قىتاي الەمگە اسەر ەتەتىن تىڭشىلىق جۇيەنى ىسكە قوستى. فوتو: REUTERS.

اقش ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ (بۇدان بىلاي وبب نەمەسە CIA) جەتەكشىسى مايك پومپەو (Mike Pompeo) BBC-ءدىڭ سۇحباتىن قابىلداعاندا: «رەسەيدىڭ باتىس ەلدەرىنە دەگەن سۇعاناقتىعى باستى نازاردا ۇستالاتىنى انىق، الايدا ودان تىس تاعى ءبىر ەلدىڭ ينتەرۆەنتسياسى دا ەڭ باستى نازاردا بولادى، ول – قىتاي»، – دەگەن پىكىرىن ايتتى. بۇل تۋرالى BBC-ءدىڭ رەسمي سايتى جازدى.

وبب باسشىسى مايك پومپەو (Mike Pompeo). فوتو: BBC.

مايك پومپەو سوزىنە دايەك كەلتىرە وتىرىپ، قىتايدىڭ اقش-تان كوممەرتسيالىق قۇپيالاردى ۇرلاۋعا  ءجيى تىرىسىپ كەلە جاتقانىن، سونداي-اق، جەرگىلىكتى مەكتەپ جانە اۋرۋحانالار جۇيەسىنە دە ەنۋگە ارەكەتتەنەتىنىن العا تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، قىتاي تەك اقش-قا عانا ەمەس، ەۋروپاعا، سونىڭ ىشىندە ۇلىبريتانياعا دا باعىتتالعان وسىنداي ارەكەتتەرگە بارعان. ونىڭ پىكىرىنشە، قىتايدىڭ باتىس ەلدەرىنە باعىتتاعان ينتەرۆەنتسياسى رەسەيدەن كەم ەمەس.

وبب جەتەكشىسى رەسەي مەن قىتايدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايلارىن سالىستىرا وتىرىپ، قىتايدىڭ ءوزى قالاعان جوسپارلارىن ورىنداۋ ءۇشىن رەسەيدەن كورى قابىلەتتى ەكەنىن جەتكىزگەن. ول اقش جانە وزگە باتىس ەلدەرىنىڭ بۇل قىتاي تاقىرىبىنا باسا نازار اۋدارۋى كەرەك ەكەنىن ەسكەرتەدى. CIA باسشىسى سوزىندە: «قىتايدىڭ بۇكىل الەمگە ءتيىمسىز اسەرىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قۇراما شتات الدىن الا شارالار قابىلداۋى كەرەك»، – دەدى. مايك پومپەو قىتايدىڭ قۇراما شتاتتاعى تىڭشىلىق ارەكەتتەرى تۋرالى ءبىر سوزبەن جاۋاپ بەرىپ: «مەن بۇدان قاتتى الاڭدايمىن!» دەگەن.

ەستەرىڭىزدە بولسا، وسىدان بۇرىن CIA-ءدىڭ بۇرىنعى اگەنتى قىتايعا قۇپيا اقپاراتتاردى بەرگەن دەگەن ايىپپەن تۇتقىندالعان ەدى. بارلاۋ اگەنتتەرىنىڭ بىرقاتارى بۇرىنعى وبب-نىڭ قىزمەتكەرى لي جىنچىڭ قىتايعا ماڭىزدى اقپاراتتاردى اشىپ بەرىپ، قىتايداعى اقش تىڭشىلارىنىڭ تولىقتاي جويىلۋىنا سەبەپشى بولعان دەپ ايىپتايدى.

ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ انىقتاۋىنشا، بەيجىڭ بيلىگى اقش-تا جۇيەلى تۇردە تىڭشىلىق ارەكەتىن الىپ بارۋدا. ءتىپتى كەيبىر قىتايلىق تىڭشىلار اقش ۇكىمەت قىزمەتكەرلەرى اراسىنان قىتايعا قىزمەت كورسەتەتىن ادامداردى ىزدەپ تاۋىپ، بايلانىس ورناتۋعا ارنايى جىبەرىلگەن. قازىر اقش ۇكىمەتى بۇل ىسكە باسا نازار اۋدارىپ وتىر.

قازىرگى كەزدە قۇراما شتاتتاعى قوعامدىق پىكىرلەردىڭ دەنى رەسەيگە اۋىپ تۇر. ايتالىق، ولار رەسەي اقش-قا كيبەرشابۋىل ارقىلى امەريكا قوعامىن ىدىراتۋعا تىرىسادى دەپ قارايدى. الايدا، پومپەو مىرزا سۇحباتىندا قىتاي اقش-قا رەسەيدەن دە كوبىرەك اسەر ەتىپ وتىرعانىن ايتقان. ءارى بۇل ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىن دا تاڭ قالدىرعان نارسە.

ديپلوامتيالىق قىزمەتتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى تىڭشىلىق. فوتو: Daily Express.

قىتايدىڭ اقش-قا قاراتقان شابۋىلى ءداستۇرلى تىڭشىلىقتان تىس، كاسىپورىنداردىڭ پايدا تابۋى ءۇشىن زياتكەرلىك ونىمدەردى، ايتالىق جاڭا عىلىم-تەحنيكا تاپقىرلىقتارىن دا ۇرلاپ كەلە جاتقانى ءمالىم. ءتىپتى بەيرەسمي مالىمەتتەرگە قاراعاندا، اقش-تا سوڭعى عىلىم-تەحنيكا جاڭالىعىمەن وندىرىلگەن ءونىم 8 ساعات مولشەرىندە قىتايدا جاسالىپ شىعادى دەگەن دە ءسوز بار. وعان قوسا قىتاي ۇكىمەتى ءوز ەلىنە كەلگەن شەتەلدىك كاسىپ ورىندارىنىڭ جۇمىستارىنا استىرتىن باقىلاۋ جۇرگىزۋ ارقىلى، ولاردىڭ دا قۇقىقتارىن بۇزۋى مۇمكىن دەلىنەدى.

پومپەو قىتاي ۇكىمەتى الەمگە ىقپال ەتەتىن شپيوندىق جۇيەنى ىسكە قوستى جانە ولاردىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ارنايى جاتتىعۋدان وتكەن «سۋپەر اقىلدى» ادامداردى ىستەتىپ وتىر دەپ قارايدى. اقش بارلاۋ وكىلدەرى قىتاي تىڭشىلارىنىڭ ينتەرنەتتەگى تىڭشىلىق قابىلەتىنە نازار اۋدارادى. قىتاي مەن رەسەيدىڭ شپيوندىق ارەكەتتەرىن سالىستىرۋ تىم قيىن. ەكى ەلدە دە بۇل وپەراتسيالار تىم جوعارى دەڭگەيدە جۇرگىزىلەدى. CIA رەسەي مەن قىتايدىڭ جەلىدەگى شپيوندىق سوعىسقا قولداناتىن تەحنولوگيالارى الەمدىك دەڭگەيدە ەكەنىن تۇراقتاندىرادى.

“The Qazaq Times”