قازاقستان ءۇشىن رەسەي مەن باتىس تەكەتىرەسى ءتيىمدى

گەرمانيانىڭ وڭتۇستىگىندەگى ميۋنحەن قالاسىندا وتكەن 53-ءشى كەزەكتى ميۋنحەن قاۋىپسىزدىك كونفەرەنتسياسىندا «قاۋىپسىزدىك تۋرالى داۆوس كەلىسىمى»، حالىقارالىق قالىپتاسقان قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى تالقىلاندى. امەريكا قۇراما شتاتتار مەن ەۋروپالىق ەلدەردىڭ «ترانس-اتلانتيكا» قاتىناسى قايتا قارالىپ، رەسەي مەن باتىس ەلدەرى قاتىناسى تالقىعا ءتۇستى.

سوڭعى جىلداردان بەرى رەسەي مەن اقش باستاعان ناتو ۇيىمى اراسىندا، ۋكراينا، ءسۇريا (سيريا) جانە باسقا دا ماسەلەدەگى داۋ جانجالدار، رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى كۇرت وزگەرتتى. اسىرەسە، رەسەي-اقش اراسىنداعى قاتىناس قىرعي-قاباقتىق جىلدارداعىداي سالقىن كۇيگە ءوتتى. دەگەنمەن، رەسەيشىل سانالاتىن ترامپ اقش پرەزيدەنت تاعىنا كەلۋىمەن، اقش-رەسەي قارىم-قاتىناسىنىڭ جاقسارۋى مۇمكىن دەگەن پىكىرلەردە بار. بىراق، ترامپتىڭ اۋزىنان شىققان بىرنەشە ءسوز باتىس الەمىن دۇرلىكتىرگەنى دە كوزقاراقتى جۇرتقا ءمالىم. ايتالىق، «ناتو-نىڭ ۋاقىتى ءوتتى»، «ەو-دان باس تارتۋ – ۇلى شەشىم» نەمەسە «ترانس-اتلانتيدا قاتىناسىندا ەۋروپا حالقىنىڭ اتي-رەسەيلىك كوزقاراسىنا سىزات ءتۇستى» دەگەن سەكىلدى سوزدەرى باتىستى قوبالجىتقان بولاتىن. ناتو-داعى قورعانىس مينيسترلەرى مەن وزگە دە لاۋازىمى تۇلعالار، ترامپ كوزقاراسى مەن جاساعان ساياساتى باتىس پەن رەسەي اراسىن ودان ارى الشاقتاتۋى مۇمكىن دەپ وتىر.

بىراق، اقش ۇكىمەتىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى ايتقان سوزدەرى بۇل پىكىرلەردى تەرىستەردى. اقش قورعانىس ءمينيسترى مەتتيس كەڭەستە، ترانساتلانتيكالىق قاتىناس جانە ناتو-نىڭ قاۋىپسىزدىك ۇجىمى اقش-تىڭ ەڭ باستى جاۋاپكەرشىلىگى ەكەنىن، بۇدان باس تارتپايتىنىن انىق ايتتى. ول سوزىندە: « قازىر ناتو رەسەيدەن كەلەتىن قاۋىپكە ۇشىراپ وتىر، سوندىقتاندا اقش بالقان ماڭىندا اسكەري كۇشتىڭ السىرەۋىن تەجەۋگە تىرىسادى»، – دەگەن بولاتىن. ال، اقش ۆيتسە-پرەزيدەنتى  برەنس ميۋنحەن كەڭەسىندە: « ترامپ ۇكىمەتى رەسەيمەن ورتاق تانىم جانە كەلىسىمگە كەلەدى. الايدا، ۋكراينا ماسەلەسىندە رەسەيدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن مويىنداتۋدى جالعاستىرا بەرەدى. امەريكا قۇراما شتاتتارى ناتو-نى پارمەندى تۇردە قولدايدى، ەۋروپامەن «ۇزدىك وداقتاس» بولا بەرەدى»، – دەدى. ترامپتىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى مەن قورعانىس ءمينيسترىنىڭ اۋزىنان شىققان بۇل ەكى پىكىر، قازىرگى امەريكانىڭ رەسەي جانە ەۋروپامەن بولعان قاتىناسىنداعى ناقتى ۇستانىمىن كورسەتىپ تۇرسا كەرەك.

بۇل رەتكى ميۋنحەن وتىرىسى اقش، ەۋروپا، رەسەي قاتىناستارىن قايتا قارادى. رەسەي ناتو-نىڭ باستى قاۋىپى ەكەنىن تۇراقتاندىردى. كونفەرەنتسيا قورتىندىسى بويىنشا باتىس الەمى ءۇشىن ۋكراينا، سيريا ماسەلەسىنە رەسەي ماسەلەسى كەلىپ قوسىلدى. بۇعان رەسەيدىڭ ناتو ايماعىنداعى ارەكەتتەرىنىڭ جيىلەۋى، شەكاراسىندا اسكەري تەحنيكالاردىڭ قيمىلى كوبەيىپ، يادرولىق قارۋلارىنىڭ ورىن اۋىستىرىلۋى، سونداي-اق، اركتيكاداعى اسكەري ارەكەتتەرىنىڭ جيىلەۋى سەبەپ بولىپ وتىر. بۇل الداعى ۋاقىتتاعى حالىقارالىق كۇردەلى جاعدايلاردىڭ داۋىلىن بايقاتادى. ال شىن مانىسىندە، ەۋروپا، امەريكا، رەسەي قاتىناسى – ءۇشبۇرىشتى قاتىناس. رەسەي-ەۋروپا قاتىناسى رەسەي-اقش قاتىناسىنا قاراعاندا سالقىن كۇيدە. ءبىر تاراپتىڭ كەلەسى ەكى تاراپ اراسىنداعى قاتىناستا ماڭىزى جوعارى. رەسەي-اقش قاتىناسىنان ەۋروپانى الىپ تاستاۋعا نەمەسە ەۋروپا-رەسەي قاتىناسىنان اقش-تى بولە قاراۋعا كەلمەيدى. ءۇش جاقتى تەپە-تەڭدىك ساقتاپ تۇر دەۋگە بولادى.

گەرمانيا قورعانىس ءمينيسترى فەن دەلايەن بولسا: « ناتو رەسەيمەن سەنىمدىلىك جولدارىن قاراستىرۋى كەرەك. ەۋروپا مەن رەسەي قاتىناسىنا امەريكا شەشىم قابىلداۋعا ءتيىستى ەمەس»، – دەگەندى ايتتى. 19 اقپان كۇنى ءسوز العان رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ: « رەسەي پراگماتيكالىق، ءوزارا قۇرمەت قارىم-قاتىناسىنا ۇمتىلادى. الايدا، سوڭعى 30 جىلداعى ناتو-نىڭ شىعىسقا قاراي كەڭەيۋى، ەۋروپا جاعدايىنىڭ شيەلەنىسىن تۋدىردى. ەۋروپا بولسا "باتىستىق قاعيدا جاساپ", الەمدى سوعان ساي قايتا قۇرۋعا تىرىستى»، – دەپ سالدى. رەسەي ءمينيسترىنىڭ كولدەنەڭ ۇستاعان ءۋاجى، ءبىر ەسەپتەن دۇرىس دەۋگە دە بولادى. دەسە دە، رەسەي ۋكراينا ماسەلەسىندە ءوزىنىڭ باستى جاۋاپكەرشىلىگىنەن باس تارتا المايدى. ناتو-نىڭ رەسەيگە توسقاۋىلدىق ءرولى بولماعاندا، ۋكراينا ماسەلەسى كوپتەگەن شىعىس-ەۋروپا ەلدەرىندە بولاتىن با ەدى، كىم بىلەدى! رف سىرتىق ىستەر ءمينيستىرى بۇل وتىرىستاعى رەسەيگە باعىتتالعان سىني پىكىرلەر تۋراسىندا: « بۇل پىكىرلەر قىرعي-قاباق سوعىسىنىڭ ءالى دە جالعاسىپ وتىرعانىن تۇسىندىرەدى»، – دەگەن پىكىرىن ايتتى.

شەتەلدىك ساراپشىلارىنىڭ بۇل تۋرالى تالداۋلارىنا قارار بولساق، ترامپ تاققا وتىرۋدان بۇرىن شىنىندا اقش پەن رف قاتىناسىن جاقسارتۋدى كوزدەگەن ەكەن. ال، بۇنى اقش-تاعى ساياسي اۋقىمدارعا تالداۋ الىپ بارعاندا دا انىق بايقاۋعا بولادى. ايتالىق، ترامپ اقش-رەسەي قاتىناسىن جاقسارتۋعا بىرنەشە رەت كىرىستى. الايدا، اقش-تا قالىپتاسىپ قالعان، ءداستۇرلى رەسەيگە دەگەن سەنىمسىزدىك ترامپ ساياساتىنا جول بەرمەدى. ولار «ترامپ ءبىر عانا اقش پەن رەسەيدى تاتۋلاستىرۋ ءۇشىن پرەزيدەنتتىككە سايلانبادى» دەپ داۋرىقتى. رەسەيشىل سانالعان ترامپتىڭ قولداۋعا جەتپەۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – پارتيالار مەن ساياسي توپتاردىڭ قارسىلىعى بولسا، ەندى ءبىر جاعىنان، قۇراما شتاتتىڭ ىشكى ساياسي اتموسفەراسى مەن تالابىنا قايشى كەلدى. بۇل تالاپتارعا سالسا، اقش اسكەري كۇش، مۇناي جانە باسقا دا مۇددەلەردە رەسەيدى تەجەۋىنە تۋرا كەلەدى.

وزگە دە ەلدىڭ ساراپشىلارى رەسەي مەن اقش قاتىناسىنىڭ جاقسارۋىنا ناتو ۇلكەن كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر دەگەندى ايتادى. ەگەر ناتو بولماعاندا اقش-رەسەي اراسىندا تىكەلەي ورىن العان ۇلكەن الاۋىزدىقتار از. سولاي بولا تۇرا، قۇراما شتات ناتو-دان باس تارتا المايدى. سەبەبى، ناتو – امەريكانىڭ ەۋروپا مەن ورتا-شىعىستاعى سەرت ۇستاعان سەمسەرى ىسپەتتى. بۇل ءۇشبۇرىشتى قاتىناستىڭ جاقىن ارادا وڭالا قويمايتىنى دا سودان. ناتو امەريكا جانە رەسەي ورتاسىنداعى الۋعا دا، قويۋعا دا بولمايتىن قابىرعا سىندى.

قازاقستان ءۇشىن ناتو، ەۋروپا، اقش، رەسەي اراسىنداعى تەكەتىرەستىڭ سوزىلا ءتۇسۋى ءتيىمدى. بۇل تەكەتىرەستەر قازاقستانعا تۇسەتىن رەسەي ساياسي ىقپالىن باسەيتىپ ۇستايدى. باتىس پەن رەسەي قاتىناسى ءتىپتى دە شيەلەنىسسە ءبىزدىڭ دە قامىتىمىز سوگىلە تۇسەدى. رەسەي قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالار دا ءوز مۇددەسىن جاقتاۋعا تىرىسادى. بۇل قاز-قاز باسقان قازاقستان دامۋى مەن مۇددەسىنە ەكىنشى رەت ۇلكەن مۇمكىندىك تۋعىزادى. ونى دا الدىڭعىداي وتكەرىپ الار بولساق، وندا، ارعى بولاشاقتان بىردەڭە دەۋ اسا قيىن.

“The Qazaq Times”