Qıtay men AQŞ arasındağı sauda soğısınan älem ekonomikası milliardtağan şığınğa battı. Qazir eki el arasında sauda kelissözderi bitimge qaray bet alğanı turalı aytıluda. AQŞ prezidenti Donal'd Tramp Qıtaymen bwl qadamdı jeñis qatarında bağaladı, onıñ aytuınşa qarsılası «tize bügip», «berilgen». Qıtay tarabı eşqanday mälimdeme jasağan joq.

AQŞ pen Qıtay arasındağı kelissözder bir jıldan beri jalğasıp keledi. Foto: AFP

Kelisimge kelemiz desti, biraq, kelisimge qol qoyğan joq

Degenmen, mına bir närseni anıq aytu kerek, taraptar «sauda kelisimine kelemiz desti» biraq, sauda kelisim şarttarına qol qoyğan joq. 2020 jıldıñ qañtar ayında kelisimge qol qoyıladı dep kütilude. Biraq, Tramp pen Şi Jinpiñ arasında qol qoyuğa jaqındağanda sauda kelisiminiñ bwzılıp ketken jağdayı bwğan deyin de birneşe ret bolğanın da ayta ketu kerek.

Kelisim mazmwnı turalı anıq mälimet joq.  AQŞ-tıñ kelissözge qatısqan ökilderi tarabınan aytılğan mälimetterge sensek, Qıtay AQŞ tauarları men qızmet öteuin satıp aludı aldağı eki jılda tolassız köbeytpek, onıñ qarımjısı retinde AQŞ Qıtay tauarlarına belgilengen kedendik salıqtı tömendetedi.

Qıtay basşısı Şi Jinptñ. Foto: AFP.

Qıtay «tize bükti me»?

Al, sauda soğısına sebep bolğan bastı mäseleler şeşim taba qoyğan joq. Aytalıq, amerikalıq tehnologiyalardı wrlau, Qıtaydıñ öz kompaniyalarına basımdıq berui, Beyjiñniñ ädiletsiz sauda sayasatı qatarlılar. Qıtay ziyatkerlik menşik qwqığın qorğau, valyuta kursın manipulyaciyalaudı toqtatu, qarjılıq qızmet körsetken bazardı liberaldastıru sekildi birqatar mindetterdi öz moynına jüktegen.

AQŞ-tıñ qarımjısı

Tramp öziniñ äleumettik jelidegi paraqşasında: «Qıtaymen kelisimniñ eñ mañızdı bolğan alğaşqı basqışın maqwldastıq. Biz 2020 jılğı saydaudı kütpesten az uaqıt işinde kelisimniñ ekinşi basqışın söylesetin bolamız. Bwl kelisim bärimiz üşin de eñ qolaylı boladı, köp rahmet!», – dep jazdı.

Beyjiñniñ bir qadam şeginisine qarımjı retinde prezident Tramp 15 jeltoqsannan bastap jılına 160 mlrd dollar kölemindegi Qıtay tauarlarına qosımşa salıq salu turalı şeşiminen bas tartatının bildirdi. Sonday-aq, 120 mlrd dollar qwnına ie qıtaylıq importqa 15 payızdıq salıqtı eki esege deyin qısqartu turalı uädesin berdi. Alayda, 250 mlrd dollar kölemindegi Qıtay tauarlarına 25 payız kölemindegi keden salığı sol küyinde twr. Bwğan qarap Tramptıñ keybir «keñşilik» äreketteri Qıtaydı ekinşi kelissözge şabıttandıru dep bağalauğa boladı.

«Tramp älemge qanşa şığın alıp keldi?»

Anığında Aq üydiñ tağına Donal'd Tramp kelgeli beri, AQŞ öziniñ birqatar sauda serikterimen tiresti. AQŞ-tıñ odaqtası retinde sanalatın Europa Odağınan tartıp, Qıtay, Kanada jäne Latın Amerikasımen sauda kelisimderin qayta ornattı. Halıqaralıq erkin saudanı qamtamasız etuge qwrılğan birqatar halıqaralıq wyımdardan şığıp ketti. Düniejüzilik valyuta qorınıñ körsetken esebine qarağanda Tramp jasağan sauda tiresterinen älem ekonomikası 700 mlrd AQŞ dolları köleminde şığınğa batqan.

AQŞ pen Qıtay bıltırdan bastap 600 mlrd AQŞ dolları kölemindegi sauda talasına tüskeni belgili. Keybir amerikalıq şeneunikter Tramptıñ sauda soğısı taktikasın sınğa alıp jatır. Aytalıq, sauda soğısı kezinde AQŞ 300 mıñ jwmıs ornınan ayrılğanın, al kelissözde Qıtay bwl üşin eşqanday bodau tölemeytinin alğa tartuda. Alayda, keybir lauazımdılar Tramptıñ sauda soğısı arqılı Qıtaydı ädiletti sauda sayasatın jürgizuge, amerikalıq tehnologiyalardı wrlaudı toqtatuğa, ziyatkerlik menşik qwqığın qorğauğa itermelegenin qos qolın kötere qoldap otır.

AQŞ prezidenti Donal'd Tramp. Foto: https://sm-news.ru

Qıtay qanday qaterge tap boldı?

Anığında sauda soğısınan eñ köp zardap şekken el – Qıtay. Sebebi, Qıtayda jabılğan jwmıs orındardıñ sanı AQŞ-tan älde qayda köp. Onıñ üstine Qıtaydıñ şayqalğan ekonomikası qoğamdıq-sayasi qojıraudıñ da alğaşqı belgilerin körsete bastadı. Eñ mañızdısı Qıtaydıñ qazirgi basşısı Şi Jinpiñ alğa tartqan soñğı kezeñdegi eñ auqımdı qıtaylıq bağdarlama «Made in China –2025» strategiyası jüzege aspay qaluı mümkin. Qıtay basşısı üşin sauda soğısında jeñilui el işi men sırtındağı abıroyınıñ ayranday tögilgenimen birdey.

Bwdan tıs Gonkong mäselesine, Oñtüstik qıtay teñizi mäselesine, Orta Şığıs pen Iran mäselesine baylanıstı Qıtaydıñ ekonomikalıq «küre tamırları buılıp», resurs joldarınıñ jabılu qaterine tap boldı. Bwl «älemniñ öndiris bazası» atalğan Qıtay üşin ülken qater sanaladı. Qıtaydıñ ekonomikalıq damuı soñğı 30 jıldağı eñ tömengi şekke deyin tüskeni de köp närseni tüsindirip beredi.

“The Qazaq Times”