Jaqın jıldarı Qıtay men AQŞ arasındağı strategiyalıq bäsekelestik Şığıs Aziya-Batıs Tınıq mwhitı aymağınan Oñtüstik Aziyağa deyin keñeydi. Bwl öz kezeginde Auğanstan mäselesi boyınşa tiisti elderdiñ strategiyalıq qatınastarına äser etedi jäne Qıtaydıñ Auğanstandağı müddelerine äser etti jäne strategiyalıq özgeriske alıp keldi. Müdde- Eger el basqa elge qatıstı sırtqı sayasattı twjırımdasa, ol aldımen öz eliniñ basqa elde qanday müddeleri bar ekenin, negizgi, mañızdı jäne qosalqı müddeleri qanday ekenin naqtılap, sayasattıñ maqsattarı, qejetti resurstarı men iske asıru ädisterin anıqtauı kerek.

Qıtaydıñ Auğanstandağı müddeleri turalı mäselege oralsaq. Qıtay Halıqarılq qatınastar sarapşılarınıñ mınaday payımdamaların körsetuge boladı. Qıtaylıq zeritteuşi Çjao Huaşen öz zeritteuinde balay dep payımdağan: « Şıñjañnıñ qauipsizdigi men twraqtılığı Qıtaydıñ Auğanstan sayasatınıñ mañızı bolıp tabıladı. Şınjañ mäselesinde «Şığıs Türkistan» - onıñ qauipsizdigi men twraqtılığına äser etetin eñ ülken işki qauip, al Auğanstan - eñ ülken sırtqı qauip. «Şığıs Türkistan »Wyımı men Taliban men Al' -Kaida. Baylanısta»[1]. Tanımal zeritteuşi Fu YUhong zeritteuinde: « Auğanstandağı «üş küş» (Terroristik küşter (terrorizm), wlttıq separatistik küşter (separatizm), dini ekstremistik küşter (ekstremizm)) Qıtaydıñ wlttıq qauipsizdigine qater töndiredi, al Auğanstanmen şekaralas aymaqtarda dayındalğan «Şığıs Türkistan» separatisteri Batıs Qıtaydıñ qauipsizdigine eñ ülken qauip, eger auğan tälipteri bilikke qayta oralsa nemese auğan ükimeti älsiz küyde qala berse, «Şığıs Türkistan» elementteri Auğanstandı paydalana alatınday Auğanstan Talibandarı, Äl -Kaida jäne basqa da bülikşi qarulı jäne zorlıq -zombılıq terroristik toptardıñ qoldau aluı mwmkin, Qıtaydıñ wlttıq qauipsizdigine qater töndiretin baza retinde qaludan saqtanu kerek [2]». Qıtay zeritteuşileriniñ bwl payımdaması tek bir jaqtı faktor.

Keyingi zeritteuşiler ekinşi faktordı birger eskeru kerektigin payımdadı, Qıtaydıñ Auğanstandağı mañızdı müddesiniñ ekinşi jağı - ekonomikalıq müdde, yağni Auğanstannıñ geografiyalıq artıqşılıqtarın paydalanıp, narıqqa şığu- «Beldeu jäne jol», «Qıtay-Päkistan ekonomikalıq dälizi» jäne Ortalıq Aziya-Oñtüstik Aziyamen ekonomikalıq ıntımaqtastıq, resurstıq jäne energetikalıq damu[3].

  AQŞ äskeri Auğanstannan birtindep şegingenen keyin, talibandar qayta oralıp bilikke keldi, degenmen el işinde birqagşa toptar tälibanğa qarısı soğıs aşatının jarya etti. Qıtay esepti erte soqtı, Qıtay zeritteuşisi bılay dep bayandadı: « «Taliban» äskeri artıqşılığın mıqtap aladı jäne Qıtay, Resey jäne Iran siyaqtı körşiles derjavalarmen jaqsı qarım-qatınasta boladı, tipti olar Qıtaymen «özara payda men jeñiske» jetu üşin «Beldeu men jol» josparına qosıludı qarastıruı mümkin. Auğanstan «ekonomikalıq qalpına keluge» qol jetkizedi. Biraq tağı da ayta keterim bwl eñ jaqsı boljam [4]».

2021 jılı 28 şildede QHR Memlekettik keñesşi jäne Sırtqı ister ministri Van I Tyan'czinde Auğanstannıñ Taliban sayasi komitetiniñ basşısı Baladarmen jäne onıñ gruppasımen kezdesti. Van I Qıtaydıñ Auğanstannıñ eñ ülken körşisi ekenin jäne Auğanstannıñ egemendik täuelsizdigi men twtastığın qwrmetteytinin, Auğanstannıñ işki isterine aralaspaudı wstanatının jäne barlıq auğan halqına bağıttalğan dostıq sayasattı wstanatının ayttı[5].

Bwnda Qıtay erte tüspal jasadı, eger Auğanstanda qaytadan soğıs bastalsa, AQŞ äskeri qarulı küşin jalğası şeginiuin wzartuı mwmkin, Eger Amerika bwkildeu şeginse Qıtay men Resey Auğanstan üşin qarjı jäne jwmıs küşin jwmsap damıtuğa mindetteme arqalauğa dayınba ? -degen swraq tuındaydı. Eger Auğanstandağı özgerister Qıtaydıñ Şıñjañnıñ twraqtılığına äser etpese, Qıtay Auğanstannıñ is -äreketin mwqiyat baqılap otıruı mwmkin.  Iran Auğanstanda şiitterdiñ keybir qarulı küşterin qoldau körsetui mwmkin. Bwl AQŞ müddesine tiimdi emes. Bwnda jänede bir Terorizimnen saqtanuşı öñirdegi beldi oyınşı Ündistandı da ayta ketu kerek, Pakistan men Ündistan arasındağı ejelden bar şieleniske jaña bağa beruşi tälipterdiñ kelui kerekbe ? bwl swraqtar kazirgi osı atlğan elderdiñ sırtqı strategiyalıq organdarınıñ oylanatın bastı mäselesi.

 

Ädebietter tizimi

  1. 赵华胜：《中国与阿富汗———中国的利益、立场与观点》，《俄罗斯研究》２０１２年第５期。
  2. 富育红：《对中国进一步介入阿富汗问题的思考》，《国际关系研究》２０１４年第５期。
  3. 朱永彪、魏丽珺：《周边大国博弈背景下的巴阿局势》，《南亚研究》２０１８年第４期。
  4. 腾讯网新闻. 阿富汗局势突变，中国外交部罕见要求公民尽早撤离，大战一触即发. 网络资源: https://new.qq.com/rain/a/20210624a08weh00
  5. Qıtay Sırtqı ister ministrliginiñ resmi saytı：https://www.fmprc.gov.cn/web/wjbzhd/t1895584.shtml.

Sarapşı: Qanat Qahar, 

L.N.Gumilev atındağı Euraziya wlttıq universiteti

Aymaqtanu kafedrasınıñ doktorantı

The Qazaq Times