ءپۋتيننىڭ ورىنىنا ءستاليندى كورگىسى كەلەتىن رەسەي قوعامى قانشالىقتى قاۋىپتى؟

سوڭعى ۋاقىتتا رەسەيدە كەلمەسكە كەتكەن كەڭەستەر وداعىنىڭ باسشىسى يوسيف ءستاليندى جاقتاۋشىلاردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. قازىر رەسەيدە ءپۋتيننىڭ ورىنىنا الەم جۇرتشىلىعى الدىندا قاتىگەزدىگىمەن ەستە قالعان ستالين سىندى ادامدى كورگىسى كەلەتىندەردىڭ قاراسى كوبەيگەن.

ماۋسىم ايىندا جۇرگىزىلگەن الەۋمەتتىك ساۋالناما بويىنشا، رەسەي حالقىنىڭ 62 پايىزى ءستاليندى قولداپ، ونىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىن ناسيحاتتاۋدى، ەسكەرتكىش تاقتالارىن ورناتۋدى قولدايتىندارىن ايتقان. ال 65 پايىزى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ستالين جايىندا جاعىمسىز دۇنيەلەردىڭ جاريالانۋىنا قارسى ەكەندىكتەرىن بىلدىرگەن. ءبىر قىزىعى ساۋالناماعا قاتىسقان ازاماتتاردىڭ ىشىندە ءستاليندى قولدايتىنداردىڭ 77 پايىزى 18-24 جاس ارالىعىنداعى جاس بۋىن وكىلدەرى.

ماسكەۋ ءوزى باسقارىپ وتىرعان كەڭەستەر وداعىنان تاۋەلسىزدىك الىپ، ازات ەل اتانعان جىلدارى رەسەي قوعامىندا ستالينگە دەگەن جاعىمسىز كوزقاراس باسىمىراق بولدى. بىراق بۇل كوزقاراس اينالاسى 26 جىلدىڭ ىشىندە سۇيىسپەنشىلىك پەن قولداۋعا اينالىپ شىعا كەلدى. ول كەزدە كەڭەستەر وداعىنىڭ العاشقى جانە سوڭعى پرەزيدەنتى ميحايل گورباچەۆ تا، سول وداقتى قۇلاتقان بوريس ەلتسين دە ءستاليندى قىلمىسكەر دەپ ەسەپتەگەن. ال بيلىك باسىنا ۆلاديمير پۋتين كەلگەلى بەرى ستالين ەرلىكتىڭ، كۇشتىڭ سيمۆولىنا اينالدى. 2000 جىلدارعا دەيىن رەسەي تەلەارنالارىنان، گازەت-جۋرنالدارىنان ءستاليننىڭ جاساعان قىلمىسى جايىندا ايتىلىپ كەلسە، قازىر ونىڭ «جاماندىعى جاسىرىلىپ، جاقسىلىعى اسىرىلىپ»،  ەرلىگى مەن فاشيزيمگە قالاي قارسى تۇرعاندىعى جايىندا ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ءتىپتى رەسەي مەكتەپتەرىندە 1930 جىلدارى ستالين جاساعان «قىزىل تەررور» جاي عانا بولماشى  دۇنيەگە تەڭەلىپ، «سوتسياليستىك دەموكراتيا ۇستانىمدارىنىڭ بۇزىلۋى» دەپ قانا وقىتىلىپ ءجۇر.

ستالين قۇرعان باسقارۋ جۇيەسىن ناستيحاتتاۋ قازىر كرەملگە وتە ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى ستالين جۇيەسى اسكەري لاگەر نەگىزىندە قۇرىلعان باسقارۋ فورماسى. بۇل جۇيەدە بيلىك قوعام الدىندا ىستەگەن ىستەرى ءۇشىن ەش ۋاقىتتا جاۋاپ بەرمەيدى. جاۋاپ بەرسە دە، ءوزىنىڭ جىبەرگەن قاتەلىكتەرىن سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن بولدى دەگەننەن ءارى اسپايدى.  ەگەردە بۇنى 2000 جىلداردان بەرى كرەمل ۇستانعان ساياساتتىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ قاراستىراتىن بولساق وندا بولاشاقتا بۇل ساياسات سول كرەملدىڭ وزىنە اۋىر سوققى بولىپ ءتيۋى مۇمكىن. سەبەبى قازىردىڭ وزىندە رەسەي جاستارى الەۋمەتتىك جەلىلەردە: «ءپۋتيننىڭ ورىنىندا ستالين بولعاندا ۋكرايناعا باسىپ كىرەر ەدى»، «ستالين بولعاندا دونباسس پەن لۋگانسكىنى ۋكراينادان تارتىپ الار ەدى» دەگەن پىكىرلەردى ءجيى ايتىپ ءجۇر. بۇل ازىرگە پۋتين قۇرعان بيلىك جۇيەسىنە قارسىلىقتىڭ ۆيرتۋالدى ءتۇرى عانا. ال بولاشاقتا ول نەگە ۇلاساتىنىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ويتكەنى مۇنداي كوزقاراستاعى ادامدار دەموكراتيانى اڭساپ قازىرگى بيلىك جۇيەسىنە قارسى شىعىپ جۇرگەن وپپوزيتسيالىق توپتارمەن مۇلدە سايكەس كەلمەيدى.

ال ەندى رەسەي قوعامىندا بولىپ جاتقان بۇنداي جاعدايلاردىڭ قازاقستان مەن بۇرىنعى كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدەرگە اسەرى قانداي بولماق؟ قازىردىڭ وزىندە وسىنداي قاتىگەز، قانقۇمار ءستاليندى ءپىر تۇتىپ جۇرگەن رەسەي جۇرتشىلىعى ەرتەڭ وزگەگە نە ىستەمەيدى. بۇگىندە جيرينوۆسكي، ليمونوۆ سىندى يمپەريالىق كوزقاراستاعى ساياساتكەرلەر «قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وبلىستارى بىزدىكى» دەپ «اۋىزبەن وراق ورىپ» جۇرسە، ولاردان كەيىنگى ۇرپاق بۇل ءسوزدى ىسكە اسىرعىسى كەلمەيتىنىنە كىم كەپىل؟ رەسەي مەن قىتايدىڭ ورتاسىندا، قوس الىپقا جالتاقتاپ وتىرعان قازاقستانعا قازىردەن باستاپ وسى ەكى الىپ كۇشكە قارسى تۇرۋعا كومەك قولىن سوزا الاتىن وداقتاس ىزدەگەن دۇرىس شىعار.

“The Qazaq Times”