4 اقپان – دۇنيەجۇزىلىك راكقا قارسى كۇرەس كۇنى. وسىعان وراي، قازاق ونكولوگيا جانە راديولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى بۇگىن ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى.

قازاقستاننىڭ باس ونكولوگى ديليارا حايداروۆا حانىمنىڭ ايتۋىنشا، قازىر ەلىمىز بويىنشا 180 مىڭ ادام ونكولوگيالىق تىركەۋدە تۇر. ولاردىڭ كوپشىلىگى شىعىس قازاقستان، قاراعاندى، تۇركىستان وبلىستارى مەن الماتىدان ەكەن.

وبىردىڭ ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى: ءسۇت بەزدەرى، وكپە، توقىشەك، جاتىر موينى مەن اسقازان راگى. رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، بىلتىر 36 345 ادام قاتەرلى ىسىككە شالدىققان. اتى جامان اۋرۋدان قازا تاپقاندار سانى – 14060 ادام. راكتىڭ العاشقى كەزەڭىندە دارىگەرلىككە كومەككە جۇگىنەتىندەردىڭ قاتارى وسكەن (26,8 پايىز). وسىنىڭ ناتيجەسىندە، دەرتىنەن قۇلان-تازا ايىعىپ كەتەتىندەر كوبەيگەن. ەگەر دەرت ەندى باستالعاندا ەمدەلە باستاسا، ءدارى-دارمەكپەن-اق قۇلان-تازا جازىلادى. ونكولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، ادامدار ەش جەرى اۋىرماي تۇرعاندا دارىگەرلەرگە الدىن الا تەكسەرۋدەن ءوتۋى ءتيىس. ەگەر ءبىر جەرى قاتتى مازالاپ، تىنىم بەرمەسە، كوپ جاعدايدا اۋرۋ اسقىنىپ كەتتى دەگەن ءسوز. وكىنىشتىسى سول، ادامدار ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارامايدى. وسىنىڭ سالدارىنان راكتىڭ 3 نە 4-كەزەڭىنە دەيىن اسقىنىپ كەتەدى.

دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، وكپە راگىنا كوبىنەسە تەمەكى تاراتاتىن ازاماتتار ۇشىرايدى ەكەن. سوڭعى كەزدەرى ايەلدەر مەن قىزداردىڭ اراسىندا تەمەكى تارتاتىندار كوبەيگەن. بۇل – وكپە راگىنىڭ باستالۋىنا سەبەپ بولاتىن ەڭ باستى قاۋىپ. قازاق ونكولوگيا جانە راديولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ماماندارى وسى دەرتتى ەرتە انىقتاۋ ءۇشىن رەنگتەن، كت جاساۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
قازىر ەلىمىزدەگى ەمحانالاردا ءسۇت بەزدەرى راگىنا 40-70 جاس ارالىعىنداعى ايەلدەر; جاتىر موينى قاتەرلى ىسىگىنە 30-70 جاستاعى ايەلدەر مەن توقىشەك قاتەرلى ىسىگىنە 50-70 جاستاعى ايەلدەر مەن ەرلەرگە ونكولوگيالىق سكرينينگ تەگىن وتكىزىلەدى جانە ەمدەلەدى. قر «حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» جاڭا زاڭ جوباسىندا جۇمىس بەرۋشىلەرگە جاڭا مىندەت جۇكتەلگەن: قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ تەگىن سكرينينگتەن وتۋىنە جاعداي جاساۋ. بىلتىرعى مالىمەتتەرگە كەلسەك، جاتىر موينى قاتەرلىگى ىسىگىنە – 954 322 ايەل (30-70 جاس); ءسۇت بەزدەرى قاتەرلى ىسىگىنە 859 877 ايەل (30-70) شالدىققان.
2019 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە العاش رەت وكپە راگى، تەرى مەلانوماسى مەن كولورەكتالدى قاتەرلى ىسىگىمەن (توقىشەك پەن تىكىشەك راگى) اۋىراتىندارعا جەكەلەگەن ەم تاعايىنداۋ ءۇشىن مولەكۋليارلىق-گەنەتيكالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ قولعا الىندى. سونداي-اق، قاتەرلى ىسىك بار دەگەن كۇدىك تۋعان جاعدايدا پاتسيەنتتەرگە كت مەن مرت جاسالادى. بۇرىن بۇل تەكسەرۋ سانى تىم شەكتەۋلى بولعان.
ونكولوگيالىق ناۋقاستارعا پاللياتيۆتىك كومەكتى وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن ارنايى 19 جەدەل بريگادا ۇيىمداستىرىلعان. سونداي-اق، گينەكولگيالىق وبىردىڭ حالىقارالىق ۇيىمى، ءسۇت بەزدەرى قاتەرلى ىسىگىنىڭ ەۋروپالىق-ازيالىق قوعامى، مادريد ونكولوگيالىق قوعامى سياقتى بىرقاتار جەتەكشى ۇيىمدارمەن ءوزارا ءتيىمدى مەموراندۋمدارعا قول قويىلىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تاجىريبەلى ماماندارمەن تەلەكونسۋلتاتسيالار ەنگىزىلگەن. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، بىلتىر 2126 كەڭەس وتكىزىلگەن.

بۇگىنگى ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا راكتان قۇلان-تازا جازىلعان ازاماتشالار كەلدى. ولاردىڭ ءبىرى – گۇلنار داستانوۆا ءوزىنىڭ دەرتىن ابدەن اسقىنعاندا، ياعني، جاتىر موينى قاتەرلى ىسىگى 4-كەزەڭگە جەتكەندە ءبىر-اق بىلگەنىن ايتادى: «دەر كەزىندە دارىگەرلەرگە تەكسەرىلگەن جوقپىن. ونىڭ سەبەبى، شەت ەلدە ءجۇردىم. دياگنوزىمدى ەستىگەندە قازاقستانعا، تۋعان جەرىمە بارامىن، سول جاقتان ەمدەلەمىن دەپ شەشتىم. الدىمەن قويىلعان دياگنوز بويىنشا كوپ ىزدەندىم، ادامداردان، دارىگەرلەردەن سۇرادىم، ابدەن زەرتتەدىم. ەڭ باستىسى، جازىلاتىنىما سەندىم. قاتتى قينالدىم، بىراق ونىڭ ءبارى ارتتا قالدى. وتانداستارىما ايتارىم، دارىگەرگە ۋاقىتىلى قارالىڭىزدار، سپورتپەن اينالىسىڭىزدار، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىڭىزدار، دۇرىس تاماقتانۋعا كوڭىلبولىڭىزدەر».
ەكىنشى پاتسيەنت شولپان ۋاليەۆانىڭ ايتۋىنشا، جاتىر موينى قاتەرلى ىسىگى 3-كەزەڭگە وتكەندە ونكولوگيالىق تىركەۋگە تۇرعان: «دارىگەرلەر قانشاما رەت ەمدەلۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. تەگىن سكرينينگتەن ءوت دەدى. بىراق مەن كوڭىل بولمەدىم. جالعىزباستى انامىن، قىزىمدى اياعىنان تىك تۇرعىزام دەپ جۇرگەندە راكتى اسقىندىرىپ العانىمدى ءبىلدىم. جاسىعان جوقپىن. بىردەن ەمدەلۋگە كىرىستىم. قۇدايعا شۇكىر، قۇلان-تازا ايىقتىم. نەگىزى مەن سياقتى جازىلىپ كەتكەندەر كوپ. ادامدارعا ايتۋعا ءتىل-كوز ءتيىپ كەتەدى، اۋرۋىم قايتالانادى دەپ قورقادى. بۇل دۇرىس ەمەس، مەنىڭشە. ايتۋ كەرەك، ادامدارعا ەسكەرتىپ، اۋىرىپ قالعانداردىڭ كوڭىلىنە ءۇمىت ۇيالاتۋ كەرەك».
جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋگە 17 جاستاعى ارۋجان توقان دا كەلدى. ول باستاپقىدا موينىنا شىققان ىسىكتى كورسەتكەندە دارىگەرلەر راك دەگەنىن، بۇل دەرتتەن قينالا ءجۇرىپ، تولىق ەمدەلىپ شىققانىن جەتكىزدى.
سوڭعى كەزدەرى راكتىڭ تارالۋىنا توسقاۋىل قويۋعا جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى دە بەلسەنە ارالاسا باستاعان. مىسالى، ەلوردانىڭ اكىمى قاتەرلى ىسىككە قارسى كۇرەستى قولدايتىنىن ءبىلدىرىپ، «بايتەرەكتىڭ» شامىن جاققان. ءدال وسىنداي قولداۋدى باسقا وڭىرلەردىڭ باسشىلارى دا كورسەتسە، يگى. ويتكەنى، اتى جامان اۋرۋمەن كۇرەستى بۇكىل قوعام بوپ قولعا الۋىمىز شارت. دەرتكە ۇشىراۋدىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – ەكولوگيالىق پروبلەمالار، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك احۋالىنىڭ تومەندىگى، دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراماۋى ت.ب. كەز كەلگەن ادام ۇزاق ءومىر سۇرگىسى كەلسە، جۇيەلى تۇردە تەكسەرۋدەن ءوتىپ تۇرۋى ءتيىس. قۇنى تىم قىمبات تۇراتىن تەكسەرۋلەر، سكرينينگتەردى ۇكىمەت حالىققا تەگىن جاساپ جاتىر. دەمەك، وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قالۋ قاجەت.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى

"The Qazaq Times"