TPP-دان باس تارتۋ – اقش-تىڭ جاھاندانۋعا دەگەن قارسىلىعى

ەستەرىڭىزدە بولسا، وسى اپتانىڭ باسىندا اقش ترانس-تىنىقمۇحيت ىنتىماقتاستىق كەلىسىمنەن (TPP) باس تارتاتىندىعى جاريا بولعان ەدى. الەم ەكونوميكالىق وسىمىندەگى كوشباسشى ەلدىڭ، ەركىن-ساۋدا كەلىسىمدەرىنەن باس تارتۋى دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردى ويلاندىرىپ تاستادى. اقش-تىڭ وزىنە پايدالى سەلبەستىك كەلىسىمدەردەن باس تارتپاسى انىق. ولاي بولسا، TPP-دان باس تارتۋعا امەريكانى قانداي سەبەپ يتەرمەلەدى؟

جاھاندانۋ مەن ەركىن-ساۋدا كەلىسىمدەرى امەريكا ەكونوميكاسىنا ۇلكەن اسەر ەتكەنى انىق. وسىدان بۇرىن مۇنداي كەلىسىمدەر دامىعان ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىن جەبەپ كەلدى. دامىعان ەلدەردىڭ ءوندىرىس سەكتورلارى دامۋشى ەلدەردىڭ بازارىن كوزدەپ، ەكى جاقتى نەمەسە كوپجاقتىلى ارىپتەستىك سەلبەستىك ۇيمدار سانىن ارتتىردى. قازىرگە دەيىن قۇرىلعان مۇنداي سەلبەستىك ۇيىمداردىڭ سانىنا جەتۋدىڭ ءوزى قيىن. دەسە دە، TPP-نىڭ بۇل جاعىنداعى ابروي-اتاعى جوعارى ەدى. ول تىنىق مۇحيتقا شەكتەسەتىن بارلىق ەلدەردى قامتىپ، الەمدەگى ەركىن-ساۋدا سەلبەستىكتەرىندەگى ەڭ اۋقىمدىلارىنىڭ ءبىرى بولدى.

ءوز ەلىندەگى وندىرۋشىلەردىڭ زارداپ شەكپەسى ءۇشىن، بارلىق دامۋشى ەلدەردىڭ ۇكىمەتى ءتيىستى شارالار قولدانىپ كەلدى. ۇكىمەتتىك جەبەۋلەر، يمپورتتىق سالىقتار جاعىندا جاسالعان شارالار ۇزاق جىلداردان كەيىن ءونىمىن بەردى دە، ەندىگى زارداپ شەگۋشىلەر دامىعان ەلدەردەگى وندىرۋشىلەرگە اينالىپ قالدى. ءبىر عانا مىسال – اقش-تا جاسالعان تاۋارلار قىتايداعى ۇلكەن بازارعا قىزىعىپ، ءوز ونىمدەرىن كىرگىزۋگە تىرىستى. بۇدان پايدالانعان قىتايلىق وندىرۋشىلەر اقش-تا سۇرانىسقا يە وزگە تاۋارلاردى امەريكاعا اپاردى. وسىنىڭ ءبارى ەركىن ساۋدا كەلىسىمى اياسىندا ءجۇرىلدى. بىرتە-بىرتە دامىعان ەلدەردەگى وندىرۋشىلەر، جانتالاسا قارمانعان دامۋشى ەلدەرگە باسەكەلەس بولۋعا قاۋقارسىز تارتتى. ءوندىرىس يەلەرى تيىستى كومەك تە الا المادى. بۇعان دامىعان ەلدەردەن باستالاتىن سان رەتكى ەكونوميكالىق داعدارىستاردى قوسىڭىز. ناتيجەسىندە، دامۋشى ەلدەردىڭ، اسىرەسە، شىعىس جانە وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى الەمدە كوش باستاپ شىعا بەردى.

مۇنىڭ ءبارى امەريكالىقارعا اۋقىمدى ساۋدا كەلىسىمدەرگە دەگەن جاڭا كوزقاراستى ورناتتى. وتكەن جىلعى اقش پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى امەريكالىقتاردىڭ باستى نازارعا ۇستاعانى – جاھاندانۋ مەن يمميگراتسيا ماسەلەسى بولدى. شىن مانىسىندە بۇل سايلاۋ – امەريكالىقتاردىڭ جاھاندانۋعا قارسىلىعى. سايلانعان پرەزيدەنت دونالد ترامپ بۇل نۇكتەنى تاپ باسىپ ءتۇستى. ونى قولدايتىنداردىڭ سانىنىڭ باسىم بولۋى زاڭدى، ارينە. سەبەبى، ول امەريكالىقتار زارداپ شەككەن تاقىرىپتاردى كوتەرىپ، اقش مۇددەسىن تۋ ەتتى. تاققا وتىرعان ترامپ ساۋدا جانە ساۋدا كەلىسىمدەردەن ءزابىر كورگەن وندىرۋشىلەرگە تاپ كەلدى. قىزمەتىنە كىرىسكەن العاشقى كۇنى-اق، ءوزى ۋادە ەتكەندەي كەلىمسەكتەردى شەكتەدى، ساۋدا سەلبەستىك كەلىسىمدەردەن باس تارتتى.

ترامپتىڭ تاققا وتىرۋى – اقش ساۋدا-ەكونوميكاسىنىڭ جاڭا كەزەڭى.  ول بولاشاق بارلىق ەركىن ساۋدا كەلىسىمدەردەن باس تارتۋى بەك مۇمكىن. ەسەسىنە ەكىجاقتى كەلىسىمدەر جاساۋدى نىعايتادى. بۇل دا ۇلىبريناتيانىڭ ەو-دان باس تارتقانى سەكىلدى، عالامدىق بىرتۇلعالانۋدىڭ (جاھاندانۋدىڭ) كەرى پروتسەسسى.

ەستاي بوجان

“The Qazaq Times”