گەرمانيا ساپارى قارساڭىندا توقاەۆ نەمىس باسپاسوزىنە سۇحبات بەردى

توقاەۆ گەرمانياعا جۇمىس ساپارى قارساڭىندا Deutsche Welle نەمىس تەلەراديوكومپانياسىنىڭ ءتىلشىسى جاننا نەمتسوۆاعا سۇحبات بەردى.

نەمتسوۆامەن سۇحبات بارىسىندا پرەزيدەنت ۋكراينادا بولىپ جاتقان جاعدايلاردان جاسقانبايتىنىن، قازاقستاندا جەكە باسىنا تابىنۋشىلىق جوق ەكەنىن جانە ەلدى «انتيقىتايلىق مايداننىڭ اۋماعىنا» اينالدىرعىسى كەلمەيتىنى ايتقان. سونىمەن قاتار توقاەۆ ەلدەگى ميتينگىلەردە پوليتسيا نارازىلارعا كۇش قولدانباعانىن ايتتى. وتكەن ايدا گەرمانيا-قازاقستان اراسىنداعى ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ السىرەۋىن توقتاتىپ، ارى قاراي دامىتۋ ماقساتىندا 5-6 جەلتوقسان كۇندەرى توقاەۆتىڭ بەرلينگە مەملەكەتتىك جۇمىس ساپارىمەن باراتىنى جاريالانعان ەدى.

– ءسىز بيىل نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن كەتۋىنە بايلانىستى پرەزيدەنت بولدىڭىز. بيلىكتىڭ بۇل اۋىسۋى رەسەيدە 2008 جىلى دميتري مەدۆەدەۆ پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان كەزدە، ۆلاديمير پۋتين ەلەۋلى ىقپالىن ساقتاۋىمەن سالىستىرۋعا بولا ما؟

– رەسەيدەگى بيلىكتىڭ اۋىسۋى تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايمىن، ويتكەنى ول باسقا مەملەكەت. قازاقستانعا كەلەتىن بولساق، بۇل جاڭا ساياسي يننوۆاتسيا بولدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆتى ءبىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى رەتىندە، ۇلكەن قۇرمەتكە لايىق ادام رەتىندە، ۇلت كوشباسشىسى رەتىندە كورەمىز. ال مەن زاڭدى تۇردە سايلانعان پرەزيدەنت، مەملەكەت باسشىسى، جوعارعى قولباسشىمىن. ءبىزدىڭ ارامىزدا ەشقانداي قايشىلىقتار جوق. كەيدە ءباسپاسوز بۇل تاقىرىپتى اسىرا سىلتەپ ايتقاندى ۇناتادى. مەن ءبىر-بىرىمىزبەن اقىلداساتىنىمىزدى جاسىرمايمىن. كەيدە مەن ودان كەڭەس سۇرايمىن. بىزدە قوس بيلىك تە، تاندەم دە جوق. ويتكەنى زاڭدى تۇردە سايلانعان پرەزيدەنت بار.

– پرەزيدەنت مىرزا، ەل استاناسىن نۇر-سۇلتان دەپ وزگەرتۋ تۋرالى باستامانى ءسىز ۇسىنعانىڭىزدى بىلەمىن. سونىمەن قاتار، مەن ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ ەسىمىمەن اتالعان اۋەجايعا ۇشىپ كەلدىم جانە قالانىڭ باستى الاڭىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. وعان قوسا، 1 جەلتوقسان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنى. مەنىڭ ويىمشا بۇل جەكە تۇلعاعا تابىنۋ. ءسىز بۇنىمەن كەلىسەسىز بە؟

– جوق، كەلىسپەيمىن. سىزدەر بىلەسىزدەر مە، شولوحوۆ (ميحايل شولوحوۆ ) «جەكە تۇلعاعا تابىنۋ بولدى ما؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرگەندە، ول: «جەكە تۇلعا بولدى» دەپ جاۋاپ بەرگەن. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ - ءىرى تاريحي تۇلعا. ول ەلدىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. سوندىقتان، ءبىز ونىڭ ەڭبەگىنە لايىقتى، قۇرمەتپەن قاراۋىمىز كەرەك.

– تۇڭعىش پرەزيدەنتتى سىناۋعا بولا ما؟

– قازاقستان ازاماتتارى تۇڭعىش پرەزيدەنتتى سىنايدى. مۇنى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ينتەرنەت جۇمىس ىستەپ تۇر. جالپى عالامتور ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتتى.

– بۇل جاقسى وزگەرىس پە؟

– مەنىڭ ويىمشا، بۇل عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسس، ونى توقتاتا المايسىز.

– ال بۇل ءۇشىن قاندايدا ءبىر جازا قولدانىلماي ما؟ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى سىنعا نەمەسە نارازىلىق اكتسياسىنا قاتىسقانى ءۇشىن، نەمەسە جالعىز پيكەتتەر ءۇشىن؟

– قازىر ەلدە ءبىر ادامدىق پيكەتكە شىققانداردى ەشكىم جازالامايدى. ەلدە نارازىلىق شارالارى بولعان كەزدە، نازار اۋدارىڭىز، پوليتسيا ارنايى قۇرالدارمەن كۇش قولدانعان جوق. مەن ولارعا ەسكەرتتىم. ارانداتۋشىلاردى قولىمەن ۇستادى. كەرىسىنشە، پوليتسەيلەر نارازىلاردىڭ قولىنان زارداپ شەكتى. ون شاقتى پوليتسەي اۋرۋحاناعا ءتۇستى. ەۋروپامەن سالىستىرىڭىز. وندا سۋاتقىشتار مەن قول شوقپار قولدانادى. بارلىعىن تەلەديداردان كورىپ وتىرمىز.

– قازاقستان ۇكىمەتى ۋكرايناداعى وقيعالاردان، اتاپ ايتقاندا قىرىمدى اننەكسيالاۋ مەن ەلدىڭ شىعىسىنداعى سوعىستان قورىقپاي ما؟

– بىرىنشىدەن، ءبىز قىرىمدا بولعان وقيعالارى اننەكسيا دەپ اتامايمىز. بولعان ءىس بولدى. اننەكسيا – بۇل قىرىمعا قاتىستى تىم اۋىر ءسوز. ەكىنشىدەن، ءسىز ايتقانداي، قورقىنىش بولمادى، ويتكەنى ءبىز جوعارىدا ايتقانىمداي رەسەي فەدەراتسياسىمەن سەنىمدى، تاتۋ قارىم-قاتىناستامىز. مينسك كەلىسسوزدەرى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسى بويىنشا جۇزەگە اسقانىن ەسكە سالعىم كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا مينسك كەلىسىمدەرى، ۋكرايناداعى قاقتىعىستىڭ رەتتەلۋىنە كومەكتەسەتىن جالعىز زاڭدى قۇجات بولىپ تابىلادى.

– ءسىز جاقىندا گەرمانياعا رەسمي ساپارمەن كەلەسىز. وندا گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەلمەن كەزدەسەسىز. اڭگىمەلەرىڭىز نە تۋرالى بولماق؟

– گەرمانيا ءۇشىن قازاقستان – ەۋروپانىڭ نەگىزگى سەرىكتەسى. گەرمانيانىڭ ورتالىق ازيامەن ساۋداسىنىڭ 86%-ى قازاقستانعا تيەسىلى. ساپار بارىسىندا شامامەن ەكى ميلليارد دوللارعا جۋىق باعالاناتىن مەموراندۋمعا قول قويىلاتىن بولادى.

– ەلدىڭ قىتايدىڭ سينتسزيان پروۆينتسياسىمەن ورتاق شەكاراسى بار. كوپتەگەن اقپارات قۇرالدارى قىتايدا ۇيعىرلار مەن قازاقتاردى ساياسي تاربيلەيتىن لاگەرلەر بار دەپ جازدى. بۇل ماسەلە بويىنشا قىتاي باسشىلىعىمەن كەلىسسوزدەر بار ما؟

– بىرىنشىدەن، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى شىڭجاڭدا تۇرادى. حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى ۇسىنعان كوپتەگەن حابارلامالار شىندىققا جاناسپايدى. قالاي بولعاندا دا، ەتنيكالىق قازاقتارعا قاتىستى وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە ۋشىعۋلار بار. ءبىز بۇل گەوساياساتتىڭ ءبىر بولىگى ەكەنىن بىلەمىز. ويتكەنى قىتاي مەن اقش ساۋداسى اراسىندا قاقتىعىس بار. قىتايعا قارسى سانكتسيالار جويىلا ما، جوق پا، ۋاقىت كورسەتەدى. بىراق قازاقستان جاھاندىق انتيقىتاي مايدانىنىڭ اۋماعىنا اينالماۋى كەرەك.

"The Qazaq Times"