AQŞ prezidenti Jon Kennedidi Keñes odağı öltirdi me ?

Ötken aptada AQŞ prezidenti Donal'd Tramp eldiñ 35-şi prezidenti Jon Kennedidiñ ölimine qatıstı qwpiya qwjattardı jariyalauğa rwqsat etkeni turalı habarlağan edik. AQŞ barlau qızmetkerleri atalğan qılmıstıq iske qatıstı qwpiya materialdardı aşıqqa şığarğannan keyin, mıñdağan tarihşılar men jurnalister osı tarihi oqiğanıñ sırın izdeuge kirisip ketti. Bwl turalı BBC kölemdi material tarattı.

Sol uaqıtta AQŞ pen Keñester odağına qatar qızmet etken barlau agenti YUriy Noskenkonı tergeu jwmısı 93 paraqtan twradı. Onda YUriy öziniñ Keñester odağınıñ Wlttıq qauipsizdik ministrligindegi qızmeti turalı aytqan. Ol bwl organda Iosif Stalinniñ közi tiri kezde qızmet etken. YUriydi tergeu jwmısı ağılşın tilinde jazılğan.

Kennedige oq tigen sät. Foto: twitter.com.

Kennedidiñ ölimi turalı derekterde keñestik tıñşılardıñ deregi köptep tabıladı. Tergeu qızmeti kezinde Edgar Guver dayındağan bayandamada YUriy Noskenkonıñ röli turalı keñinen aytılğan. Onda tağı Kennedidiñ öliminen keyin KSRO-da bolğan reakciyalar turalı da tolığımen jazıladı. BBC-diñ orıs tildi bölimi de Jon Kennedi ölimi turalı jarıqqa şıqqan arhiv materialdarınan eñ qızıqtı derekterdi süzip, olardıñ arasındağı KSRO-nıñ ıqpalına qatıstı jerlerinde aşıq körsetip bergen.

Älemdi dübirletken bwl mälimetterdiñ tüp nwsqaların köru de, materialdar jariya etilgen AQŞ Memlekettik mwrağattar saytı da biz üşin qol jetimsiz bolıp twr. Al, BBC, ABC, “The New York Times” qatarlı aqparat közderiniñ jariyalağan mälimetterine negizdelgende, prezident Kennedidiñ ölimine qatıstı qwjat-materialdar bastan ayaq bir tekti emes. Bir sıdırğı derekter de emes. Tek oqiğanıñ aldı artındağı keñestik jäne amerikalıq barlauşılardıñ tergeu jwmıstarı men barlau organdarınıñ qwjattarı toptastırılğan.

Solardıñ biri Lesnik attı arnayı qızmetker turalı derekter. Ol turalı arhiv 1964 jıldıñ naurız ayı dep belgilengen. Bwl uaqıt Kennedi öliminen säl ğana keyingi uaqıt. Onda Lesnikpen äñgimede bolğan agentterdiñ mınaday bir sözi kezdesedi: «Keşte “Time” basılımın qaray otırıp, Lesnik söz arasında: – köp jıl bwrın Li Harvi Osval'dti toqtatıp, Kennedidi saqtap qaluğa bolar edi, – degen bolatın», – dep estelikke alınğan. Onıñ aytıp otırğan bwl Li Harvi Osval'd attı adamı Kennedidi bastan däldep atqan qandı qol edi.

Lesniktiñ bwl sözdi aytuındağı sebebi - Li Harvi Osval'd 1959 jılı Keñester odağına keledi jäne öziniñ bolaşaq jarı bol'şevik Marina Prusakovamen tanısqan. Ol Keñes odağında 1963 jılğa deyin jürgen.

Jariya bolğan qwjattar arasında Li Harvi Osval'dtiñ SSSR jerindegi saparı turalı da aytıladı. Bwrınğı keñestik tıñşınıñ aytuına qarağanda Li Harvi Osval'd Keñestik barlau qızmeti men arnayı qızmeti üşin tım bağalı adam emes bolğan. Sondıqtan onıñ Keñes jerinen şığıp ketuine vizanı da oñay bere salğan. Onıñ isi qaralıp jatqan kezde, teñiz küşteriniñ äsker qatarındağı Osval'd Mäskeuden Minskige ketip qaluı kerek bolğan. Sol kezdegi keñestik instrukciya boyınşa onı arnayı  turistik agent alıp jürui tiis edi. Ol amerikalıq azamattı meyramhanada birneşe sağat kütedi. Alayda Osval'd bölmesinen şıqpaydı. Tek onıñ bölmesin qonaq üy qızmetkerlerine aştırıp kirgen kezde ğana, töseginiñ üstinde tamırın qiıp tastap qansırap jatqan Osval'dtı köredi.

Li Harvi Osval'd. Foto: BBC.

Osval'd köp qan joğaltqanmen jedel jasalğan medicinalıq kömekten keyin onıñ janı aman qalğan. Keyin densaulığı turalı jazılğan anıqtamalarda 10 minut keşikken jağdayda Osval'dtıñ köz jwmuı mümkin ekeni aytıladı.

Osı jerde manağı Lesiniktiñ sözine qayta oralayıq. Lesnik bwl turalı: «Eger sol kezde turistik agenttiktiñ qızmetkeri esikti bwzıp kirmey küte twrğanda, sosın keñestik tärtip boyınşa aldımen KGB-nıñ adamdarına qoñırau şalıp eskertu jasağanında basqaşa bolatın edi. KGB ol arağa keştetip jetip, esikti aşıp kirgende älde qaşan o dünielik bolğan Osval'dtı körer edi-au», – degen.

Tağı sol Lesniktiñ aytuına qarağanda, Osval'd Keñester odağında bolğan kezde, dihan otbasınan şıqqan Marina esimdi sauatsız orıs qızımen tanısıp, onımen bas qwrağan. Keyin onı özimen birge Qwrama Ştatqa alıp ketken.

AQŞ-tıñ 35-şi prezidenti Jon Kennedidiñ öliminen birneşe apta bwrın Osval'd Meksikadağı Kubanıñ elşiligine kelip, Kubağa odan, Kuba arqılı KSRO-ğa sayahattap baratın viza beruin swrağan. Kuba elşiliginen oğan qızmet etken adamnıñ esimi Sil'viya Tirado de Dyuran.  Li Harvi Osval'd AQŞ prezidenti Jon Kennedige oq atqannan bir kün keyin, elşilik bwl qızmetker qızdı qamauğa aladı.

Sil'viyanıñ aytıp beruine qarağanda, Osval'd äyeliniñ orıs ekenin, al öziniñ Kubadağı revolyuciyanı jaqtauşı ekenin aytıp sendirgen. Jäne şwğıl türde viza kerek bolıp jatqanın aytqan. Osval'd Kubanıñ Meksikadağı bwl elşiligine birneşe ret kelgen. Alğaşında ol viza üşin qwjattarı men suretterin de ala kelgen. Soñğı ret Osval'd elşilikterimen janjaldasıp şığıp ketedi. Sol kezde amerikalıqtar üşin Kuba eliniñ vizasın almasa KSRO-nıñ vizasın aluı mümkin emes ekenin tüsingen Osval'd bwl elşilikten vizanı qattı talap qıladı. Tipti osı üşin Meksikada twratın uaqıtınıñ az qalğanın aytıp, elşiliktegi qızmetkerlermen wrsısadı.

Osıdan keyin Dyuran hanım oğan kömektesuge kelisip, KSRO vizasın swrap hat jöneltken. Alayda, ol jaqtan talaptı qarap şığuğa tört ay uaqıt ketetini aytılğan jauap keledi. Keyin Sil'viya de Dyuran Osval'dqa keñestik diplomatiyalıq qızmetkerlerdiñ telefonın berip, olardan jedel viza alu turalı kömek swrauğa keñes bergenin, oğan qosa, Kubanıñ Sırtqı ister ministrligine hat joldap, jedel viza turalı aytqanın moyındadı.

Meksikadağı Keñes odağı diplomattarına şalınğan qoñıraudı Ortalıq barlau basqarması jazıp alğan. Onda bir äyel adam öziniñ qabıldauında osıdan bwrın Keñes odağı elşiliginde bolıp ketken amerikalıqtıñ otırğanın aytadı. Telefonda  bir äyel men ağılşınşa söylesip jatqan er adamnıñ dialogi bar. Osval'd osı jerde dialogtiñ ar jağınan aralasıp, ne üşin öziniñ orıstarmen tikeley söylespeytinin aytqanı jazılğan. Ol qoñırauğa özi şığıp, Keñes diplomatiya qızmetkerinen orıs tilinde söylesudi talap qıladı. Sosın elşimen kezdesudi swranadı. Qızmetker elşilikten Uaşnigtonğa joldanğan telegrammağa jauap kütip otırğanın aytadı. AQŞ jaqtan bwl swrauğa jauap bolmağan. Birneşe künnen keyin Osval'd tağı qoñırau şalıp, özi jolıqqan elşiniñ atı Kostikov ekenin aytadı.

Özge derekterge zer salğanda, osı kezdegi Ortalıq barlau basqarmasınıñ jetekşisi Osval'dtıñ atap bergen adamı Valeri Kostikov dep twraqtandıradı. Köp jıldıq täjiribesi bar, 13-şi basqarmada qızmet etken, KGB-nıñ oficeri ekenin jazadı. Ortalıq barlau basqarmasınıñ anıqtauına qarağanda ol diversiya jäne jasırın kisi öltirumen aynalısqan degen derek bar.

Eñ qızıqtı derekter arasında Kennedi öliminen keyin Kreml'de bolğan reakciya turalı da derekter bar. Onda Kennedige qastandıq jasala salısımen Keñes odağı bwl jağdaydı jedel wğısqanın, tipti Kreml'de küşti tañqalıs bolğanı turalı aytılğan. Keñes odağında tipti «Basşısız qalğan jauapkerşiliksiz generaldar Keñes odağına zımıran şabuılın jasamay ma?» degen sekildi pikirler de kezdesken.

Keñes odağı barlau qızmetindegilerdiñ mälimeti boyınşa, Osval'dtıñ Keñes odağımen eş qatısı joq. Tipti onıñ orıs äyeli de bolğan emes. Mäskeudiñ AQŞ prezidentiniñ ölimine eş qatısı joq delingen. Onımen qosa qırği qabaq soğıstıñ örşip twrğanına qaramastan Kreml' jaq Osval'd pen onıñ  jwbayı turalı KGB-da saqtalğan barlıq materialdardı Uaşingtonğa joldap bergen.

Amerikalıq tergeuşiler Osval'd jalğız ärekettenip, plotterlerden qwralğan bütindey bir jelini tüzgen dep eseptedi. Al SSSR bolsa «Osval'd özi qwrdımğa ketse de eşteñege berilmeytin, psihikalıq man'yak» dep bağalağan.

Osval'dtıñ twtqındalğan şağı. Foto: The Week.

Jariyalanğan derekterge qarağanda, Kennedi öliminen keyin KGB-nıñ N'yu-Yorktegi barlau qızmetiniñ jetekşisi Boris Ivanov, Kennedi turalı barlaudı toqtatıp, AQŞ-tıñ kelesi prezidenti Lindon Jonson turalı derekter jinaudı tapsırğan. Al sodan eki jıl ötkennen keyin, Ivanov  Jon Kennedidiñ ölimine däl osı Lindon Jonsonnıñ qatısı bar ekenin däleldeytin qwjattarğa ie bolğanı turalı mälimdeydi.

Jon Kennedi men Nikita Hruşev. Foto: BBC.

Osı wzın sonar derekterdiñ toptaması men bayanı oqırmandı jalıqtıratını ras. Alayda, oqiğanıñ jalpı barısı bwdan da kürdeli, bwdan da qım-quıt. Osı jerde söz basında biz aytıp ötken, eki elge birdey qızmet etken YUriy Noskenko degen adam şığadı.

YUriy Noskenko bir qarağanda Kennedi ölimine eş qatısı joq adam bolıp köringenimen, ol kezinde Osval'dtı qansırap jatqan jerinen qwtqarıp alğan turistik agenttiñ däl özi bolıp şıqtı. Ol Federaldıq barlau agentterine eşbir jaña derek aytıp bergen emes. Tek qana amerikalıq turistiñ qolın kesip ölmek bolğan bir isti ğana jetkizgen.

Onıñ jetekşisi Georgiy Lesnik basqa derekterinde:  Kennedidiñ öltirilgeni turalı mälimetti tapsırıp alğannan keyin, dereu jwmısına kelip, Osval'dtıñ isin qarağanı turalı aytadı. Alayda onıñ mälimetterinen jäne KGB-nıñ Minskidegi jäne Ortalıq arhivten de Osval'dtıñ KGB-ge tartılğanı turalı mälimetti taba almağanı jazılğan.

Ärine bwlardan Kennedige atılğan oqtıñ şın iesi kim ekeni turalı däl qazir aşıp aytu qiın. Degenmen, 2018 jılğa deyin jariya bolatın derekterde bwnıñ anıq jauabı aytılıp qalar. Äsirese, Keñes odağına kelgen Osval'd attı turistiñ öz tamırın ne üşin keskeni, sonımen birge onıñ Kennedi öliminen birneşe apta bwrın Kuba men SSSR vizasın nege swrağanı da anıq emes. Bwl tarihi qwpiyanıñ astarındağı sır bizge osı jıldıñ soñına qaray tolıq aşıluı da mümkin. Sonımen birge Keñester odağınıñ da bizge beymälim qwpiyaları da, öz tarihımızdıñ aqtañdaq jıldarınıñ astarlı şındıqtarı da körinip jatpasına kim kepil.

“The Qazaq Times”