ŞAM teatrınıñ kinoeksperimenti: «№37» qoyılımı fil'mge aynaldı

Qazaqstandağı täuelsiz teatrlar tarihında jaña kezeñ bastalğalı twr. 2022 jılı «ŞAM» jeke teatrı qoyğan «№37» spektakli tolıqmetrajdı fil'mge aynalıp, biıl 20 qaraşadan bastap el kinoteatrlarında körsetilmek. Teatr sahnasında tuğan otbasılıq drama endi kinozalğa jol tartpaq.

Syujeti de, akterlik qwramı da jaña media tabiğatına say qayta tüzilgen. Bwl – Qazaqstanda qoyılımdı tolıqqandı körkem fil'm retinde ekranizaciyalau täjiribesiniñ kezekti jarqın mısalı. Olay deytinimiz – bwğan deyin qalamger Aqberen Elgezektiñ «Bolmağan balalıq şaq» hikayatı da 2023 jılı Ğ.Müsirepov atındağı Qazaq memlekettik akademiyalıq balalar men jasöspirimder teatrında twsauın kesip, biıl kinoteatr törinde körermen közayımına aynalğan.

«№37»: sahnadan bastalğan drama

«№37» – äzerbayjan dramaturgı Ismail Imannıñ «Astara baqtarı» p'esası negizinde qoyılğan, twtasımen bir otbasınıñ tragediyasına qwrılğan drama.

Spektakl'de Balqaş mañındağı şahtada jarılıstan keyin «qaza taptı» delingen Rasul on bes jıl ötken soñ üyine oraladı. Jarılıs kezinde süyegi tabılmağan Rasul sol kezde «37-şi nömirli» belgimen jerlengen, al şın mäninde qwqıq qorğau organdarınan qorqıp, üyinen bezip ketkeni keyin belgili boladı. Onıñ bwl tañdauı otbasın batpan qayğığa orağan-dı.

Jesir qalğan Zeynep ämeñgerlik jolımen qayın ağası Änuarğa qosılğan. Anası küyzelisten arbağa tañılğan. Äkesi men bauırı «marqwmnıñ» qayta keluin quanıştan göri tosın qıspaqqa balaydı. Bala kezinde äkeden erte qalğan wlı er jetip, tanımay qaladı.

Qoyılımnan körinis. Derekköz: ŞAM teatrı

Bir şañıraq astında ömir sürip jatqanımen, personajdardıñ ärqaysısı öz sınağımen jeke äure. Şınayı dialogtan göri, öz-özimen söylesu basım: bir-birin tıñdağısı kelmeytin, biraq aqiqatqa wmtılatın tuıstardıñ işki monologtarı spektakl'diñ negizgi dramaturgiyalıq özegin qwraydı.

Otbası, kinä men keşirim, äyeldiñ tañdausız qalğan tağdırı, bilik pen azamattıñ arasındağı senim dağdarısı – osınıñ bäri keyipker sözi keypinde tura aytılmay, astar arqılı seziledi. Qoyılımnıñ Qazaqstandağı qandı Qañtar oqiğasınan birneşe aydan keyin qoyıluı da körermendi apat, joyqın jarılıs, bilik pen qarapayım adamnıñ qarım-qatınasına qatıstı zamanalıq associaciyalarğa jetelegeni belgili.

Täuelsiz «ŞAM» teatrı jäne jaña qadam

«ŞAM» – 2022 jılı rejisser Farhat Moldağali men akterler Erkebwlan Dayırov, Asan Mäjit negizin qalağan täuelsiz qazaq teatrı. Eki-üş jıldıñ işinde wjım Almatı men özge qalalarda mıñdağan körermenniñ jüregin jaulap, «№37»-ni el boyınşa gastrol' deñgeyine deyin jetkizdi.

Sahna nwsqasında bastı rölderdi Erkebwlan Dayırov (Rasul), Asan Mäjit (Änuar), Zarina Karmen (Zeynep), Sağızbay Qarabalin, Tınışkül Swltanberdieva, Almat Qwraq, Liza Serikova orındaydı. Bir jarım sağattay bolatın qoyılım forması klassikalıq realistik dramağa jaqın: üy-işi, nebäri birneşe lokaciya, estiyar körermenge arnalğan.

Teatrdıñ bastı erekşeligi – memlekettik repertuardan tıs, täuelsiz şığarmaşılıq wjım retinde öz mäzirin öz aldına derbes tüze aluı.

«№37» şeteldik dramaturgiyanı jergilikti, qazaqı aurada äleumettik-körkem kontekspen qabıstıru arqılı, qazaq körermenine tanıs moral'dıq jäne twrmıstıq qısımdardı sahnağa şığaruımen de ayırıqşalandı. Jeke teatrlar industriyasına jaña lep, jarıq ümit bergendey.

Fil'mnen körinis. Derekköz: ŞAM teatrı

Kinoğa qadam: masştab pen jaqın plandar arasındağı tepe-teñdik

Fil'm nwsqasınıñ rejisseri – Jandos Aybasov. Ol bwğan deyin kino men serialda akter jäne kaskader retinde tanılğan, al «№37» – onıñ tolıqmetrajdı debyuti. Fil'mde spektakl'degi akterlik qwram saqtalğan: Erkebwlan Dayırov, Asan Mäjit, Zarina Karmen, Sağızbay Qarabalin, Tınışkül Swltanberdieva, Liza Serikova jäne basqalar.

Kino nwsqasınıñ logikası sahnalıq minimalizmnen özgeşe. Prodyuserlik top metro stanciyasın retro estetikağa beyimdep, jiını 150-dey käsibi akter qatısqan alasapırasqan körinisterdi tüsirgen. Immitativti jarılıs sahnasın qoyğan, halıqaralıq kaskaderler komandasınıñ (Nomad Stunts) qatısqan, jwrtşılıq beynelenetin sahnalardıñ arqasında oqiğa masşatabı qala fonına ilandıradı.

Rejisserdiñ öz sözimen aytqanda, teatr tiline sıymaytın, tek kameranıñ iri planında ğana aşılatın «ünsiz şındıqtı» körsetu – fil'mniñ bastı maqsatı. Kino tili otbası işindegi psihologiyalıq şielenisti basqa rakurstan beruge mümkindik beredi. Mısalı, sahnada monolog pen dialogqa süyengen emocionaldıq qısım bolsa, kinoda är keyipkerdiñ jalğız qalğan sätteri, qarañğı dälizder, tar päter, kadrdan tıs dıbıstar arqılı jalğızdıq atmosferası küşeye aladı.

Dese de kinonıñ öz qiındığı da bar. Auqımdı tryuktar men effekti küşti jarılıstar twrmıstıq dramanı ekinşi planğa ığıstırıp jiberu qaupin tudıradı. «№37» fil'mi üşin bastı sın – otbasılıq qaqtığıstıñ kamerlik şındığın saqtap qalu jäne körermenge tartımdı vizualdıq körinister arasındağı tepe-teñdikti tabu bolmaq.

Fil'mdegi alasapıran körinis. Derekköz: ŞAM teatrı

Soñğı on jıl: sahnadan ekranğa ötken älemdik qwbılıstar

«№37»-niñ kinoğa aynaluı – jay oqiğa emes, osı ğasırdağı birinşi şirektikti şiırlap jatqan onjıldıqta älemde ayqın bayqalğan ürdistiñ qazaqstandıq jalğası. Keyingi jıldarı köptegen tanımal spektakl'der men monodramalar ekranğa şığıp, jaña auditoriyanı baurap alıp jatır.

Britandıq avtor Fibi Uoller-Bridjdiñ «Fleabag» attı bir aktili şouı 2013 jılı Edinburg Fringe festivalinde körsetilgennen keyin, 2016 jılı BBC üşin tüsirilgen telehikayağa aynaldı.

Sahnada bwl – bir adamnıñ monologına negizdelgen, tikeley zalmen «sırlasu» formasındağı qoyılım bolsa, ekranda da sol qwrılım saqtaladı. Biraq telehikaya formatı qosımşa personajdardı, qala keñistigin, uaqıttıñ sozılmalığın engizip, sol bir monologtı keñ äleumettik-psihologiyalıq panoramağa aynaldırdı.

«Fleabag»-tıñ tabısı sahna men ekran arasında şekaranıñ şarttı ekenin, avtorlıq intonaciya dwrıs saqtalsa, material türli mediada özinşe ömir süre alatının körsetti.

Tağı bir sätti mısal – francuz dramaturgı Florian Zellerdiñ «Le Père» p'esası negizinde tüsirilgen «The Father» (2020) fil'mi sahnalıq kamerlik dramanı kinematografiyalıq eksperimentke aynaldırdı.

Kinotuındınıñ şığarmaşalıq wjımı. Derekköz: ŞAM teatrı

Arthaus bağıtındağı fil'mde päter keñistigi birtindep özgerip, keyipkerler bir-birin almastırıp, körermen nazarın bastı keyipker – demenciyağa şaldıqqan adamnıñ sub'ektivti közqarasına audaradı. Teatrdağı uaqıt pen keñistiktiñ şarttılığı montaj, kadr kompoziciyası, dıbıs arqılı kürdelenip, dramanıñ bastapqı psihologiyalıq özegin saqtay otırıp, jaña forma tabadı.

Amerikalıq dramaturg Avgust Uilsonnıñ «Ma Rainey’s Black Bottom» p'esası da 2020 jılı Netflix üşin tüsirilgen fil'mde jaña tınıs aldı. Bir studiyadağı ansambl'dik sahnalar saqtalıp, akterlik oyınğa basımdıq berilgenimen, kino tili tarihi konteksti men äleumettik şielenisti küşeytip körsetedi.

Mwnday qwnarlı mısaldar HH ğasırdağı qazaq kinosında marjan ülgiler kezdesedi. Klassika sanalatın «Qız Jibek», «Qozı Körpeş – Bayan Swlu» öz aldına bir töbe, köp boylay almas asu.

«№37» fil'mi nemen erekşe?

«№37» tuındısınıñ eleuli erekşelikteri kino-sarapşılarınıñ lebizine bölenip ülgerdi. Täuelsiz teatrdıñ öz spektaklin tolıqmetrajdı fil'mge aynaldırğanı jäne wlttıq kinoindustriyada sirek kezdesetin taqırıptı arqau etkenin atap ötedi. Otandıq kinomotagrafiyada önerkäsip apatı, memlekettik qwrılımmen aradağı senimsizdik, otbasılıq moral'dıq qısım toğısqan tragediya osızamanğı kino salasında tıñ taqırıp. Tağı bir qırı, joba tehnikalıq jağınan da eksperimentke barğanı: metro beketin qayta qwru, massovka, tryuktik epizodtar, halıqaralıq kaskaderlik toppen jwmıs – otandıq avtorlıq drama üşin üyrenşikti deñgey emes-tin.

Ol – postsovettik keñistiktegi täuelsiz teatrdıñ öziniñ eñ tanımal spektaklin wlttıq ekranğa şığarğan talpınısı.

Teatr sahnasında üş jıl boyı birge oynağan akterlik qwram fil'mde de saqtalıp otır. Bwl – sahnalıq himiyanı ekranğa köşiru üşin aytarlıqtay artıqşılıq, biraq kino tili akterden basqa ırğaq, basqa psihologiyalıq däldik talap etedi.

Körermen üşin rejisserlik közqarastıñ qalay auısarın añdauğa iş tartıp tamaşalaytın tuındı. Sahnada – Farhat Moldağali, ekranda – Jandos Aybasov... Dirijerleri bölek, qwramı bir orkestrdiñ äuezi köpke qızıq. Qoyılım rejisseri emes, basqa avtordıñ kinoğa beyimdeui şığarmağa jaña öñ berer. Intriganıñ bir iini – oylı körermende fil'm men qoyılımdı salıstıratın, osığan ıntızar etetin erekşelik bar.

Fil'mniñ körneki posteri. Foto derekközi: ŞAM teatrı

Önertanuşılar men mädeniet sınşılarınıñ pikirinşe, qazir älemde sahna men ekran arasındağı şekara barğan sayın jiñişkerip keledi.

«№37» – osı üderistiñ qazaqstandıq jalğası. Ol teatr men kinonıñ bir-birine qanşalıqtı seriktes bola alatının, täuelsiz sahna şığarmaşılığınıñ ekranğa şıqqanda sapa jağınan qalay özgererin körsetetin test bolmaq.

Köpşiliktiñ qızığuşılığı joğarı, biraq küteri de ärkelki. Bireuler sahnadağı äserin qaytalağısı keledi, bireuler fil'mnen müldem basqa rakurs kütedi. Qay nwsqası sättirek ekeni jaylı pikirtalas äli alda. Al äzirge «№37» – Qazaqstan mädeni keñistiginde sahna men ekran arasındağı dialogtı jaña deñgeyge kötergen joba.

(!) Maqala aqısız aqparattıq qoldau retinde jarıq kördi

The Qazaq Times