قىتاي مەن اقش اراسىنداعى ساۋدا سوعىسىنان الەم ەكونوميكاسى ميللياردتاعان شىعىنعا باتتى. قازىر ەكى ەل اراسىندا ساۋدا كەلىسسوزدەرى بىتىمگە قاراي بەت العانى تۋرالى ايتىلۋدا. اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ قىتايمەن بۇل قادامدى جەڭىس قاتارىندا باعالادى، ونىڭ ايتۋىنشا قارسىلاسى «تىزە بۇگىپ»، «بەرىلگەن». قىتاي تارابى ەشقانداي مالىمدەمە جاساعان جوق.

اقش پەن قىتاي اراسىنداعى كەلىسسوزدەر ءبىر جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. فوتو: AFP

كەلىسىمگە كەلەمىز دەستى، بىراق، كەلىسىمگە قول قويعان جوق

دەگەنمەن، مىنا ءبىر نارسەنى انىق ايتۋ كەرەك، تاراپتار «ساۋدا كەلىسىمىنە كەلەمىز دەستى» بىراق، ساۋدا كەلىسىم شارتتارىنا قول قويعان جوق. 2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا كەلىسىمگە قول قويىلادى دەپ كۇتىلۋدە. بىراق، ترامپ پەن شي جينپيڭ اراسىندا قول قويۋعا جاقىنداعاندا ساۋدا كەلىسىمىنىڭ بۇزىلىپ كەتكەن جاعدايى بۇعان دەيىن دە بىرنەشە رەت بولعانىن دا ايتا كەتۋ كەرەك.

كەلىسىم مازمۇنى تۋرالى انىق مالىمەت جوق.  اقش-تىڭ كەلىسسوزگە قاتىسقان وكىلدەرى تارابىنان ايتىلعان مالىمەتتەرگە سەنسەك، قىتاي اقش تاۋارلارى مەن قىزمەت وتەۋىن ساتىپ الۋدى الداعى ەكى جىلدا تولاسسىز كوبەيتپەك، ونىڭ قارىمجىسى رەتىندە اقش قىتاي تاۋارلارىنا بەلگىلەنگەن كەدەندىك سالىقتى تومەندەتەدى.

قىتاي باسشىسى شي جينپتڭ. فوتو: AFP.

قىتاي «تىزە بۇكتى مە»؟

ال، ساۋدا سوعىسىنا سەبەپ بولعان باستى ماسەلەلەر شەشىم تابا قويعان جوق. ايتالىق، امەريكالىق تەحنولوگيالاردى ۇرلاۋ، قىتايدىڭ ءوز كومپانيالارىنا باسىمدىق بەرۋى، بەيجىڭنىڭ ادىلەتسىز ساۋدا ساياساتى قاتارلىلار. قىتاي زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋ، ۆاليۋتا كۋرسىن مانيپۋلياتسيالاۋدى توقتاتۋ، قارجىلىق قىزمەت كورسەتكەن بازاردى ليبەرالداستىرۋ سەكىلدى بىرقاتار مىندەتتەردى ءوز موينىنا جۇكتەگەن.

اقش-تىڭ قارىمجىسى

ترامپ ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا: «قىتايمەن كەلىسىمنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولعان العاشقى باسقىشىن ماقۇلداستىق. ءبىز 2020 جىلعى سايداۋدى كۇتپەستەن از ۋاقىت ىشىندە كەلىسىمنىڭ ەكىنشى باسقىشىن سويلەسەتىن بولامىز. بۇل كەلىسىم ءبارىمىز ءۇشىن دە ەڭ قولايلى بولادى، كوپ راحمەت!»، – دەپ جازدى.

بەيجىڭنىڭ ءبىر قادام شەگىنىسىنە قارىمجى رەتىندە پرەزيدەنت ترامپ 15 جەلتوقساننان باستاپ جىلىنا 160 ملرد دوللار كولەمىندەگى قىتاي تاۋارلارىنا قوسىمشا سالىق سالۋ تۋرالى شەشىمىنەن باس تارتاتىنىن ءبىلدىردى. سونداي-اق، 120 ملرد دوللار قۇنىنا يە قىتايلىق يمپورتقا 15 پايىزدىق سالىقتى ەكى ەسەگە دەيىن قىسقارتۋ تۋرالى ۋادەسىن بەردى. الايدا، 250 ملرد دوللار كولەمىندەگى قىتاي تاۋارلارىنا 25 پايىز كولەمىندەگى كەدەن سالىعى سول كۇيىندە تۇر. بۇعان قاراپ ترامپتىڭ كەيبىر «كەڭشىلىك» ارەكەتتەرى قىتايدى ەكىنشى كەلىسسوزگە شابىتتاندىرۋ دەپ باعالاۋعا بولادى.

«ترامپ الەمگە قانشا شىعىن الىپ كەلدى؟»

انىعىندا اق ءۇيدىڭ تاعىنا دونالد ترامپ كەلگەلى بەرى، اقش ءوزىنىڭ بىرقاتار ساۋدا سەرىكتەرىمەن تىرەستى. اقش-تىڭ وداقتاسى رەتىندە سانالاتىن ەۋروپا وداعىنان تارتىپ، قىتاي، كانادا جانە لاتىن امەريكاسىمەن ساۋدا كەلىسىمدەرىن قايتا ورناتتى. حالىقارالىق ەركىن ساۋدانى قامتاماسىز ەتۋگە قۇرىلعان بىرقاتار حالىقارالىق ۇيىمداردان شىعىپ كەتتى. دۇنيەجۇزىلىك ۆاليۋتا قورىنىڭ كورسەتكەن ەسەبىنە قاراعاندا ترامپ جاساعان ساۋدا تىرەستەرىنەن الەم ەكونوميكاسى 700 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە شىعىنعا باتقان.

اقش پەن قىتاي بىلتىردان باستاپ 600 ملرد اقش دوللارى كولەمىندەگى ساۋدا تالاسىنا تۇسكەنى بەلگىلى. كەيبىر امەريكالىق شەنەۋنىكتەر ترامپتىڭ ساۋدا سوعىسى تاكتيكاسىن سىنعا الىپ جاتىر. ايتالىق، ساۋدا سوعىسى كەزىندە اقش 300 مىڭ جۇمىس ورنىنان ايرىلعانىن، ال كەلىسسوزدە قىتاي بۇل ءۇشىن ەشقانداي بوداۋ تولەمەيتىنىن العا تارتۋدا. الايدا، كەيبىر لاۋازىمدىلار ترامپتىڭ ساۋدا سوعىسى ارقىلى قىتايدى ادىلەتتى ساۋدا ساياساتىن جۇرگىزۋگە، امەريكالىق تەحنولوگيالاردى ۇرلاۋدى توقتاتۋعا، زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋعا يتەرمەلەگەنىن قوس قولىن كوتەرە قولداپ وتىر.

اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ. فوتو: https://sm-news.ru

قىتاي قانداي قاتەرگە تاپ بولدى؟

انىعىندا ساۋدا سوعىسىنان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن ەل – قىتاي. سەبەبى، قىتايدا جابىلعان جۇمىس ورىنداردىڭ سانى اقش-تان الدە قايدا كوپ. ونىڭ ۇستىنە قىتايدىڭ شايقالعان ەكونوميكاسى قوعامدىق-ساياسي قوجىراۋدىڭ دا العاشقى بەلگىلەرىن كورسەتە باستادى. ەڭ ماڭىزدىسى قىتايدىڭ قازىرگى باسشىسى شي جينپيڭ العا تارتقان سوڭعى كەزەڭدەگى ەڭ اۋقىمدى قىتايلىق باعدارلاما «Made in China –2025» ستراتەگياسى جۇزەگە اسپاي قالۋى مۇمكىن. قىتاي باسشىسى ءۇشىن ساۋدا سوعىسىندا جەڭىلۋى ەل ءىشى مەن سىرتىنداعى ابىرويىنىڭ ايرانداي توگىلگەنىمەن بىردەي.

بۇدان تىس گونكونگ ماسەلەسىنە، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى ماسەلەسىنە، ورتا شىعىس پەن يران ماسەلەسىنە بايلانىستى قىتايدىڭ ەكونوميكالىق «كۇرە تامىرلارى بۋىلىپ»، رەسۋرس جولدارىنىڭ جابىلۋ قاتەرىنە تاپ بولدى. بۇل «الەمنىڭ ءوندىرىس بازاسى» اتالعان قىتاي ءۇشىن ۇلكەن قاتەر سانالادى. قىتايدىڭ ەكونوميكالىق دامۋى سوڭعى 30 جىلداعى ەڭ تومەنگى شەككە دەيىن تۇسكەنى دە كوپ نارسەنى ءتۇسىندىرىپ بەرەدى.

“The Qazaq Times”