شي جينپيڭ مەن ۋاڭ چيشان. فوتو: South China Morning Post.

اقش-قىتاي اراسىنداعى ەكونوميكالىق شيەلەنىستەردىڭ ارتۋىنا بايلانىستى قىتاي باسشىسى  ەكى ەل اراسىنداعى جاعدايدى رەتكە سالۋ مىندەتىن ۋاڭ چيجانعا جۇكتەگەن. قىتاي ۇكىمەتى لاۋازىمدىلارىنىڭ سوزىنشە، ۋاڭ چيشان شي جينپيڭنىڭ سەنىمدى جاقتاستارىنىڭ ءبىرى جانە بۇعان دەيىن ەلدەگى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە شي ءجينپيڭنىڭ سەنىمىنە يە بولعان كادرى.

زەينەت جاسىنا جەتكەن ۋاڭ چيشان بىلتىر قازان ايىندا قكپ-داعى جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتىنەن شەگىنگەن. دەرەككوزدەردىڭ ايتۋىنشا، شي جينپيڭ سەنىمدى ادامى ۋاڭ چيشانعا وزگە دە جاۋاپتى قىزمەت ورىندارىن دايىنداپ قويعان، ايتالىق ءوزىنىڭ ورىنباسارى ەتۋدى دە كوزدەگەن.

سوڭعى بىرنەشە ايدا ۋاڭ چيشان اقش-تىڭ قارجى ءمينيسترى حەنري پاۋلسون (Henry Paulson) جانە وزگە دە ءىرى كاسىپكەرلەرمەن كەزدەسكەن. ۋاڭ چيشان كەزدەسكەن بۇل ادامدار ونىڭ جيىرما جىلدان استام ۇلكەن ساياسات ساحناسىندا تانىسىپ، قارىم-قاتىناس ورناتقان ادامدارى. ونىڭ كومەكشىلەرىنىڭ ءبىرى، ۋاڭ چيشان قكپ-داعى لاۋازىمدى قىزمەتىنەن كەتۋدەن بۇرىن قىتايعا ساپارلاي كەلگەن  امەريكالىق «كونە دوسىمەن» كەزدەسكەن. بۇل ادام اقش ۇكىمەتىنىڭ ەكونوميكاعا جاۋاپتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى. ۋاڭ چيشان ودان ترامپتىڭ ساياساتى تۋرالى بىرقاتار ماسەلەلەردى ەگجەي-تەگجەيلى ۇعىسقان.

قىتايدىڭ جوعارى لاۋازىمدىلارىنىڭ پىكىرىنە سەنسەك، ۋاڭ چيشان بۇعان دەيىن  دە ەڭ كۇردەلى ءارى قيىن ماسەلەلەرلە سۋىرىلىپ شىعىپ، ءوزىنىڭ ىسكەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن، تاجريبەلى ساياساتكەر. ونىڭ قازىرگى قىتاي بيلىگىندەگى ورنى مەن ىقپالى دا جوعارى. قىتايلىق ساياساتكەرلەر ونى «ءورت ءسوندىرۋشى» دەپ اتاسادى. سونىمەن بىرگە قىتاي لاۋازىمدىلارى ۋاڭ چيشاننىڭ اقش-پەن قايشىلىقتى رەتتەۋدە وزىندىك تاجىريبەسى بار دەپ قارايدى. سونداي-اق، قحر توراعاسىنىڭ ورىنباسارى تەك سيمۆولدىق اتاق قانا، ول بۇل لاۋازىمى ارقىلى سىرتقى ىستەرگە كەدەرگىسىز ارالاسا الادى.

وتكەن عاسىردىڭ 90 جىلدارى ۋاڭ چيشان اقش-تاعى ەڭ ىقپالدى ادامدارمەن بايلانىس ورناتۋ ارقىلى، سول كەزدەگى قىتايدىڭ ەڭ ۇلكەن ەكونوميكالىق قيىنشىلىعىن شەشۋگە ۇلكەن ۇلەس قوسقان. ال سودان ون جىلدان كەيىن قىتايدىڭ ساۋدا وكىلى رەتىندە اقش قارجى ءمينيسترى تيموتي گەينەرمەن (Timothy Geithner) بەتپە-بەت كەلگەن. قىتاي ۇكىمەتى سوڭعى جىلدارى ەلىنە ساپارلاي كەلگەن اقش لاۋازىمدىلارىن مىندەتتى تۇردە ۋاڭ چيشانمەن كەزدەستىرىپ وتىرعان.

ترامپ ۇكىمەتى قايشىلىقتى رەتتەۋ ءۇشىن قىتاي تارابى ەكى ەل قاتىناسىنا ساياسي وزگەرىستەر ەنگىزۋى كەرەك دەپ سانايدى. اقش لاۋازىمدىلارىنىڭ ايتۋىنشا، وسىعان دەيىن  اقش ۇكىمەتى ەكى ەل قارىم-قاتىناسىنىڭ ورنىقتىلىعى ءۇشىن قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ايتقاندارىنا بارىنە سەنىپ كەلگەن. ال، بىلتىر كۇزدە اقش-قىتاي ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ جوعارى كەزدەسۋ وتىرىسى كەزىندە، اقش قاتاڭ پوزيتسيا ۇستانىپ، ەكى جاق ورتاق مامىلەگە كەلىسە الماعان. قازىر اقش-قىتاي اراسىنداعى باستى قايشىلىق ساۋدا قارىم-قاتىناسىندا ورتاق ۇستانىمعا كەلە الماۋى. ءارى ەكى ۇكىمەت تە ءبىر-بىرىنە جول بەرگىسى جوق.

اقش قارجى ءمينيسترى داۆيد مالپاس (David Malpass) بۇل تۋرالى تاراپتار قايتادان كەلىسىم-شارت جونىندە ءتىل تابىسا الادى، دەگەنمەن، قىتايدىڭ ساۋدا ساياساتى جانە ۇكىمەتكە قاراستى كاسىپورىندارىنا باسىمدىق بەرۋى اقش-تىڭ ءالى دە الاڭداتىپ وتىرعانىن ايتادى.

“The Qazaq Times”