اقش پەن قىتاي ستراتەگيالىق باسەكەلەستىك قارىم-قاتىناس كەزەڭىنە وتكەنى تۋرالى ايتىلىپ كەلەدى. ماۋسىم ايىندا باستالعان ساۋدا قاقتىعىسى ەكى ەل اراسىنداعى قايشىلىقتى ورشىتە ءتۇستى. بۇعان قوسا اقش پەن قىتاي ءۇندى-تىنىق مۇحيت سۋلارىنداعى ىرىقتىلىق ءۇشىن كۇرەستە دە ءبىر-بىرىنە جول بەرىسەر ەمەس. جاقىندا وتكەن اۆياتسيا كورمەسىندە قىتاي ءوزىنىڭ ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى اسكەري ۇشاعىن الەمگە جاريا ەتتى. قازىرگە دەيىن اقش-تىڭ اسكەري شىعىندارى الەمنىڭ الدىندا بولعانىمەن، قىتايدىڭ دا قورعانىس بيۋدجەتى تاڭعالارلىق دەڭگەيدە ءوسىپ كەلەدى. بۇنىڭ ءوزى دە دەرجاۆالار اراسىنداعى تارتىستىڭ تەرەڭدەي تۇسكەنىن كورسەتكەندەي.

بيىل ماۋسىم ايىندا اقش قىتايلىق تاۋارلارعا قوسىمشا سالىق ەنگىزدى، قىتاي بيلىگى دە بۇعان ۇقساس جاۋاپ قايتاردى. ترامپ ۇكىمەتى مالىمدەمە جاساپ، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ باسىمدىقتارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قىتايمەن ەكونوميكالىق جانە ستراتەگيالىق قارىم-قاتىناستى قايتا قۇرۋعا تىرىساتىنىن مالىمدەدى. اقش باسىلىمدارى ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ 2018 جىلداعى قىتايعا باعىتتاعان ستراتەگياسىنىڭ جىلدىق ەسەبىن جاريا ەتتى.

ستوكگولمدەگى (شۆەتسيا) حالىقارالىق بەيبىتشىلىك زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىسى تيان نان قىتايدىڭ جىل سايىن ءوسىپ كەلە جاتقان قورعانىس شىعىندارىنا نازار اۋدارۋعا شاقىرادى. ول: «قىتايدىڭ اسكەري شىعىندارى 29 جىل بويى قاتارىنان ءوسىپ كەلەدى. قازىردىڭ وزىندە قىتاي 228 ملرد اقش دوللارىن اسكەري سالاعا جۇمساپ وتىر»، – دەدى.

اق ءۇي تىزگىنىن العاش ۇستاعان كەزدە پرەزيدەنت ترامپ توراعا شي جينپيڭمەن قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋ ارقىلى سولتۇستىك كورەيا يادرولىق ماسەلەسىن شەشۋگە تىرىستى. ال، سينگاپۋرداعى ترامپ-كيم تاريحي كەزدەسۋىنەن بىرنەشە اپتا وتكەندە قۇراما شتات تارابى قىتايدىڭ ادىلەتسىز ساۋدا ساياساتىن جانە زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن ۇرلاۋ ىسىمەن ايىپتاپ، العاش رەت قىتايلىق تاۋارلارعا قوسىمشا كەدەن سالىعىن ەنگىزدى. بۇعان قىتاي تارابى ۇقساس جاۋاپ قايتاردى.

الايدا، قۇراما شتاتتاعى ستراتەگيالىق جانە حالىقارالىق قاتىناستاردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ زەرتتەۋشىسى گەلايدىڭ ايتۋىنشا بيىلعى ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنىڭ نەگىزى ساۋدا بايلانىستارىنا شوعىرلاندى. دەمەك، ساۋدا ەكى ەل قاتىناسىنىڭ بولاشاعىن دا كورسەتەتىنىن ايتادى. ول جانە بولاشاقتا ەكى ەل قاتىناسى كۇردەلى قايشىلىققا ۇلاسۋى ەكىتالاي دەپ قارايدى.

بيىل اقش پەن قىتاي اراسىندا وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى ماسەلەسىنە بايلانىستى دا قايشىلىقتار از بولمادى. ايتالىق، ەكى ەلدىڭ اسكەري كەمەلەرى اتالعان تەڭىز ايدىنىندا قاقتىعىسىپ قالا جازدادى.

اقش-تىڭ بەيبىتشىلىك زەرتتەۋ ورتالىعى وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، قىتايدىڭ ارتىپ كەلە جاتقان اسكەري قۋاتى قۇراما شتاتتاردى شىنىمەن دە الاڭداتادى. اسىرەسە، قانداي دا ءبىر داعدارىس جاعدايىندا قىتاي ءوزىنىڭ قۋاتتى اسكەري كۇشىمەن وڭىردە قانداي ارەكەتتەرگە باراتىنىنا كوبىرەك نازار اۋدارىپ وتىر.

قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» ستراتەگياسى دا اقش-تى الاڭداتادى. قىتاي ۇكىمەتى الەمنىڭ 70-كە جۋىق ەلىن بايلانىستىراتىن جوباعا 1 ترلن اقش دوللارىن ءبولىپ وتىر. بۇدان تىس قىتاي بۇل ارقىلى الەمنىڭ 62 پايز حالقىنا ىقپالىن جەتكىزە الادى. «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى قامتىعان ەلدەردىڭ كوزقاراسى دا بىردەي ەمەس. ايتالىق، تايلاند ازاماتتارى ەندىگى ساۋدا-ساتتىق تىكەلەي قىتايعا بايلانىستى بولعاندىقتان، ەكى ەلدىڭ دۇرىس مامىلەنى ساقتاۋىن قالايدى. ال، ۆەتنام تۇرعىندارى «قىتايلىقتاردىڭ كۇن ساناپ كوبەيۋى اگرەسسياعا ۇقسايدى» دەپ قاۋىپتەنەدى.

اعىمداعى جىلدىڭ قازان ايىندا قۇراما شتات ءوزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا، ءارى «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىنا، جوبا اياسىنداعى دامۋشى ەلدەرگە بەرىلگەن قارجىلاي كومەكتەرگە بالاما رەتىندە ءوز شاراسىن قابىلدادى. ايتالىق، اقش ۇكىمەتى جاڭا مەكەمە قۇرىپ، وعان 60 ملرد اقش دوللارىن اۋداردى جانە بۇل قارجىمەن دامۋشى ەلدەردەگى جوبالارعا كرەديت بەرەتىنىن جەتكىزدى.

وسىمەن قاتار، قازان ايىندا اقش ۆيتسە-پرەزيدەنتى مايك پەنس بەيجىڭ بيلىگىن اقش-تىڭ ىشكى ىسىنە، دەموكراتيالىق جۇيەسىنە ارالاسۋعا تىرىستى دەپ ايىپتادى. سونداي-اق، قىتايعا قاراتا ترامپ ۇكىمەتى جاڭا ستراتەگيانى قابىلداعانىن جاريا ەتتى. مايك پەنس قۇراما شتاتتىڭ قىتايمەن جاڭا ەكونوميكالىق جانە ستراتەگيالىق قاتىناس ورناتاتىنىن جانە اقش باسىمدىعىن باستى ورىنعا قوياتىنىن ءبىلدىردى وسىدان باستاپ اقش-قىتاي قاتىناسى ءتىپتى دە شيەلەنىسە ءتۇستى.

ترامپ پەن شي جيرنپيڭ ارگەنتينادا G20 سامميتىندە كەزدەسىپ، ساۋدا سوعىسىن توقتاتۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. كەلىسىم بويىنشا تاراپتار 90 كۇن ىشىندە ساۋدا كەلىسىمىن جاساسۋ كەرەك، شەكتى مەرزىم ىشىندە كەلىسىمگە كەلە الماسا اقش باستاپ قوسىمشا كەدەن سالىعىن 25 پايىزعا دەيىن كوتەرمەك.

بۇل كەزدەسۋدەن كەيىن بەيجىڭ تارابى اقش-تان كىرەتىن اۆتوكولىك جانە بولشەكتەرىنىڭ يمپورتىنا تاريفتەردى تومەندەتتى. الايدا، جەلتوقسان ايىنىڭ ورتا شەنىندە قىتاي تارابى ىمىراعا كەلمەيتىنىن بايقاتتى. ال، اقش ۇكىمەتى ساۋدا كەلىسسوزدەرى جۇرگىزىلىپ جاتسا دا قىتاي تارابىنىڭ تەحنولوگيالار كوشباسشىلىعىن قولعا كەلتىرۋ ماقساتىندا حاكەرلىك شابۋىلدار ۇيىمداستىرعانىن ايىپتادى. وسىعان قاراي وتىرىپ، ساراپشىلار اقش الداعى جىلدا دا قىتايعا باعىتتاعان قىسىمىن ازايتۋ نيەتى جوق دەگەن قورىتىندى ايتادى.

“The Qazaq Times”