Pifagordıñ danalığı nemese Vladimir Putin ne turalı ayttı...

«Qazaqstan – bizdiñ eñ jaqın odaqtastarımızdıñ biri. Biz Qazaqstanmen biregey qarım-qatınas ornattıq... Iä, bwl tolıq mağınasında aytar bolsaq, orıs tildi el». Vladimir Putinniñ ötken jıldıñ 23 jeltoqsanında baspasöz mäslihatında osılay dep, elimizdiñ täuelsizdik jıldarındağı damuın qorıtındıladı. Osığan qarap reseylik sayasi qwrılımdardıñ bizdiñ elge qarsı  aqparattıq şabuıldarı toqtatauı mümkin, degen boljam jasap otırmız. YAğni, sonday senim wyalaydı. Olar bir jıl boyı tüymedey närseni tüyedey etip körsetuge media-resurstarın Qazaqstanğa bağıttap keldi. Söytip, özekti taqırıptardıñ arqasında reytingin köteruge tırıstı.

Ärine, memleketter arasındağı ıntımaqtastıq turalı aytılğan mwnday pikirlerge bizdiñ qoğamnıñ «eti ölip ketti», deuge boladı. Sondıqtan, mwnı Reseydiñ kezekti ret özin jaqsı jağınan körsetpek bolğısı kelgeni dep qabıldadı. Sonımen birge, Reseyde bizdiñ elimizdi halıqaralıq qatınastardıñ täuelsiz sub'ektisi retinde qarastıruğa yağni, aldağı uaqıtta  qalay damu kerektigin, qay jolmen jüretindigin özi şeşedi, degendi äli qabılday almağandığın körsetti

Rasında da, soñğı kezde qazaqstandıqtar reseylik sayasatkerler tarapınan Qazaqstannıñ tarihına, jerine, egemendigine qatıstı tolassız aytılıp kele jatqan  aluan türli pikirlerge tañğaludan qaldı. Endi osınıñ bärin qoyıp, Qazaqstannıñ tiliniñ bolaşağı turalı söz qozğauğa şıqtı.

Osını köre otırıp, keyde men Resey basşılığına biz turalı aytqan şınayı oyları  üşin alğıs aytqım keledi. Äytpese, tek qana resmi jañalıqtardan ğana habardar bolıp, bosañsıp keter me edik. Şındığında sırt köz sınşı. Sondıqtan, özgelerdiñ  elimizdiñ memlekettik tiliniñ otız jıldağı damu nätijesi turalı aytqanı biz üşin mañızdı. Bwl özimizdi bağalau üşin de qajet.

Şınında da, egemendik alğalı beri jürip ötken kezeñdi qosa alğanda, eltañba, änwran, wlttıq valyuta siyaqtı atributtardıñ boluına qaramastan, Mäskeuge täueldilik küni büginge deyin jalğasıp kele jatqanın moyındau kerek. Onı köptegen saladan bayqauğa boladı. Atap aytar bolsaq, Qazaqstannıñ WQŞW äskeri wyımı men  EAEO-nıñ ekonomikalıq wyımına müşeliginen bastap, Reseydiñ aqparattıq alañına deyin Qazaqstandı Reseyge täueldi etip körsetuge tırısadı. Onıñ üstine reseylik telearnalardıñ bäri bizde emin-erkin körsetiledi. Ökinişke qaray, aramızda ötken keñestik kezeñge degen sağınışın basa almay jürgender äli de bar. Olar Resey jaqtan aytılatın ärbir oy pikirge qosılıp otıradı.

Ärine, Reseymen özara tiimdi ekijaqtı ıntımaqtastıq Qazaqstan Respublikasınıñ twraqtı damuı men qauipsizdiginiñ qajetti şartı bolıp tabıladı. Biraq mwnday ıntımaqtastıq eki taraptıñ müddeleriniñ qatañ teñgerimine, yağni teñdik pen ädilettilikke qwrıluı tiis.

Täuelsizdik kezeñinde Qazaqstanda tek qoğam men memlekettiñ wlttıq müddelerine negizdelgen işki jäne sırtqı sayasattı qwrudıñ köptegen mümkindikteri boldı. Sol otız jıldıñ işinde agrarlıq elderden ekonomikası qarıştap damığan köşbasşısığa aynalğan Koreya Respublikası, Birikken Arab Ämirlikteri siyaqtı memleketterdiñ mısaldarı barşağa mälim. Al, halqı köp emes, keñ baytaq jeri men tabiği baylığı bir özine jetip artılatın  Qazaqstan kedeyşilikten arıla almay otır. Mäselen, äli künge deyin auılda twraqtı internet joq, mektepterdi tehnikalıq twrğıdan qamtamasız etu öte tömen. Äli künge deyin oquşılar üş ausımmen oqidı. Mwnıñ qalay bolğanın basqalarğa aytıp tüsindiru qiınğa soğatını anıq.

Teoriyalıq twrğıdan alğanda, otız jılda biz qazirgiden mülde basqa memleket qwra alar edik. Şındap kelgende, qazirgi uaqıtta  halıqtıñ sayasi jüyesi men mädenieti bwrınğı KSRO-dan mwra bolıp qalğan dästürlerden alşaq emes. Nağız köppartiyalıq jüyeniñ joqtığı, bwqaralıq aqparat qwraldarınıñ jwmısına şekteu qoyu, basqa pikirdi qabıldamau, sıbaylas jemqorlıq, azamattıq qoğamnıñ älsizdigi siyaqtı mäseleler  köptegen postkeñestik memleketterge tän. Bwl bizdiñ de osal twsımız ekeni anıq.  Al Kreml'diñ sayasi ekonomikalıq jäne aqparattıq qısımı  Qazaqstannıñ täuelsizdigin nığaytu mindetterin jedel şeşu qajettigin rastaydı.

«Qazaqstan äli şınayı egemendikke qol jetkize alğan joq. El keñestik otarşıldıq dästürdi jalğastırıp kele jatır», degen mäjilis deputatı Qazbek Isanıñ pikirimen belgili därejede kelisuge de boladı. Ökinişke qaray, 1916 jılğı köterilis bolsın, 1931-1933 jıldardağı aşarşılıq bolsın, 1986 jılğı Jeltoqsan qasireti bolsın, t.b. bizdiñ zaman twrğısınan bağalaudı qajet etetin osınday «aqtañdaqtar» äli de köp.

Twñğış Prezident N.Ä.Nazarbaevtıñ Qazaqstandı nığaytıp, qazaq tilin damıtudağı küş-jigerin ökinişke qaray, memlekettik apparat jüzege asıra almadı. Onı tiimsiz jwmıs täsili men  şeneunikterdiñ özderi oylap tapqan sıbaylas jemqorlıq jüyesi basıp tastadı.

Qazirgi Qazaqstandı keñestik totalitarizmniñ jañğırığı äli de mazalaydı. Bwl sözimizge köptegen derekter  dälel. Mäselen, 2020 jılı Qazaqstan demokratiya, baspasöz bostandığı indeksi boyınşa Zimbabve, Ruanda, Özbekstan, Resey jäne Gonduras sındı anti-köşbasşılardan keyingi orındarğa ie bolıp, säykesinşe 128 ben 155 orındardı ielendi. Bwl bwrınğı  sayasi jüyeniñ keleñsiz twstarı saqtalıp qalğan degen oydı rastay tüsedi. Mäselen, mañdayşa taqtalardı, köşe belgilerin jäne basqa da qoğamdıq orındardı jobalaudı tildik qaytalau täjiribesi qazaq tiliniñ qoldanıs ayasınıñ tarıluına, toqırauına äkeler edi. Äzer degende  bwl mäsele ötken jıldıñ soñında ğana öz şeşimin taptı.

Täuelsizdik twsında qazaq tilin damıtudıñ türli memlekettik jobaları men bağdarlamaları jüzege asırılıp, oğan qıruar byudjet qarajatı jwmsaldı. Degenmen, onıñ bäri naqtı nätije bermedi. Osınday «bos jwmıstıñ» nätijesinde strategiyanıñ maqsatı men  jiırma birinşi ğasırdıñ ob'ektivti tüsinigi turalı wğımnıñ män-mağınası joğaldı. Bwl rette wlt birligi, halıqtıñ ıntımağı, strategiyalıq igilik jöninde söz qozğau da qiın. Biraq, däl osı aytılğandar bastı basımdıqqa ie ekeni dausız.

Mäselen, soñğı qabıldanğan 2011-2020 jıldarğa arnalğan tilderdi damıtu bağdarlaması köp jağınan josparlağan nätijege jete almadı.  Tanımal degen äleumettanuşılardıñ özderi  2020 jılı qazaq tilin meñgergen halıq ülesiniñ toqsan payızğa deyin ösetinin rastauğa batılı baruı ekitalay. Sonday-aq, mektep bitiruşi tülekterdiñ barlığınıñ memlekettik tildi bastapqıda josparlanğanday V1 deñgeyinde meñgeruin qamtamasız ete almağanımız da anıq. Qazirgi qazaq tilin damıtu jobaları men bağdarlamaları strategiyalıq maqsattardı belgilemey, tek aralıq mindetterdi orındauğa bağıttalıp jatır.

Mwnday tapsırmalardı direktivağa jazıp alıp, odan da köp aqşa jwmsau oñay boluı mümkin. Biraq olar bükil qoğam üşin aytarlıqtay tabısqa qol jetkizuge äser etpeydi. Sonıñ nätijesinde azamattarımız joğarıda aytılğan ädetterdi qalıptastıradı. Bwlay jalğasa beretin bolsa, körşi eldiñ basşıları bizdiñ  işki mäselemizdi bayıppen talqılauın toqtatpaq emes. Özderine tiimsiz şeşimder şığa qalsa, dabıra saludı qoymaydı. Al, bizdiñ qoğam  qazaq tiliniñ  qoldanıs ayasın keñeytuge bağıttalğan memlekettik jobalardıñ nätije bermeytinine äbden üyrenip aldı. Mwndayda  ejelgi grek  filosofı Pifagordıñ «ädet pen qwldıq üylesedi» degen dana sözi eske tüsedi.....

 Şärip Işmwhamedov, A+Analytics