ترامپتىڭ قىتاي ساپارىنان كەيىن اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسى باستالدى

الەم ەكونوميكاسى مەن ساۋدا قارىم-قاتىناسىندا سوڭعى كەزدەگى ەڭ ەلەۋلى وقيعا – ترامپتىڭ قىتاي ساپارى بولدى. ونىڭ سەبەبى، الەمدەگى ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ەكونوميكانى يەلەگەن ەلدەر اراسىنداعى جاڭا ساۋدا قاتىناسى، بۇدان كەيىنگى دۇنيە ەلدەرى اراسىنداعى ساۋدا بايلانىستارىنا ۇلكەن جول اشادى دەپ كۇتىلدى. ترامپتىڭ قىتايداعى ساپارىنىڭ اياقتالعانىنا دا ءبىر مۇنشا ۋاقىت بولعانىمەن كەزدەسۋدەگى كەلىسىمدەر مەن جاڭا جوبالار تۋرالى اقپاراتتىق تالقىلاۋلار ءالى دە تولاستاعان جوق. تانىمال باسىلىمداردىڭ ءبارى دەرلىك بۇل كەزدەسۋگە كولەمدى ساراپتامالاردى ارت-ارتىنان جاريا ەتتى. ترامپ ساپارىندا ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا تاپشىلىعىن قۇراما شتاتتىڭ موينىنا ارتۋى دا ۇلكەن تالقى بولىپ ەدى. وسىعان قاراپ ترامپ قىتايعا قاراتقان پوزيتسياسىن جۇمسارتتى دەپ قاراۋعا دا بولاتىن ەدى. بىراق، كەزدەسۋدەن كەيىن بەلگىلى بولعان جايتتارعا قاراعاندا ءىستىڭ ءجونى مۇلدە باسقا بولعانى اڭعارىلادى.

ترامپتىڭ ازيا ساپارىنان ءبىر اي بۇرىن، قىتاي ۇكىمەتى ۋاشينگتونعا ءبىر ماڭىزدى ۇسىنىسىن جولداعان. ولار جانە اقش بۇل ۇسىنىستان باس تارتا المايدى دەپ سەنگەن ەدى. ول بولسا – ترامپتى قىتاي ساپارى كەزىندە شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ قىتاي قارجى سالاسىنا كىرۋىن كەڭەيتۋ تۋرالى شي جينپيڭمەن بىرگە جاريالاۋ ەدى. بۇل ۇسىنىستى اقش وسىدان كوپ جىلدىڭ الدىندا كۇتكەن بولاتىن. قىتاي بيلىگى بۇل ۇسىنىستىڭ قابىلدانباي قالۋىنان قاتتى الاڭدادى. ترامپتى بەيجىڭدەگى «حالىق كەڭەسى سارايىنىڭ» الدىندا سالتاناتتى كۇتىپ العاننان كەيىن دە اتالعان ۇسىنىس قايتالاي قويىلدى. بىراق، بەيجىڭ قانشالىقتى قۇرمەت-قوشامەت كورسەتكەنىمەن اقش پرەزيدەنتى تاپ وسى تۇستا يىلمەي-اق كەتتى. ناتيجەسىندە، ترامپتىڭ ۇشاعى بەيجىڭنەن اتتانىپ بىرنەشە ساعات وتكەننەن كەيىن، قىتاي ۇكىمەت وسى شەشىمدى بىرجاقتى جاريا ەتتى.

اقش پرەزيدەنتىنىڭ قىتايعا كورسەتكەن بۇل قىرى بىلاي قاراعاندا ماڭىزدى سانالماعانىمەن، ۇلكەن ساياسات پەن ديپلوماتيالىق بايلانىستا سالماعى اۋىر. بۇل – شىن مانىسىندە، اقش-تىڭ قىتايعا قاراتقان ستراتەگياسىنىڭ مۇلدە وزگەرگەنىن ايقىنداپ وتىر. بۇل وزگەرىس ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنىڭ بولاشاعىن اڭعارتىپ تۇرعانداي. ايتالىق، ترامپ پەن شي جينپيڭنىڭ بەيجىڭدەگى جىلى ءجۇزدى كەزدەسۋىنە قاراماستان، ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ بولاشاقتا ءتىپتى دە كۇردەلىلەنە ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەنىن بىلدىرەدى.

قىتاي ءوزىنىڭ نارىعىن شەتەلدىك كومپانيالارعا كەڭىنەن اشۋى شەتەلدىك ءىرى كومپانيالاردىڭ نازارىن اۋداردى. سول ارقىلى قىتاي ۇكىمەتى نارىق ساياساتىندا ادالدىعىن كورسەتكىسى كەلدى. الايدا، قۇراما شتاتتىڭ وعان قايتارعان جاۋابى تىم ءالسىز بولدى. اق ءۇيدىڭ  وتكەن جۇمادا جاريالاعان مالىمدەمەسىندە، بەيجىڭنىڭ شەشىمىنە قولداۋ ءبىلدىردى. بىراق، بۇنى قىتايدىڭ كوپ جىل بۇرىن ىستەۋگە ءتيىستى ءىسى بولعانىن جانە بۇل قىتاي ۇكىمەتىنىڭ شەشۋگە ءتيىستى ماسەلەلەرىنىڭ تەك بىرەۋى عانا ەكەنىن ەسكەرتتى. سونىمەن بىرگە، وسى ماسەلەردى شەشكەندە عانا قىتايدىڭ كوپجاقتى ءتيىمدى ءارى ءادىل نارىققا قول جەتكىزەتىنىن اشىق ايتتى.

وسىعان دەيىنگى اقش پەن قىتايدىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەرىنە ءساپ سالىپ تاعى ءبىر قىرىنان قارايتىن بولساق، اقش ۇنەمى ساۋدا جانە نارىقتىق قاتىناستارعا بايلانىستى جەڭىلدىكتەردى ءوتىنىپ كەلگەنىن كورەمىز. بىراق، بەيجىڭگە كەلىپ جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋ وتكىزۋدەن بۇرىن ترامپ جانە ونىڭ كومانداسى قىتايدىڭ نارىق ساياساتىن ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەدى. ولاردىڭ پىكىرىنشە بۇنداي قادام اقش-قا مۇلدە پايدا اكەلمەيدى. ال، قىتاي بولسا اقش-قا ءتيىمسىز بولعان ساياساتىن جالعاستىرا بەرمەك. سوندىقتان، بەيجىڭدەگى كەزدەسۋ كەزىندە ترامپ قۇراما شتاتتىڭ بۇرىنعى تاجريبەسىن قايىرىپ تاستاپ، جاڭا كەلىسسوز تاسىلىنە كوشتى.

اق ءۇي سونداي-اق، ترامپتىڭ شي جينپيڭمەن جەكە قارىم-قاتىناسىن نىعايتىپ، سول ارقىلى بولاشاق ساۋدا-ساتتىق تەكسەرىستەرىنىڭ جانە تەڭگەرىمىنىڭ ىقتيمال اسەرىن ءبىرشاما تومەندەتۋدە دە كوزدەدى. بىرقاتار شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ الەمدىك باسىلىمدارعا بەرگەن پىكىرلەرىنە قارايتىن بولساق، ترامپ بۇل ساپاردا قىتايمەن ساۋدا-ساتتىق ماسەلەسىندە قاتاڭ پوزيتسيا ۇستانعانىمەن، شي جينپيڭگە بارىنشا جىلى قاباق تانىتۋى وسىنى اڭعارتادى.

مەيلى قالاي دەسەك تە اقش-تىڭ قىتايعا قاراتقان ساياساتىندا ەلەۋلى وزگەرىستەر بولدى. بىزگە كورىنىپ تۇرعانى سونىڭ بەتى عانا. ءتىپتى، «People1»، «WSJ»، «Washington Post» جانە «The New York Times» قاتارلى دەربەس جانە رەسمي باسىلىمداردىڭ كوبىندە بۇل ەكى الىپ ەكونوميكا اراسىنداعى الداعى ۋاقىتتا بولاتىن ساۋدا سوعىسى تۋرالى العاشقى دابىل دەپ تۇسىندىرەدى. دەگەنمەن اقش-تىڭ كەيبىر ساياساتتانۋشىلارى ترامپتىڭ بۇل قاتاڭ ساياساتىن سوڭىنا دەيىن اتقارا الماۋىنان الاڭدايدى. وعان ەكى ءتۇرلى ىقتيمالدىقتى كورسەتۋگە بولادى. ءبىرىنشى، قىتاي ءوزىنىڭ ىرىقتىلىعى ءۇشىن شابۋىلىن كۇشەيتىپ، ترامپپەن كەلىسىمگە كەلۋى دە مۇمكىن. ال، ەكىنشى جاعىنان، ترامپتىڭ ءوزى ىشكى ماسەلەلەرمەن، اسىرەسە، رەسپۋبليكالىق پارتيا ۇسىنعان سالىق رەفورماسىن سىندى ماسەلەلەرمەن بۇل ساۋدا ساياساتىندا تاباندىلىق كورسەتە الماۋى مۇمكىن.

ال، قىتاي بولسا، الداعى ۋاقىتتا اقش-تىڭ ساۋدا قاتىناسىندا بارىنشا قاتاڭ ساياسات ۇستاناتىنىن ءتۇسىندى. بەيجىڭ ساپارىن كەزىندە دە ۇلكەن قۇرمەت كورسەتىپ، تاريحي ورىندارعا بىرگە سەيىل قۇردى، جەكە قوناقاسىعا دا شاقىردى. قىتاي باسشىسىمەن بەرىك قاتىناستى ورناتقان ترامپ ساۋدا ساياساتىندا ءبارى ءبىر ءوز دەگەنىندە قالدى. سونىمەن، اقش پەن قىتاي سىندى الەمنىڭ الدىنعى ەكى ەكونوميكاسى اراسىندا ۇزاق جىلدىق كىربەڭدىكتىڭ ءۇتىرى قايرىلىپ، ەندى ناعىز ساۋدا سوعىسىنا بەت بۇرعانىن انىق كورسەتتى. بۇل قىتاي ءۇشىن دە قۇراما شتات ءۇشىن دە دەمىن ىشىنە تارتقان مەزگىل بولدى.

قىتاي الەمدە ادىلەتسىز ساۋد ساياساتىن ۇستانىپ، كورشىلەس ءبىزدى عانا ەمەس الەمنىڭ الدىنعى قاتارلى ەلدەرىنىڭ ۇلتتىق ەكونوميكاسىنا قاتەر ءتوندىرىپ وتىرعانى انىق. ترامپتىڭ بۇل رەتكى قايتارما جاۋابى ءبىر اقش-تىڭ عانا ەمەس قىتايمەن ساۋدا قاتىناسىنان زارداپ شەككەن ەلدەردىڭ دە «ايعايى». ترامپتىڭ قىتايعا قاتاڭ ساۋدا ساياساتى الەمدە قولداۋ تاپقانىمەن قۇراما شتاتتاعى ىشكى قايشىلىق ترامپ ساياساتىنا مۇرسا بەرگەن جاعدايدا، دسۇ ارقىلى الەم ەلدەرىنىڭ ۇلتتىق ەكونوميكاسىن تۇنشىقتىرعان قىتاي ساۋدا ساياساتى از بولسا دا تەجەۋگە ۇشىرايتىن ەدى.

“The Qazaq Times”