قىرعىز-تاجىك جانجالى: قىقتىعىستاردىڭ قايتالانۋىندا گەوساياسي استار بار ما؟

قىرعىزستان مەن تاجىكستان شەكاراسىندا اۋىق-اۋىق وق اتىسىپ، ءتىپتى اۋىر اسكەري تەحنيكالار تارتىلعان قاقتىعىستار دا جيىلەۋدە. قازىرگى كەزدە ەكى ەل عانا ەمەس تۇتاس ورتالىق ازيانىڭ دا تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك ءتۇرلى جاڭا سىن-قاتەرلەرگە تاپ بولعانى بەلىگى. سوڭعى جىلدارداعى جاھاندىق گەوساياسي جاعدايدان الىپ قاراعاندا قانداي دا ءبىر شاعىن قاقتىعىستار ۇلكەن گەوساياسي شيەلەنىستەرگە ۇلاسۋ قاۋپى دە جوعارى. وسى تۇتسا قىرعىز-تاجىك اراسىنىڭ ءجيى ءبۇلىنۋى ايماقتاعى جانە مۇددەلى تاراپتاردى الاڭداتپاي قويمايدى.

قىرعىز-تاجىك اراسىندا قايتالانىپ تۇرعان شەكارالىق جانجالدار ءبىر عانا ەكى ەل اراسىنداعى شەشىلمەگەن شەكارا داۋى عانا ەمەس، بەلگىلى تاراپتاردىڭ گەوساياسي مۇددەلەرىنە قولدانىلىپ جاتىر دەگەن كوزقاراس كوپتەن بەرى ايتىلىپ كەلدى. بۇل ءسوزدىڭ ۇشى ءبىر شەتى اۋعانستاندى، ەندى ءبىر شەتى رەسەيدى قامتىپ جاتقان الىپ ايماقتاعى دەرجاۆالار مۇددەسىنە دە تيەرى ءسوزسسىز. باتكەندە كەشە بولعان قاقتىعىستان كەيىن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارت ۇيىمى (ۇقشۇ) مالىمدەمە جاساپ، تاراپتاردى وق اتىسۋدى توقتاتۋعا شاقىردى. ۇيىمنىڭ باس حاتشىسى بولىپ وتىرعان ستانيسلاۆ زاس ەكى ەلدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەس حاتشىلارىنا قوڭىراۋ شالىپ، ماسەلەنى تالقىلادى. بىراق، بۇل ارەكەت ماسەلەنى شەشۋگە جەتكىلىكتى قادام ەمەس-ءتى.

شىن مانىسىندە، قاقتىعىس بولىپ وتىرعان ەكى ەل دە ۇقشۇ مۇشەسى. وسىنداي كەزدە قاۋىپسىزدىك ۇيىم بارلىق مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن شۇعىل كەڭەس وتكىزۋىنە دە بولار ەدى. كەيبىر قىرعىزستاندىق ساياساتكەرلەر اتالمىش ۇيىم كوبىنە تاجىكستانعا جان باسقىسى كەلەدى دەپ سانايدى. ايتالىق، قىرعىزستان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ بۇرىنعى حاتشىسى اليك ورازوۆ ۇقشۇ تاجىكستان پرەزيدەنتى راحمونيعا جانباسىپ وتىر دەگەن پىكىرىن ايتقان. «ولار رازحمونعا بولىسادى، سوندىقتان دا سىرتتاي باقىلاپ تۇرادى، ال راحمون بۇدان پايدالانىپ جاتىر»،– دەيدى اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن پىكىرىندە. ول جانە: «بۇل ساياسات. اسكەري كۇشتەرمەن ساياسي ويىن بولىپ جاتىر. بەس مىڭ جىلدان بەرى بولىپ جاتقان پرينتسيپ، «ءبولىپ ال دا بيلەي بەر» دەگەن. الدىمەن ۇرىستىرادى، سوسىن كەلىپ وزدەرىنىڭ ەرەجەسىن ورناتادى»، – دەگەن.

ونىڭ ءسوزىن راستاعانداي كوپ وتپەي رەسەي تارابى ارا اعايندىق ەتۋگە دايىنبىز دەگەندەي مالىمدەمە جاسادى. رەسەي فەدراتسيالىق كەڭەسىنىڭ حالىقارالىق ىستەر جونىندەگى كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى ۆلاديمير جاباروۆ  بىشكەك پەن دۋشانبە ۇسىنىس ەتسە، ارا اعايىن بولۋعا دايىنبىز دەگەندەي ءسوز ايتتى.

دەگەنمەن، رەسەيلىك ساياساتكەرلەر ماسەلە رەسەيدىڭ ارا اعايىندىعىمەن شەشىلەتىن دەڭگەيگە جەتە قويمايدى، ءتىپتى بۇعان ۇقشۇ-نىڭ تارتىلۋى دا كەرەك ەمەس دەگەن كوزقاراستا. ارينە، ەكى ەل قاقتىعىستى اسقىندىرماي توقتاتىپ الدى، بۇل جاعىندا ءتىپتى ەكى ەلدىڭ ديالوگقا كەلۋ تاجىريبەسى بار دەۋگە بولادى. دەگەنمەن، تۇتانعان بىلتە سونگەن جوق، ورتا ازياداعى وسى سەكىلدى ماسەلەلەر دەرجاۆالاردىڭ ارالاسۋىنا سۇرانىپ تۇر. بۇل ۇزاق مەرزىمدىك وڭىرلىك قاۋىپسىزدىككە جانە ايماقتاعى ەلدەردىڭ تۇتاستىعى مەن ەگەمەندىگىنە ساياتىن ماسەلە بولماق.

The Qazaq Times