راسۋل رىسمامبەتوۆ: ەاەو-عا مۇشە بولۋ ارقىلى جاعدايىمىزدى قيىنداتا تۇستىك

وسى ايدا سانكت-پەتەربۋرگتە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ (ەاەو) جوعارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتىپ، بىرقاتار ماسەلەلەر قارالعان. جيىندا ءسوز سويلەگەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين وداق جۇمىسىنىڭ «اسا تابىستى» ءوربىپ جاتقانىن ايتىپتى. الايدا شىن مانىندە ءدال ولاي ەكەنىنە كۇمان بارشىلىق. مۇنداي كوزقاراستىڭ بار ەكەنىن بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ پىكىرىنەن بايقادىق. ول اشىق وتىرىس كەزىندە ۆلاديمير پۋتينمەن ءبىراز ءسوز تالاستىرىپ، پىكىر قايشىلىعى بار ەكەنىن انىق بايقاتتى. بۇل رەتتە لۋكاشەنكو رەسەي قويىپ وتىرعان گاز باعاسىنىڭ قىمبات ەكەنىنە رەنىش ءبىلدىردى.

«گازپروم» يامال-نەنەتسكي اق-دان بەلارۋس شەكاراسىنا دەيىن گاز جەتكىزىپ بەرگەنى ءۇشىن 100 شاقىرىمعا مىڭ كۋب مەتر 3 دوللاردان ساۋدالايدى. ال رەسەي ىشىندەگى تاريف – 1 دوللار كولەمىندە عانا. ياعني، ءۇش ەسە تومەن. باعا ماسەلەسىنە كەلگەندە قازاقستان دا وسى جاعدايدى باستان كەشىرىپ وتىر. وسىنى ەسەپكە الاتىن بولساق، سمولەنسك وبلىسىمەن شەكارالاساتىن ءبىزدىڭ ەلدە گاز باعاسى مىڭ كۋبقا 130 دوللاردان ساتىلادى. ال سول سمولەنسك وبلىسىنداعى تۇتىنۋشىلار ءۇشىن كوتەرمە باعا – 70 دوللار. ەكى ەسە تومەن. مۇنداي جاعدايدا قالاي باسەكەلەسۋگە بولادى؟» دەگەن بولاتىن لۋكاشەنكو.

وسىدان سوڭ ەلىمىزگە بەلگىلى قارجىگەر مامان راسۋل رىسمامبەتوۆكە حابارلاسىپ، ەاەو-داعى قازاقستاننىڭ جاعدايى تۋرالى از-كەم سۇحباتتاستىق. ماماننىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان وداققا مۇشە بولۋ ارقىلى كوپ نارسەدەن ۇتىلۋدا. بۇل – ءبىزدىڭ ەكونوميكاعا ەلەۋلى زيان كەلتىرەتىن فاكتور. قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ ەاەو-مەن ساۋدا بالانسىندا تەرىس سالدونىڭ ۇلەسى باسىم. ونىڭ مينۋس 5,2 ملرد دوللارى رەسەيمەن اراداعى ساۋدادا پايدا بولعان. تەرىس سالدو دەگەنىمىز – يمپورت كولەمىنىڭ ەكسپورتتان اسىپ ءتۇسۋى.

– قازاقستاننىڭ ەاەس-پەن ساۋدا بالانسىنداعى كەرى سالدو تۋرالى ويىڭىز قانداي؟ بۇل ءبىزدىڭ ەكونوميكانىڭ جەڭىلىسى مە؟

 – قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى السىرەپ جۇرگەن جانە تەپە-تەڭدىك جويىلعان. شيكىزات سالاسىنىڭ وزگە سالالاردان باسىم بولۋى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتىر. بۇل ۋاقىت ارالىعىندا رەسەي ءوز ەكونوميكاسىن ارتاراپتاندىرۋعا ءماجبۇر بولدى. ەندى كەلىپ ءبىزدىڭ ەلدەر باج سالىنبايتىن ءبىر وداق اياسىندا بىرىككەننەن سوڭ رەسەيلىك جانە بەلارۋسيالىق وندىرۋشىلەر ءبىزدىڭ وندىرۋشىلەردەن باسىم تۇسە باستادى. سوندىقتان بۇل ەلدەرمەن ساۋدا بالانسىنىڭ تەرىس كورسەتكىشكە شىعۋى تاڭعالاتىنداي جاعداي ەمەس. كورشىلەرىمىزگە مۇنداي ەكونوميكالىق باسىمدىقتى ءوز قولىمىزبەن بەرىپ قويدىق. سويتتىك تە ءوز وندىرۋشىلەرىمىزدى قيىن جاعدايدا قالدىردىق. ءيا، مۇنداي پروبلەما بىزدە ەاەو-عا كىرەمىن دەگەنشە دە بولعان. الايدا وداققا مۇشە بولۋ ارقىلى جاعدايىمىزدى ودان ءارى قيىنداتا تۇستىك.

 – 5,3 ملرد دوللاردى جوعالتۋ ءبىزدىڭ ەكونوميكاعا قانداي زاردابىن تيگىزۋى مۇمكىن؟

 – حالىقارالىق ەكونوميكادا پايدا تابۋ جانە پايدادان قاعىلۋ قالىپتى قۇبىلىس. جالپى العاندا شيكىزات ەكسپورتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ ساۋدا بالانسى وڭ كورسەتكىشكە يە. الايدا ەگەر كۇنى ەرتەڭ مۇناي باعاسى قۇلدىراپ كەتەتىن بولسا وندا بىزگە شىعىنداردى مەيلىنشە قىسقارتىپ، ەكونوميكامىزدىڭ باسقا دا سالالارىن دامىتۋعا تۋرا كەلەدى. سول كەزدە بارىپ ءبىز ەاەو-داعى ىشكى ساۋدادا قانشالىقتى ۇتىلىپ جاتقانىمىزدى اڭعاراتىن ەدىك. سول سەبەپتى، بارىنشا وتاندىق ءوندىرىستى جەتىلدىرە تۇسۋگە كۇش سالىپ، ەاەو-عا ءوز ونىمدەرىمىزدى ەكسپورتتاۋعا قازىردەن كىرىسكەن ابزال. ءبىز وسى وداققا مۇشەلىككە كىرگەن كەزدە بۇل قادام ءبىزدىڭ وندىرۋشىلەر ءۇشىن نارىقتى كەڭەيتە تۇسەدى دەپ ۋادە بەرگەن بولاتىن. ال قازىر قالاي بولىپ وتىرعانىنا وزدەرىڭىز كۋاسىزدەر.

– قازاقستان يمپورتتان ەكسپورت كولەمىن جوعارىلاتۋ ءۇشىن قانداي قادامدارعا بارۋ كەرەك؟ وداققا قانداي تالاپتار قويعانى ءجون؟

 – وداق ىشىندەگى ساۋدا بالانسىنىڭ ءبىزدىڭ پايدامىزعا شەشىلۋى بۇل سول وداقتىڭ تىكەلەي وزىنە ەمەس، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىنا بايلانىستى. رەسەيلىك جانە بەلورۋسيالىق وندىرۋشىلەرمەن تەرەزەسى تەڭ جاعدايدا باسەكەلەس بولا الۋ ءۇشىن شيكىزاتتىق ەمەس سالالارعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. بۇل رەتتە نۇسقانىڭ ءبىرى – تاماق ونەركاسىبىن جوعارى دەڭگەيدە دامىتىپ، ەاەو-دان تىس – تاياۋ شىعىس جانە قىتاي ەلدەرىنە قاراي ەكسپورتتاۋدى باستاۋ.

ءيا، ەكسپورت بىزدە ارتىپ كەلە جاتىر. دەگەنمەن يمپورتتىڭ سالماعى باسىپ كەتۋدە. ونىڭ ۇستىنە كەدەننىڭ بولماۋىنا بايلانىستى شەكارا ماڭىنداعى ساۋداعا دا باقىلاۋ جاساۋ قيىن. وسىلايشا، ءبىز رەسەيدىڭ جاعدايىن جاساۋعا ۇلەس قوسىپ جاتىرمىز. بىلايشا ايتقاندا، شەتەلدىك ءوندىرۋشىنى قولداۋعا جۇمسالعان ءاربىر تيىنىمىز – ءبىزدى بانكروتقا جاقىنداتا تۇسەدى.

راحمەت!

 ەسكە سالساق، ەاەو-عا قازىرگى تاڭدا رەسەي، قازاقستان، ارمەنيا، قىرعىزستان جانە بەلارۋس ەلدەرى مۇشە. جاقىندا بۇل قاتارعا مولدوۆا قوسىلۋى مۇمكىن. وتكەن جەكسەنبىدە ول ەلدە رەفەرەندۋم ءوتىپ، حالىقتىڭ 42 پايىزى مەملەكەتتىڭ ەاەو-عا مۇشە بولۋىن جاقتاپ داۋىس بەرگەن. ال 39 پايىزى ەلدىڭ ەۋرووداققا مۇشەلىككە قابىلدانۋىن جاقتايدى ەكەن.

جاقىن ارادا ەاەو ەلدەرى اراسىندا ترانسشەكارالىق ەسەپتەۋلەر ءۇشىن ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزىلۋى مۇمكىن. وداق باسشىلىعى اتالعان ۆاليۋتانىڭ ەلەكتروندى نۇسقادا جۇزەگە اساتىنىن ايتقان. دەگەنمەن جاڭا ۆاليۋتانىڭ كۋرسى مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتالارىنىڭ كۋرسىنا تىكەلەي تاۋەلدى بولماق.