4 aqpan – Düniejüzilik rakqa qarsı küres küni. Osığan oray, Qazaq onkologiya jäne radiologiya ğılımi-zertteu institutı bügin baspasöz mäslihatın ötkizdi.

Qazaqstannıñ Bas onkologı Dilyara Haydarova hanımnıñ aytuınşa, qazir elimiz boyınşa 180 mıñ adam onkologiyalıq tirkeude twr. Olardıñ köpşiligi Şığıs Qazaqstan, Qarağandı, Türkistan oblıstarı men Almatıdan eken.

Obırdıñ eñ köp tarağan türi: süt bezderi, ökpe, toqişek, jatır moynı men asqazan ragı. Resmi mälimetterge süyensek, bıltır 36 345 adam qaterli isikke şaldıqqan. Atı jaman aurudan qaza tapqandar sanı – 14060 adam. Raktıñ alğaşqı kezeñinde därigerlikke kömekke jüginetinderdiñ qatarı ösken (26,8 payız). Osınıñ nätijesinde, dertinen qwlan-taza ayığıp ketetinder köbeygen. Eger dert endi bastalğanda emdele bastasa, däri-därmekpen-aq qwlan-taza jazıladı. Onkologtardıñ aytuınşa, adamdar eş jeri auırmay twrğanda därigerlerge aldın ala tekseruden ötui tiis. Eger bir jeri qattı mazalap, tınım bermese, köp jağdayda auru asqınıp ketti degen söz. Ökiniştisi sol, adamdar öz densaulığına jauapkerşilikpen qaramaydı. Osınıñ saldarınan raktıñ 3 ne 4-kezeñine deyin asqınıp ketedi.

Därigerlerdiñ aytuınşa, ökpe ragına köbinese temeki taratatın azamattar wşıraydı eken. Soñğı kezderi äyelder men qızdardıñ arasında temeki tartatındar köbeygen. Bwl – ökpe ragınıñ bastaluına sebep bolatın eñ bastı qauip. Qazaq onkologiya jäne radiologiya ğılımi-zertteu institutı mamandarı osı dertti erte anıqtau üşin rengten, KT jasau qajettigin ayttı.
Qazir elimizdegi emhanalarda süt bezderi ragına 40-70 jas aralığındağı äyelder; jatır moynı qaterli isigine 30-70 jastağı äyelder men toqişek qaterli isigine 50-70 jastağı äyelder men erlerge onkologiyalıq skrining tegin ötkiziledi jäne emdeledi. QR «Halıqtıñ densaulığı men densaulıq saqtau jüyesi turalı» jaña zañ jobasında jwmıs beruşilerge jaña mindet jüktelgen: qaramağındağı qızmetkerlerdiñ tegin skriningten ötuine jağday jasau. Bıltırğı mälimetterge kelsek, jatır moynı qaterligi isigine – 954 322 äyel (30-70 jas); süt bezderi qaterli isigine 859 877 äyel (30-70) şaldıqqan.
2019 jıldan bastap elimizde alğaş ret ökpe ragı, teri melanoması men kolorektal'dı qaterli isigimen (toqişek pen tikişek ragı) auıratındarğa jekelegen em tağayındau üşin molekulyarlıq-genetikalıq zertteuler jürgizu qolğa alındı. Sonday-aq, qaterli isik bar degen küdik tuğan jağdayda pacientterge KT men MRT jasaladı. Bwrın bwl tekseru sanı tım şekteuli bolğan.
Onkologiyalıq nauqastarğa palliativtik kömekti oñtaylandıru üşin arnayı 19 jedel brigada wyımdastırılğan. Sonday-aq, Ginekolgiyalıq obırdıñ halıqaralıq wyımı, Süt bezderi qaterli isiginiñ Europalıq-Aziyalıq qoğamı, Madrid onkologiyalıq qoğamı siyaqtı birqatar jetekşi wyımdarmen özara tiimdi Memorandumdarğa qol qoyılıp, halıqaralıq deñgeydegi täjiribeli mamandarmen telekonsul'taciyalar engizilgen. Osınıñ nätijesinde, bıltır 2126 keñes ötkizilgen.

Bügingi baspasöz mäslihatına raktan qwlan-taza jazılğan azamatşalar keldi. Olardıñ biri – Gülnar Dastanova öziniñ dertin äbden asqınğanda, yağni, jatır moynı qaterli isigi 4-kezeñge jetkende bir-aq bilgenin aytadı: «Der kezinde därigerlerge tekserilgen joqpın. Onıñ sebebi, şet elde jürdim. Diagnozımdı estigende Qazaqstanğa, Tuğan jerime baramın, sol jaqtan emdelemin dep şeştim. Aldımen qoyılğan diagnoz boyınşa köp izdendim, adamdardan, därigerlerden swradım, äbden zerttedim. Eñ bastısı, jazılatınıma sendim. Qattı qinaldım, biraq onıñ bäri artta qaldı. Otandastarıma aytarım, därigerge uaqıtılı qaralıñızdar, sportpen aynalısıñızdar, salauattı ömir saltın wstanıñızdar, dwrıs tamaqtanuğa köñilböliñizder».
Ekinşi pacient Şolpan Uälievanıñ aytuınşa, jatır moynı qaterli isigi 3-kezeñge ötkende onkologiyalıq tirkeuge twrğan: «Därigerler qanşama ret emdelu kerektigin eskertti. Tegin skriningten öt dedi. Biraq men köñil bölmedim. Jalğızbastı anamın, qızımdı ayağınan tik twrğızam dep jürgende raktı asqındırıp alğanımdı bildim. Jasığan joqpın. Birden emdeluge kiristim. Qwdayğa şükir, qwlan-taza ayıqtım. Negizi men siyaqtı jazılıp ketkender köp. Adamdarğa aytuğa til-köz tiip ketedi, auruım qaytalanadı dep qorqadı. Bwl dwrıs emes, meniñşe. Aytu kerek, adamdarğa eskertip, auırıp qalğandardıñ köñiline ümit wyalatu kerek».
Jurnalistermen kezdesuge 17 jastağı Arujan Toqan da keldi. Ol bastapqıda moynına şıqqan isikti körsetkende därigerler rak degenin, bwl dertten qinala jürip, tolıq emdelip şıqqanın jetkizdi.
Soñğı kezderi raktıñ taraluına tosqauıl qoyuğa jergilikti bilik ökilderi de belsene aralasa bastağan. Mısalı, elordanıñ äkimi qaterli isikke qarsı küresti qoldaytının bildirip, «Bäyterektiñ» şamın jaqqan. Däl osınday qoldaudı basqa öñirlerdiñ basşıları da körsetse, igi. Öytkeni, atı jaman aurumen küresti bükil Qoğam bop qolğa aluımız şart. Dertke wşıraudıñ bastı sebepteriniñ biri – ekologiyalıq problemalar, halıqtıñ äleumettik ahualınıñ tömendigi, densaulığına jauapkerşilikpen qaramauı t.b. Kez kelgen adam wzaq ömir sürgisi kelse, jüyeli türde tekseruden ötip twruı tiis. Qwnı tım qımbat twratın tekseruler, skriningterdi Ükimet halıqqa tegin jasap jatır. Demek, osı mümkindikti paydalanıp qalu qajet.

Näziya Joyamergenqızı

"The Qazaq Times"