قىتاي بيلىگى ءوز كونستيتۋتسياسىن بەلدەن باسىپ وتىر

5 اقپان كۇنى الماتىداعى قىتاي كونسۋلدىعىنىڭ الدىندا قىتايدان الۋعا ءتيىستى زەينەتاقىسى توقتاتىلعان قازاقستان ازاماتتارى جينالىپ، ارىز-شاعىمدارىن تاپسىردى. وسى ماسەلە بويىنشا بىرقاتار ازاماتتار وسىعان دەيىن دە جەكەلەگەن ارىزدارىن وتكىزگەن ەكەن. الايدا، شاعىمدارىنا جاۋاپ الا الماعان جانە ءبىر جىلدان بەرى زەينەتاقىسى توقتاتىلعان 35 قازاقستان ازاماتى بۇل رەت «اتا-جۇرت» ەرىكتى جاستار ۇيىمىنىڭ جول كورسەتۋىمەن  توپتىق ارىز جازىپ كونسۋلدىققا تاپسىردى.

قىتايدا مەملەكەتتىك جانە ءتۇرلى سالادا قىزمەت ىستەپ، زەينەت جاسىنان كەيىن قازاقستانعا قونىس اۋدارعان ازاماتتاردىڭ زەينەتاقىسىن الا الماۋى وسىعان دەيىن دە كوتەرىلىپ كەلە جاتقان ءىس. پورتالىمىزدا بۇل ماسەلە تۋرالى كولەمدى ساراپتاما دا جازعان ەدى. وندا قىتاي كونستيتۋتسياسى جانە حالىقارالىق قۇقىقتىق تالاپتار نەگىزىندە شەتەلگە قونىس اۋدارعان زەينەتكەرلەردىڭ زەينەتاقىسى تولىق بەرىلۋى ءتيىس ەكەنى كورسەتىلگەن.

الماتىداعى قىتاي كونسۋلدىعى. فوتو: QT.

بۇل ماسەلە جونىندە بىلتىر مامىر ايىنىڭ سوڭىندا قىتايدىڭ شىنجاڭ ولكەسىنەن ارنايى دەلەگاتسيا دا كەلىپ، زەينەتاقىسىن الا الماعان ازاماتتاردىڭ اۋىزشا جانە جازباشا ارىز-شاعىمدارىن قابىلداعان بولاتىن. ولار مۇددەلى ازاماتتار مەن «جەبەۋ» رقب-ءنىڭ وكىلدەرىنە بىردەن جاۋاپ بەرمەسە دە،  ماسەلەنىڭ قحر زاڭى بويىنشا قارالىپ، وڭدى شەشىم بولاتىنىنا سەندىرىپ كەتكەن ەدى. ءتىپتى وسى جۇمىس توبىنىڭ كەزدەسۋىنەن كەيىن قازاقستانمەن شەكارالاس جاقتان ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ اكىمشىلىگى قازاقستان ازاماتتىعىن العاننان كەيىن توقتاپ قالعان زەينەتكەرلەرگە زەينەتاقىسى تولىقتاي بەرىلەتىندىگى تۋرالى شەشىمىن دە جاريا ەتكەن.

بۇل ىستەن بەرى ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە، قىتاي بيلىگىنىڭ زەينەتكەرلەر ءۇشىن وڭدى شەشىم جاساماعانىن كورىپ وتىرمىز. ارىز-شاعىم بەرۋگە بارعاندار وزدەرىنىڭ ەتكەن قىزمەتى مەن توككەن تەرىنىڭ، جالاقىلارىنان جىرىپ مەملەكەتتىك زەينەتاقى قورىنا قوسقان ءوز اقشالارىن الا الماعانى ءۇشىن شىنجاڭداعى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردى ايىپتايدى. «اتا-جۇرت» ەرىكتى جاستار ۇيىمىنىڭ مۇشەسى ەرمەك ساعىمبەك: «بۇل نەگىزى شىنجاڭداعى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردىڭ وزدەرى شىعارىپ العان ەرەجەلەر»، - دەگەن پىكىرىن ايتادى. «سەبەبى، قىتاي كونستيتۋتسياسىندا ءاربىر قىتاي ازاماتىنىڭ تەڭ ەكەنىن انىق كورسەتكەن. 20-شى بابىندا شەتەلگە شىقسا دا جانە شەتەل ازاماتىن قابىلداسا دا ولاردىڭ زەينەتاقىسى توقتامايدى دەلىنگەن، ال 28 بابىندا ەگەر زەينەت اقىسىن توقتاتقان بولسا، سول اكىمشىلىك ورىن زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى دەپ انىق جازعان. بۇل شاعىم بەرۋشىلەر سول زاڭ نەگىزىندە وزدەرىنىڭ قۇقىق-مۇددەسىن قورعاپ كەلىپ وتىر».

اتالعان ماسەلە بويىنشا جەكەلەگەن ارىز-تالاپتارىن جولداعان جانە قىتايداعى جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ورىنداردىڭ شەشىمىنە جۇگىنبەك بولعان ازاماتتار دا بار. الايدا، ولاردىڭ ءوزى سول جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ورىندارىنان ءتۇرلى قىسىمدار كورگەن. بۇل تۋرالى ەرمەك ساعىمبەك سوزىندە: «ءوز قۇقىقتارىن قورعاپ، جەكەلەگەن تالاپ-ارىزدارىن جىبەرگەندەرگە قىتايدىڭ جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ورگاندارى سوندا بارۋدى تالاپ ەتىپتى. شىنىن ايتقاندا، باسىم كوپ ازاماتتار قازاقستان ازاماتى بولسا دا بارۋدان قورقىپ وتىر. سەبەبى، بارعانداردىڭ كەيبىرەۋى قاماۋعا الىنعان، ولاردىڭ اراسىندا قۇجات بويىنشا قازاقستان ازاماتى بولىپ سانالاتىن ادامدار دا بار. ايتالىق، قازاقستان ازاماتى رەتىندە جەكە كۋالىگى مەن پاسپورتىن قولىنا الىپ ۇلگىرمەگەن ازاماتتار.  كەيبىرەۋىنە «قازاقستان ازاماتتىعىنان باس تارت» دەپ قىسىم جاساعان. بۇل حابارلار قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا قاراستى ىلە ايماعى جاقتان جەتىپ جاتقان حابارلار. ءار جەردە ءار ءتۇرلى قىسىمدار جاسالۋدا»، – دەدى.

شىنجاڭداعى جاعدايعا بايلانىستى جەرگىلىكتى ۇكىمەت شەتەلگە شىققان جانە شەتەلدە تۋىس تۋعانى بار، ءبىر سوزبەن ايتقاندا شەتەلمەن، ونىڭ ىشىندە قازاقستانمەن بايلانىسى بار دەگەن ازاماتتاردىڭ ءبارىن دە كۇدىكتى ادامدار رەتىندە قاراپ، ءتۇرلى «ساياسي تازارتۋ»، «ساياسي ۇيرەنۋ» دەپ اتالاتىن اتى ورتالىق، زاتىندا تۇرمەگە ۇقساس ورىندارعا قاماۋدا. ال ەرىكتى تۇردە شەتەل ازاماتتىعىن قابىلداپ، قايتىپ بارعان ادامدارعا شەتەل ازاماتتىعىنان نەمەسە ىقتيار حاتىنان باس تارتۋعا قىساعان.

 قىتايداعى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنا قاراستى قۇلجا قالاسىندا ۇزاق جىل وقىتۋشىلىق قىزمەت ىستەگەن فاتيما اسكەربايقىزى 2012 جىلى زەينەتكە شىعىپ، وتباسىمەن الماتى قالاسىنا قونىس اۋدارعان.  2016 جىلعا دەيىن زەينەتاقىسىن الىپ تۇرعانىن ايتادى. بۇل ارالىقتا سول كەزدەگى قازاقستان ازاماتتىعىن بەرۋ زاڭ-ەرەجەلەرىنە بايلانىستى ءتورت جىل ىقتيار حاتپەن بارىپ كەلىپ تۇرعان. 2017 جىلى مامىر ايىندا فاتيما اسكەربەكقىزىن ءوزى زەينەتكە شىققان وقۋ ورنى تەلەفون ارقىلى شاقىرتادى. شاقىرۋ سەبەبىن «قاتىستى قۇجاتتاردى تولتىرۋىڭ كەرەك» دەپ تۇسىندىرگەن.  بارعاننان كەيىن فاتيما اسكەربەكقىزىنان جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ ورىندارى قازاقستان جەرىندە تەرروريزم نەمەسە وزگە زاڭسىز ارەكەتتەرمەن اينالىسقان، اينالىسپاعانى تۋرالى سۇراقتار سۇراعان جانە كوپتەگەن قۇجاتتارعا، تەكسەرۋ ەستەلىكتەرىنە قول قويدىرعان. بۇعان قوسا، پاسپورتى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىقتيار حاتىن الىپ قالعان جانە ءبىر ايعا جۋىق قايتارىپ بەرمەي قويادى.

فاتيما اسكەربەكقىزى. فوتو: QT.

 فاتيما اسكەربەكقىزى قازاقستاندا وقىپ جاتقان قىزىنىڭ اۋىرىپ قالعانى تۋرالى انىقتاما الدىرىپ، سول ارقىلى پاسپورتى مەن ىقتيار حاتىن قايتارىپ بەرۋىن سۇرايدى. قۇقىق قورعاۋ ورىندارى قۇجاتتارىن قايتارىپ بەرگەنىمەن «ءسىزدىڭ جەكە باسىڭىزعا ايىپ جوق، تەك قازىرگى زاڭ بويىنشا ىقتيار حاتپەن ءجۇرىپ-تۇرۋىڭىزعا بولمايدى. نە قازاقستان ىقتيار حاتىنان باس تارتىڭىز، تەك پاسپورتپەن جۇرۋىڭىزگە بولادى،  نە بولماسا زەينەتاقىڭىزدان باس تارتاسىز»، - دەگەن تالاپ قويادى.

«بالامنىڭ اۋىرىپ جاتقانىنا بايلانىستى امالسىز ولاردىڭ تالاپتارىنا كەلىسىپ، قۇجاتتارىمدى الىپ، قازاقستانعا وتۋىمە تۋرا كەلدى. مەنىڭ زەينەتاقى كارتوچكامدى دا الىپ قالدى، زەينەت اقىمنان باس تارتقانىم تۋرالى حاتقا قول قويدىرىپ الدى. بۇلاي ىستەمەسەم مەنىڭ پاسپورتىمدى بەرمەيتىن بولدى»، – دەيدى فاتيما. «بۇل جاساپ جاتقاندارىڭ زاڭدارىڭا قايشى عوي دەپ ەدىم، ولار «ونىمەن جۇمىسىمىز جوق، ءبىز جەرگىلىكتى اكىمشىلىككە جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن وسىنى سەنەن تالاپ ەتەمىز» دەدى. كەلگەننەن كەيىن قازاقستان ازاماتى بولۋ ءۇشىن عانا ءتورت جىل بويى ۇستاپ جۇرگەن ىقتيار حاتتان قالاي باس تارتام. سوسىن سودان بەرى مەن دە زەينەتاقىمدى الا الماي وتىرمىن»، – دەيدى.

فاتيما اسكەربەكقىزى قاتارلى كەيبىر زەينەتكەرلەردىڭ زەينەتاقى كارتوچكاسى وزىندە بولعانىمەن كوپتەن بەرى زەينەتاقىسى تۇسپەگەن. ولاردان دا قىتايعا بارىپ جوعارىداعىداي تەكسەرۋدى قابىلداۋىن تالاپ ەتۋدە ەكەن. الايدا، قىتايداعى قاتىستى ورىنداردىڭ شاقىرۋىمەن بارعانداردىڭ ماناعىداي جاعدايلارىنان كەيىن ەشكىمدە ءوزىنىڭ زاڭدى قۇقىعى نەگىزىندە الۋعا ءتيىستى زەينەتاقىسىن تالاپ ەتۋگە باتىلى بارماسا كەرەك.

بۇگىن قىتاي كونسۋلدىعىنا وتكىزگەن تالاپ ارىزداردان قايىرلى جاۋاپ كۇتەدى.  ەرمەك ساعىمبەك سوزىندە: «ءبىز ەندى قىتاي كونسۋلدىعىنا تاپسىرعان ارىزدارىمىزدان وڭدى جاۋاپ بولادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. بىراق، جاۋاپ بولماي جاتقان جاعدايدا بۇنىمەن توقتاپ قالمايمىز، قازاقستان ازاماتى رەتىندە قر ءسىم-ىنە دە وسى ارىزىمىزدى جولداپ، قۇقىق-مۇددەمىزدى قورعاۋدى سۇرايمىز. ءتىپتى، حالىقارالىق ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمدارىنا دا شاعىمدانامىز دەپ وتىرمىز»، – دەدى.

قانداي دا ءبىر بيلىكتىڭ ازاماتتارىنا جاساعان قىسىمى سول بيلىكتىڭ وزىنە دەگەن سەنىمسىزدىگىن كورسەتەدى. شىنجاڭداعى جاعدايدىڭ شيەلەنىسىپ بۇل دارەجەگە جەتۋى، ونداعى جانە قازاقستانداعى ازاماتتاردىڭ قۇقىق-مۇدەسىنىڭ بۇزىلۋى، شىنجاڭ جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەرىنىڭ قىتاي كونستيتۋتسياسىن بەلدەن باسقانىمەن بىردەي. ءارى بۇل قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ءوزىنىڭ حالقى مەن كونستيتۋتسياسىنا دەگەن جاۋاپسىزدىعى. الداعى ۋاقىتتا قۇقىق-مۇددەسى تاپتالعان قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ارىز شاعىمىنا، قىتاي كونسۋلدىعىنان، قىتايدىڭ شىنجاڭىنداعى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردەن، قىتاي ورتالىق ۇكىمەتىنىڭ قاتىستى ورگاندارىنان جاۋاپ كۇتەمىز ءارى وڭدى شەشىم شىعارۋىن تالاپ ەتەمىز.

“The Qazaq Times”