Bizdiñ körşilerimiz EAEO turalı ne oylaydı?

Bizdiñ körşilerimiz EAEO turalı ne oylaydı? A+ Analytics zertteu ortalığı (Qazaqstan) men New Geopolitics Research Network birlesip wyımdastırğan «EEO sankciyaları: seriktes elder üşin sınaqtar men täuekelder» degen taqırıpta ötken halıqaralıq döñgelek üstelde Qırğızstan, Armeniya jäne Özbekstan sarapşıları bwğan qatıstı öz pikirlerin bildirdi.

Resey Federaciyasınıñ Sırtqı ister ministriniñ orınbasarı Aleksandr Pankinniñ Sankt-Peterburg halıqaralıq ekonomikalıq forumında EAEO Batıs sankciyalarına «şoğırlandırılğan» jauappen jwmıs istep jatır degen mälimdemesi osı talqılauğa türtki boldı. Reseylik şeneunik EAEO-qa (elderge) qatıstı üşinşi elderdiñ sankciyalıq emes äreketterine jauap beru turalı mäsele kün tärtibine qoyılğanın atap ötti.

Sol kezde bizdiñ Sırtqı ister ministrligi Qazaqstan basqa memleketterdiñ sankciyalarına jauap retinde EEO elderiniñ "şoğırlandırılğan şaraları" turalı eşqanday kelissözder jürgizbeytinin jäne euraziyalıq integraciya organdarına tän emes funkciyalarğa jäne birlestikti sayasilandıruğa qarsı ekenin mälimdep, jedel ün qatttı. Bwl jayında özge elderdiñ de öz közqarası bar ekeni anıq.  YAğni, osı integraciya qatısuşılar bwl turalı salmaqtı saraptap, qorıtındı twjırımdama jasap qoğamdastıqqa wsına  aladı.

Bwğan deyin Sırtqı ister ministrliginde jwmıs istegen qırğızstandıq sarapşı  Ädil Twrdıqwlov qazirgi jağdayda EAEO-tı sayasattandıru tabiği process ekenin atap ötti. Sebebi Mäskeu odaqqa müşe elder arasında öziniñ rolin küşeye tüsken.

Alayda soñğı oqiğalar Qırğızstannıñ  Reseyge, WQŞW men EAEO-qa degen jağımsız közqarastı küşeytti. Öytkeni täjik-qırğız qaqtığısı WQŞW-nıñ qauipsizdik problemaların şeşe almaytındığın däleldedi.  Sonday-aq,  Qırğızstannan Qazaqstan men Reseyge tauar ötkizu kezindegi tüyitkil mäseleler de şeşimin tappadı. Osınıñ bäri EAEO-tıñ tauardıñ erkin qozğalısın qamtamasız ete almay otırğandığın aşıp berdi. Bwl onıñ alañ retinde tiimsizdigin körsetedi.

Eldiñ qazirgi prezidenti Sadır Japarov ta a EAEO pen WQŞW -nı qoldau sayasatın jalğastıruda. Alayda onıñ revolyuciyalıq jolmen, Kreml'diñ kelisiminsiz bilikke keluine baylanıstı Mäskeu men Bişkek arasındağı qarım–qatınasta azdap salqındıq bayqalğan.  Sonday-aq, Ädil Turdukulov EAEO-ğa müşe bolu mäselesi referendumda şeşilui kerek ekenin, sonday-aq EAEO-dan şığu tetigin belgileu kerektigin atap ötti.

Qırğızstannan kelgen kelesi sarapşı Emil' Djuraev  2020 jılı qazanda Sadır Japarovtıñ bilikke keluine baylanıstı sayasatta erekşe kezeñ ötip jatqanın atap ötti. Qazirgi uaqıtta onıñ sırtqı sayasatı äli qalıptasıp ülgergen joq.  Sondıqt'an ükimet köpvektorlı täsildi wstanadı jäne Qırğızstan WQŞW men EAEO-tan bas tartpay basqa memlekettermen qatınastı damıtuğa müddeli.

«Alayda Sadır Japarovtıñ sırtqı sayasatqa közqarası Mäskeuge tolığımen adal bolğan Sooronbay Jeenbekovke qarağanda säl özgeşe», - dep atap ötti sarapşı.

Ekinşi erekşeligi, qırğız-täjik qaqtığısı Qırğızstannıñ Mäskeumen tolıqqandı odaqtastıqqa qanşalıqtı sene alatındığı turalı mäseleni köterdi. Al, qoğam men sayasi ortada Resey Duşanbe men Bişkekti birdey qoldaydı degen közqarastar payda boldı. Keybir sayasi toptar tipti Qırğızstannıñ WQŞW -da boluı orınsız dep pikir bildirdi. Sonday-aq RF men EAEO-men qarım-qatınasınıñ problemalıq aspektileri turalı mäseleni de qozğadı.  Barlıq jerde Resey Federaciyasımen strategiyalıq seriktestik turalı qanşa aytılğanımen  EAEO, WQŞW, Reseyge degen sıni közqaras küşeye tüsude.

Osınıñ ayasında Bişkek, «EAEO-nıñ şoğırlandırılğan jauabı» turalı resmi wstanımın wsınbağanımen, sayasi basşılıq EAEO tarapınan kez-kelgen sankciyalar qoldanuına qarsı boluı äbden mümkin.

Narıqtıñ aşıluı, tranzit jäne migranttardıñ qwqıqtarı boyınşa Qırğızstannıñ EAEO-tan kütken ümiti aqtaldı ma?- degen swraqqa Emil' Djuraev tauarlardıñ EAEO müşeleriniñ şekarası arqılı ötuine qatıstı ekijaqtı formatta kelissözder jürgizu qajet ekenin atap ötti.  Reseyge tauarlardı eksporttamas bwrın aldımen öz aumağı arqılı ötkizgeni üşin Qazaqstanmen, sodan keyin şekaranı aşqanı üşin  Reseymen  kün sayın  kelisim jasap otıru kerek. Reseymen şekarada Qazaqstan aumağı arqılı  ötken tauarlar köbinese Qırğızstanğa qayta qaytarıladı. "Ärine, qırğız  tarapınan türli normalardıñ saqtalmauı mümkin. Alayda,  bwl jağday Qırğızstan üşin  EAEO öz mindetin orındamaytının, al, qağaz jüzindegi  processter eki jaqtı deñgeyde ğana jwmıs isteytinin eske saladı", - dedi sayasattanuşı.

Sauda jağınan  eksporttıq mümkindikter keñeyedi degen  ümit üzildi. «Bwrınğı prezidentter Qırğızstannıñ investiciyalıq tartımdılığın 180 milliondıq narıq jaqsartadı degen bolatın. Biraq bwl mälimdemege qazir küle qaraytındar köp.  Öytkeni, Qırğızstan narıqtan 180 million ala almaydı, biraq kerisinşe - bizdiñ 6 milliondıq narıq 175  million jetkizuşini  aladı. Qırğızstan narığı Reseyden, Qazaqstannan, Belarus'ten kelgen tauarlarğa tolı. Ol  et jäne süt önimderi », - dedi sarapşı.

Reseydegi migranttardıñ qwqıqtarın jaqsartu mäselesine kelsek, Emil' bwl derek ärdayım jetistik retinde jäne ükimettiñ qoğamğa EAEO paydasına dälel retinde wsınıladı, biraq Resey mwnı eşbir odaqsız, ekijaqtı jolmen qamtamasız ete aladı dep jauap berdi. .

Qorıtındılay kele, sarapşı EAEO Qazaqstanmen de, Reseymen de qarım-qatınasqa eşqanday qosımşa auırtpalıq äkelmeytinin, barlıq processter ekijaqtı formatta jwmıs isteytindigin, öytkeni köpjaqtı platformalar problemalardı şeşude tiimsiz ekenin mälimdedi. Qırğızstannıñ Armeniyamen is jüzinde ekonomikalıq baylanısı joq. Sondıqtan Qırğızstannıñ EAEO-ğa müşeligi daulı jäne daulı mäsele bolıp qala beredi. Osığan baylanıstı, Bişkek üşin basqa seriktester ülken mañızğa ie boluı mümkin.Osığan oray, Bişkek "EAEO şoğırlandırılğan jauabına" qatıstı resmi wstanımdı wsınbağanımen, sayasi basşılıq EAEO tarapınan kez-kelgen qarsı bankrottıqtı qoldanuğa qarsı boluı ıqtimal.

Öz kezeginde Sayasi jäne ekonomikalıq strategiyalıq zertteuler ortalığınıñ jetekşisi Beniamin Pogosyan saraptamalıq pikirtalastarda  (Armeniya) Äzerbayjanmen 44 künge sozılğan soğıstıñ sebebi men  saldarı, sonday-aq 2021 jılğı saylau nauqanı mäseleleri äli de basım ekenin atap ötti.  Reseydi Armeniyadağı barlıq sayasi küşter Äzirbayjanmen soğıs ayaqtalğannan keyin ıqpalı odan sayın küşeygen negizgi seriktes retinde qarastıradı, al qazir Armeniyada ekinşi reseylik äskeri bazanı qwru mümkindigi de qarastırıluda.

Alayda, Erevan ärdayım köpvektorlı sayasattı damıtıp, Batıspen baylanıstı nığayta otırıp, baylanıstarın ärtaraptandıruğa tırıstı. Eldegi barlıq derlik sayasi küşter, özderiniñ reseyşil bağıttarına qaramastan, Batıspen (AQŞ, ES, NATO), Qıtaymen, Ündistanmen, Iranmen jäne basqa oyınşılarmen qatınastardı damıtuğa müddeli. Osığan baylanıstı Erevan EAEO -nıñ sankciyalarğa qatıstı birıñğay bağıtın  qalıptastıruğa müddeli emes, al eger reseylik tarap olardı qalıptastıruğa tırıssa,  bälkim, bwğan qarsı boladı.

EAEO wyımı turalı aytatın bolsaq, Armeniyada köptegen adamdar onıñ qanday qwrılım ekenin tüsinbeydi. Biraq  basşılıq Erevan Reseymen strategiyalıq odaqtas bolğandıqtan, Armeniya Mäskeudiñ qısımımen  Reseydiñ barlıq integraciyalıq jobalarına qatısu kerek lep sanaydı. Al, odan bas tartu Kreml'men  dostıqtı üzip, tipti dwşpandıq qadam retinde qabıldanadı.  «Osılayşa, Armeniyanıñ WQŞW jäne EAEO-men qarım-qatınası Reseymen ekijaqtı qatınastar prizması arqılı jüzege asırıladı. Eger  Resey EAEO nemese WQŞW qajet emes dep mälimdep qalğan jağdayda oğan Armeniya da Resey jaqqa şığadı.  », - dep tüyindedi sarapşı.

«Bilim kerueni» analitikalıq ortalığınıñ direktorı Farhod Tolipov (Özbekstan) Özbekstanda sarapşılar men ğılımi qoğamdastıq Özbekstannıñ EAEO -ğa müşe bolu mindetterin  birkelki bağalaytının atap ötti. Onıñ   senimdi jaqtauşıları da bar. Sonımen qatar tübegeyli qarsılastar da bar.  Degenmen, el işinde EAEO-qa degen sın köp aytıladı. Bwl däl qazirgi uaqıtta Odaqqa kirmeudiñ birden-bir jolı. Osığan baylanıstı EAEO -qa baqılauşı märtebesi 2025 jılğa deyin saqtaluı ıqtimal. Sondıqtan Özbekstannıñ odaq qwramına enui mümkin dep aytuğa  äli erte.

Sonımen qatar, sarapşınıñ pikirinşe, EAEO -ğa kiru referendum arqılı şeşilui kerek. Oğan azamattıq qoğam, sarapşılar men  ğılımi qoğamdastıq belsendi qatısuı qajet.  Bwl jalpı europalıq jäne demokratiyalıq täjiribege säykes keledi.

Taşkent öziniñ sırtqı sayasatın ärtaraptandıruğa, jaña kölik dälizderin qwruğa jäne qolda bar kölik dälizderin jetildiruge tırısadı. Osığan baylanıstı AQŞ, EO, NATO, Qıtay, Japoniya, Ündistan jäne t.b. qatınastardı damıtuğa müddeli. Sondıqtan Resey tarapınıñ "EAEO-nıñ batısqa şoğırlandırılğan jauabı" turalı bastamaları teris qabıldanadı. "Resey öz problemalarımen aynalısudıñ ornına, Batıstıñ sankciyalarına jauap beru üşin EAEO-nıñ basqa müşelerin de soğan tartadı. Bwl keri äserin tigizip,   Özbekstannıñ qosıluına tıyım salu mümkin», - dedi sarapşı.

Sonımen qatar, Farhod Tolipov eger Taşkent qosıluğa şeşim qabıldamasa, mwnı Reseyge degen arazdıq dep sanauğa bolmaydı ( degenmen Mäskeu osılay tüsinui mümkin), öytkeni Özbekstan men Resey Federaciyası arasında ekijaqtı strategiyalıq seriktestik, tipti eger Taşkent EAEO -dan bas tartsa da, Reseymen strategiyalıq ıntımaqtastıq jalğasa beretini  turalı qwjatqa qol qoyılğan.  «Är el ekijaqtı deñgeyde eñ aldımen Reseymen qarım -qatınas ornatadı. Al, şın mäninde aldamşı közqaras qalıptastıradı. EAEO-ğa kirmeu Belarus'pen, Armeniyamen arada dostıq joq degendi bildirmeydi dep, eşkim aytpaydı. Bwl EAES-tiñ reseylik ortalıq wyım ekenin tağı bir däleldey tüsedi. Sondıqtan neğwrlım naqtı şeşimder qabıldau üşin barlıq oñ jäne teris jaqtarın eskeru qajet », - dep atap ötti sayasattanuşı.

Onıñ aytuınşa, Ortalıq Aziya elderinde äli de älsiz nemese şağın memleket sipatı  bar. Alpauıt körşiler  gipotetikalıq täuekelder, aqparattıq şabuıldar men basqa da äñgimeler aytıla qalsa,  basşılıq özderin qoyarğa jer tappay dirildey bastaydı. Qazirgi uaqıtta joğarı jaqtağılar  osı jaltaqtıqqa qarsı twrudı üyrenu kerek. Mwnıñ paydasınan ziyanı zor. Bwl  jağımsız ürdis memlekettiñ damuın tejeydi.

Farhod Tolipov osı jağdayğa baylanıstı Özbekstannıñ bwrınğı basşısı Islam Karimovtıñ batıl qadamın eske saldı. "2006 jılı Özbekstan EurAzEQ jäne WQŞW-ğa kirui- bwl Ändijan  oqiğalarına baylanıstı işki şielenis jağdayında Prezidenttiñ özindik is qimılı edi.  Sodan keyin Karimov odan  "Batıstıñ ıqpalın" bayqadı. Biraq keyinnen Batıspen qarım-qatınas tez jaqsardı.  Özbekstanğa qatıstı sankciyalar alınıp tastaldı. Biz aldımen EurAzEQ-tan, sodan keyin WQŞW-dan şıqtıq. Reseylikterdiñ bwğan könuden basqa amalı qalmadı.  Olar tipti mwnı "bwl Özbekstannıñ müddesi üşin jasaldı jäne bizdiñ ekijaqtı qarım-qatınasımızğa äser etpeydi"dep aqtadı.

Sarapşınıñ pikirinşe,  osı jağdaydı qayta alıp qaraytın kez jetti.  Karimovtıñ äreketin qaytalap, Reseydiñ oğan qalay qaraytının tekseru kerek. Eger är el qalıptı ekijaqtı qatınastar ornatsa,  EAEO mañızın da, mağınasın da joğaltadı.

A+ saraptama ortalığı

"The Qazaq Times"