۋگە تىرىسىپ كەلەدى. ترامپ كەشە اقش-تىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى بويىنشا ستراتەگيانى جاريا ەتتى. وندا اقش ءسوز جوق مىقتى بولۋى كەرەك، ولاي بولماسا رەسەي مەن قىتاي قۇراما شتاتتىڭ السىزدىگىنەن پايدالانىپ كەتەدى» دەگەن پىكىرلەر دە ايتىلدى. بۇل تۋرالى BBC-ءدىڭ رەسمي سايتى حابارلاعان ەدى.

ترامپتىڭ ايتۋىنشا، قىتاي مەن رەسەي «رەۆيزيونيستىك» رەجيمدەر، ولار اقش-تىڭ ماقسات مىندەتتەرىنە قارسى كەلەدى. ول سوزىندە قىتايدىڭ الەمدىك ساۋداداعى امبيتسياسىنا قارسى جوسپارلار جايلى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ ءوتتى. دەسە دە، رەسەيمەن ىنتىماقتاسۋ نەمەسە قارسى تۇرۋ تۋرالى كوپ توقتالماعان. تەك، پەتەربورداعى جارىلىس جوسپارلاعان قىلمىستىق توپتى تابۋعا كومەكتەسكەنىنە راحمەت ايتىپ، ءپۋتيننىڭ ارنايى قوڭىراۋ شالعانىنا ريزاشىلىق بىلدىرگەن.

اسكەري قۋات پەن ەكونوميكادا الەم الدىندا كوش باستاعان اقش ءۇشىن كوشباسشىلىق ورىن ساقتاپ تۇرۋ اسا ماڭىزدى. اقش-تان كەيىن ارميا قۋاتى جاعىنان رەسەي، ەكونوميكا قۋاتىنان قىتاي كەلە جاتىر. رەسەي ارمياسىن جىل سايىن كەڭەيتىپ، ەۋروپا ەلدەرىمەن شەكارالاس اۋماقتا جانە ورتا شىعىستاعى اسكەري قادامدارىن جيىلەتە تۇسۋدە. ناتو-نىڭ جولىن توسىپ، ەۋروپا ەلدەرىن كولەمدى اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلار ارقىلى قورقىتۋدا. رەسەيدىڭ ءبىرشاما دامىعان اسكەري ونەركاسىبى 2030 جىلعا دەيىن اسكەري تەحنيكالارىن تولىقتاي جاڭارتۋعا ارەكەت ەتۋدە.

قىتايدىڭ قۋاتتى ەكونوميكاسى اقش-تان كەيىن الەمنىڭ ەكىنشى ۇلكەن ەكونوميكاسى دەپ تانىلدى. قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ىقپالىنىڭ ارتۋى ازيانىڭ شىعىسىنداعى جانە وڭتۇستىك، وڭتۇستىك شىعىسىنداعى اقش ىقپالىن السىرەتۋگە ارەكەت ەتە باستادى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاماسى الەمنىڭ ەڭ نەگىزگى ەنەرگيا قورى سانالاتىن ەلدەردەن وتەدى جانە بەلسەندى ەكونوميكالىق ايماقتاردى تۇتاستىرادى. اتالعان جوبا جۇزەگە اسار بولسا، بۇل اقش-تىڭ وڭىردەگى ەكونوميكالىق ىقپالىن بارىنشا تومەندەتەدى.

«ءبىزدىڭ الدىمىزداعى امەريكانىڭ ىقپالىنا، قۇندىلىعىنا جانە بايلىقتارىنا قىزىعىپ وتىرعان باقتالاس دەرجاۆالار – رەسەي مەن قىتاي»، – دەدى پرەزيدەنت ترامپ. اق ءۇي جاريالاعان ستراتەگيادا ماسكەۋ مەن بەيجىڭنىڭ ەكونوميكاسىن ەركىن ءارى اشىق ەتۋگە، ارمياسىن كەڭەيتىپ، اقپارات پەن ينتەرنەتتى باقىلاۋعا الۋعا، سول ارقىلى قوعامدىق پىكىردى باقىلاۋدا ۇستاپ، ءوزىنىڭ ىقپالىن كەڭەيتۋگە مۇددەلى بولىپ وتىرعانى تۋرالى ايتىلعان. سونىمەن بىرگە رەسەيدىڭ ءوزىنىڭ «ۇلى دەرجاۆا» دەگەن قالىبىن قايتا تىكتەۋگە، شەكاراسىنا جاقىن اۋماققا ىقپالىن جۇرگىزۋگە تىرىسىپ وتىرعانى دا ءسوز بولعان. «رەسەي مەن قىتاي دەموكراتيانىڭ قۇندىلىقتارىنا شەكتەۋ قويۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق ينسترۋمەنتتەردى پايدالانىپ وتىر» دەلىنگەن اتالعان ستراتەگيادا.

ترامپ جاڭا ۇلتتىق دوكتريناعا قاۋىپسىزدىك تۋرالى ءتورت تارماقتى بەكەمدەگەن. ايتالىق، ءدىني تەرروريزمگە قارسى تۇرۋ جانە ميگراتسيانى شەكتەۋ; ەنەرگەتيكاداعى تاۋەلسىزدىك جانە ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىك; ارميانى كۇشەيتۋ جانە مودەرنيزاتسيالاۋ، قاۋىپسىزدىك تاراۋلارىنداعى ميلليونداعان جۇمىس ورىندار جانە «كۇشكە باعىنعان تىنىشتىق»; قۇراما شتاتتىڭ الەمدەگى ىقپالىن ارتتىرۋ. كۇشكە باعىنعان تىنىشتىق ۇستانىمىن ريم يمپەراتورى ادريان مەن ترامپ زور قۇرمەتىن بىلدىرەتىن اقش-تىڭ وڭتۇستىك-سولتۇستىك سوعىسى كەزىندەگى پرەزيدەنتى رونالد رەيگان ۇستانعان ەدى. ترامپ جاڭا ستراتەگيانى جاريالاعان كەزىندە ادەتىنشە «امەريكا كوشباسشى» ءسوزىن بىرنەشە رەت قايتالادى.

اقش-تىڭ جاڭا ستراتەگياسى وزىنە ەۋروپا مەن ازيانىڭ شىعىسىنداعى رەسەي مەن قىتايدان كەلەتىن عاسىرلىق قاۋىپتەردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالسا كەرەك. بۇل الداعى ۋاقىتتا رەسەي مەن قىتايدىڭ دا جاڭا ستراتەگيالىق قاۋىپسىزدىك پەن دامۋ جوسپارلارىن تۇزۋىنە سەبەپ بولۋى دا مۇمكىن. دەرجاۆالار تىرەسى، ليدەرلىك ساياساتقا تايانعان الىپتار ايقاسى الەمدىك گەوساياساتقا دا ۇلكەن وزگەرىستەر الىپ كەلە جاتىر.

“The Qazaq Times”