سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرولىق سىناعى قىتايدىڭ قيتىعىنا تيۋ ءۇشىن جاسالدى

قحر توراعاسى شي جينپيڭ (Xi Jin Ping) بريكس ەلدەرى باسشىلارىن قىتاي ورتالىق قالاسىنا ماجىلىسكە شاقىرعان تۇستا، سولتۇستىك كورەيا كەزەكتى يادرولىق سىناعىن جاسادى. ساراپشىلار بۇل قىتايدىڭ قيتىعىنا ءتيىپ، قىتاي-وڭتۇستىك كورەيا قارىم-قاتىناسىن سىناپ كورگەنى دەگەن پىكىر ءبىلدىردى. بۇل تۋرالى The Wall Street Journal باسىلىمى حابارلاپ وتىر.

بارلاۋ اگەنتتىكتەرىنىڭ جەر سىلكىنىسىنىڭ جيلىگىنە تالداۋ جاساي وتىرىپ بەرگەن مالىمەتىنە سەنەر بولساق، سولتۇستىك كورەيانىڭ جەكسەنبى كۇنى وتكىزگەن التىنشى رەتكى يادرولىق سىناعىنىڭ قۋاتى، ءبىر جىل بۇرىنعى يادرولىق سىناقتىڭ قۋاتىنان شامامەن 10 ەسەگە كۇشتى بولعان. قۇراما شتاتتار مەن قىتايدىڭ جەر سىلكىنىسى بويىنشا مونيتورينگ اگەنتتىگى ەكى جەر سىلكىنىسىن تىركەدى. قىتايدىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى بىرنەشە قالالار سىلكىنىس اسەرىن سەزگەن. قازىر، قىتاي قورشاعان ورتانى قورعاۋ دەپارتامەنتتەرى رادياتسيالىق توتەنشە جاعدايلاردى باقىلاۋعا كىرىسكەن.

سولتۇستىك كورەيانىڭ زىمىران سىناقتارىنان كەيىن ىركەس-تىركەس يادرولىق سىناق وتكىزۋى، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ، اسىرەسە اقش-تىڭ، قىتايعا جانە وعان كورشىلەس جاتقان وداقتاستارىنا سولتۇستىك كورەياعا قىسىمدى بارعان سايىن ارتتىرۋعا مۇرىندىق بولۋى مۇمكىن. قىتاي باسشىسى ءوز ەلىندە رەسەي، برازيليا، ءۇندىستان جانە وڭتۇستىك افريكا باسشىلارىن شاقىرىپ، بريكس ەلدەرى ءماجىلىسىن قولعا العان تۇستا بولىپ وتكەن يادرولىق سىناق، شي ءجينپيڭنىڭ ساياسي بەدەلىنە ۇلكەن ىقپال ەتەتىنى مۇندا تۇر. بۇل تىكەلەي قىتايدىڭ قيتىعىنا تيۋ ءۇشىن جاسالعان قادام دەۋگە بولادى.

قىتاي ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، سولتۇستىك كورەيانىڭ بۇل رەتكى سىناعى، قىتاي ءۇشىن اسا سەزىمتال بولعان، كىلتەڭدى كەزەڭدە جاسالۋى بەيجىڭ بيلىگىن قۋاندىرا قويمايدى. ءتىپتى بۇل جولى بەيجىڭ پيوڭياڭعا (پحەنيانعا) قاراتا كەسكىندى قاتاڭ جاۋاپ بەرۋى دە مۇمكىن ەكەن. دەگەنمەن، شي جينپيڭ مەن قىتاي ۇكىمەتىنىڭ باسقا باسشىلارى كحدر-عا قارسى تۇبەگەيلى ارەكەتتەر جاساي المايدى. بىراق، قىتايدان كحدر-عا جەتكىزىلەتىن مۇناي مولشەرىن قىسقارتىپ تاستاۋى مۇمكىن. وسىنىڭ ءوزى سولتۇستىك كورەيا ەكونوميكاسى ءۇشىن ۇلكەن قاتەر دەپ ساناۋعا بولادى. بۇل قادام كحدر-نى قاتتى قىسىمعا الادى نە بولماسا كيم جوڭ ۋن (كيم چەن ىن) ءتىپتى دە كوپ ارانداتۋشىلىققا بەل بۋادى – مىنە بۇلار قىتايلىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرى.

قازىرگى كەزدە اقش پەن قىتاي اراسىندا كحدر ماسەلەسىن ورتاق جۇيەگە كەلتىرۋ اسا قيىن ءىس. قىتاي بولسا اقش-تىڭ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ سوڭعى شەشىمدەرىنە بايلانىستى "سولتۇستىك كورەيا ماسەلەسى كەلىسسوز ارقىلى شەشىم تابادى" دەپ ءۇمىت ەتەدى. سولتۇستىك كورەيا يادرولىق سىناعىنان بىرنەشە ساعات كەيىن، قىتاي باسشىسى ءشيامىن (سيامەن) قالاسىنا وتكەن بريكس ەلدەرىنىڭ ماجىلىسىندە اشۋلانا ءسوز سويلەدى. ول سوزىندە يادرولىق سىناق تۋرالى سويلەمەسە دە، جاھاندانۋ مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالا كەلىپ، بەيبىتشىلىك، دامۋ، ىنتىماقتاستىق جانە جەڭىسكە جەتۋ بارلىق حالىقتاردىڭ ورتاق قۇلشىنىسى ەكەنىن باسا ايتتى.

قىتاي ۇكىمەتى سانكتسيالار سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرولىق سىناقتارى مەن زىمىران سىناقتارىن توقتاتا المايتىنىن سان رەت ايتقان بولاتىن. داعدارىس اقش پەن كحدر اراسىنداعى ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشىلۋى كەرەك دەپ كەلگەن. نەگە ەكەنى بەلگىسىز اقش بۇل جاعىندا بەيجىڭنىڭ سوزىنە قۇلاق اسقان ەمەس. ناتيجەسىندە قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ايتقانى كەلىپ وتىر. قىتاي سولتۇستىك كورەيانىڭ زىمىران جانە يادرولىق سىناقتارىن سىرتقى ساياساتى مەن ديپلوماتيالىق قاتىناستارىنىڭ نەگىزى ەتىپ قارايتىنىنا ۇيرەنىسكەن.

قىتاي باسشىسى ءوزىن سىيلاماعان كحدر ەڭ جوعارى باسشىسى كيم جوڭ ۋنعا الداعى جەردە قانداي ساياسات قولداناتىنى – اقش پەن ونىڭ وڭىردەگى وداقتاستارىنىڭ كۇتكەنى. دەگەنمەن، قىتاي ۇكىمەتى شيەلەنىستىڭ باستى جاۋاپكەرشىلىگى  سولتۇستىك كورەيادا دەپ قارامايدى. شي ءجينپيڭنىڭ قاتقىل ءسوزىنىڭ استارى اقش-تى دا ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن تانۋعا شاقىرىپ تۇرسا كەرەك. بىراق اقش سولتۇستىك كورەيامەن كەلىسسوزدىڭ العى شارتى جانە كحدر-نىڭ كەلىسسوز شارتى ءبىر بىرىنە مۇلدە قايشى بولىپ وتىر.

“The Qazaq Times”