Aptalıq qortındı jañalıq. Foto: southsolidarity.org.

 Bwl apta halıqaralıq jağdaydıñ eleuli birneşe oqiğasımen este qaldı deuge boladı. Qazir älemde bolıp jatqan, Kürd avtonomiyasınıñ täuelsizdik referendum isi, AQŞ-Soltüstik Koreya şielenisi, Resey-AQŞ arasındağı teke-tires, Ündistan-Päkistan qaqtığısı qatarlı ister bwdan bwrınğı aptalardağıday öziniñ özektiligin saqtap twrdı deuge boladı. Sonımen atalğan jäne özge de oqiğalardıñ tizbegine jeke-jeke toqtala keteyik.

Ötken aptanıñ bası Irak kürdteriniñ täuelsizdik refrendumın ötkizuimen bastaldı. Aptanıñ alğaşqı küni Kürd Avtonomiyasınıñ biligi Irak ükimetiniñ jäne özge körşiles elderdiñ qarsılığına qaramastan täuelsizdik konferenciyasın ötkizdi. Bwl referendumğa Türkiya prezidenti qarsı pikirin art-artınan joldadı. Ol «Kürdistan täuelsizdik jariyalaytın bolsa, onda aymaqtağı twrğındar aş qalatın boldı» dep te qorqıttı. Alayda, Erdoğan biligimen Kürdistan arasında berik qarım-qatınastıñ bar ekeni belgili. Türkiya biliginiñ özimen tığız baylanıstağı kürd avtonomiyasınıñ täuelsizdigin qoldamauına bastı sebep retinde, Türkiya territoriyasında jasaytın kürdterdiñ qarsılığınıñ küşeyuinen alañdaytının aytuğa boladı.

Talaydan beri kele jatqan Resey men AQŞ arasındağı qarım-qatınastıñ barğan sayın salqındauı, osı aptada şırqau şıñına jetti deuge boladı. Sebebi, 34 el qol qoyğan «Aşıq keñistik şartı» eki el arasındağı qırği-qabaq qatınastıñ salqınınan bülindi. Resey Baltıq teñizi jağalauındağı äue bazalarınıñ keñistigine şarlauşı wşaqtardıñ kiruin şektedi. Bwğan jauap retinde AQŞ tarabı da Alyaska men AQŞ-tıñ işki territoriyasına Resey şarlauşı wşaqtarın kirgizbeytin bolıp şeşti. Bwl atalğan «Aşıq keñistik şartınıñ» bwzıluı bolıp tabıladı. Sonımen birge halıqaralıq sarapşılar osı isti eki el qayşılığınıñ eñ şarıqtau şegi dep sanadı.

Atalğan AQŞ-Resey qayşılığımen birge, Resey men NATO arasındağı teke-tireste osı aptada öziniñ serialın jalğastırdı. Aytalıq, Resey men Belarus' birlesken «Batıs-2017» äskeri jattığuına jauap retinde, Şveciya el tarihında bolıp körmegen äskeri oqu-jattığu ötkizdi. Bwl ÄOJ-ğa NATO müşeleri qoldau bildirdi. AQŞ pen Franciya da äsker qatıstırdı. Solardı qamtığanda jalpı jattığuğa 20 mıñnan asa äsker qatısqanı anıq boldı. Şveciyada bolıp ötken jattığu keşe ğana aqırlastı. Bwl NATO küşteri men Resey armiyası arasındağı jauaptasu dep sanauğa äbden boladı.

Al, Korey tübegi mäselesi osı aptada da öziniñ eñ şielenisti mäsele retinde reytingin saqtap qaldı. Ötken aptadağı Tramp pen Kim Joñ Unniñ (Kim Çen In) ayıptau sözderimen jauaptasuınan keyin, AQŞ küşti äskeri ärekettermen qatar Soltüstik Koreyanı jan-jaqtan qıspaqqa alıp, KHDR-ğa şığar jol qaldırmauğa tırıstı. Bwl üşin Qwrama Ştattıñ memlekettik hatşısı Reks Tillerson Qıtayğa saparlay bardı. Sol arqılı AQŞ Korey tübegi mäselesinde Qıtaydı köbirek paydalanıp, mañızdı diplomatiyalıq nısanada wstaytının añğarttı.

Qıtay bolsa BWW Qauipsizdik keñesiniñ şeşimin közde wstay otırıp, Soltüstik Koreyağa bağıttalğan qısımdarın bastap ketti. Aldımen, Soltüstik Koreyanıñ Qıtaydağı seriktestik jwmıs orındarın japtı. Al, osı aptada resmi Beyjiñ jaq, KHDR-ğa eksporttalatın mwnaydı qısqarttı. Sonımen birge özine tüstik korey jwrtınan kiretin tauarlarğa da şekteu qoya bastadı. Qıtay Soltüstik Koreyanıñ sauda sattıq isteriniñ jartısınan köbin ieleydi. Sondıqtan şekaralas qıtay jwrtınıñ salğan sankciyası KHDR-ğa bärinen auır tieri anıq bolıp otır.

AQŞ tarabınan bastau alğan sankciyalarğa, diplomatiyalıq, äskeri qısımdarğa jauap retinde Iran ortalıq qalasında äskeri parad ötkizdi. Iran AQŞ-tıñ Orta-Şığıstağı sayasatın ärkezde de özderine qarsı bağıt dep qarap keledi. 2015 jılı jasasqan Iran yadrolıq kelisimin tolıq orındağanın alğa tartqan Iran, özine üsteme sankciyalardı qabılday almaytının jetkizdi. Bwl üşin olar ballistikalıq zımırandardı jalğastı damıtuğa niet bildirip otır. Jalpı AQŞ pen Iran qayşılığı öñir tınıştığına ülken keri äserin tigizip otır.

Al, Oñtüstik Aziyadağı eñ ülken qayşılıq sanalatın Ündistan men Päkistan arasındağı qayşılıq bwl aptada öziniñ dümpuin tanıttı. Ötken aptada Päkistan jaq batıl äreketterge barıp, öziniñ yadrolıq arsenalın jañartatının jetkizgen. Alayda, bwl apta Ündistan armiyasınıñ qadamı odan da batıl küyge jetti. Ündistan armiyası öziniñ eñ swrıptalğan 10-şı atqıştar diviziyasımen birge 100 T72 tankteri men 10 dana brondalğan äskeri kölikterin talastağı Kaşmir şekarasına jetkizdi. Bwl Ündistan tarabınıñ körşiles Päkistannıñ barlıq äskeri äreketine dayın ekenin añğarttı.

“The Qazaq Times”