"Taliban" wyımı Auğanstanda kün sayın irge keñeyte tüsit. Foto: Anadolı aqparattıq agenttigi.

«Tälipterdiñ otbası müşeleri Päkistanda twradı». Mwnday mälimdemeni Päkistannıñ işki ister ministri Şeyh Raşid Ahmed rastadı.  Ol jeksenbi küni päkistandıq «Geographic News» arnasına bergen swhbatında «Taliban» müşeleriniñ jaqındarı öz elinde, tipti Islamabadqa (Päkistan ortalığı) jaqın audandarda twratının moyındağan.

Päkistan işki ister ministri Şeyh Raşid Ahmed. Foto: Geographic News.

Raşid Ahmat swhbatında: «Tälipterdiñ otbasıları osında, Päkistannıñ Ravat, Loybel, Barakahu jäne Tarnur qalalarında», – dep ortalıq qala Islamabad mañındağı audandardı körsetken. Ol jäne «Keyde qaza bolğan tälipterdiñ mürdeleri de osında äkelinedi, tipti jaralıları osında emdeledi», – degen.

Auğanstan men Päkistan

Auğanstandağı Päkistannıñ ıqpalınıñ basım ekenin, tipti Auğanstandağı qarulı toptar men özge de zañsız äreketterdi baqılauında wstaytını turalı bwğan deyin de aytılıp kelgen. Eki eldiñ ortasında bar bolğanı 2600 şaqırımdıq aşıq şekara bar dep qaraytın sarapşılar da kezdesedi. Kabuldıñ resmi biligi «Taliban» qozğalısın astırtın qoldauşı dep Islamabad biligin jii ayıptaydı. Biraq, bwl aytılğandar men ayıptaulardı Päkistan tarabı joqqa şığarıp kelgen. Päkistan resmi twlğasınıñ, onıñ özinde joğarı lauazım iesiniñ bwl moyındauı kütpegen jañalıq boldı.

Auğanstan men Päkistan. Foto: DW

Eldegi wzaq jıldıq soğıstar men twraqsızdıqtan bas sauğalağan köptegen auğanstandıqtardıñ Päkistanğa qonıs audarğanı belgili. Päkistannıñ resmi mälimetterinde elde 3 mln şamasındağı auğanstandıq bosqın bar dep körsetilgen.  Päkistan sonday-aq «Taliban» qozğalısınıñ jasırınatın eli ekeni de aytıladı.

Ötken aptada Päkistan SİM jetekşisi Şah Mahmud Kureşi  Auğanstan taqırıbında jurnalisterdiñ swrağına jauap bergen bolatın. Ol da AQŞ pen NATO küşteri Auğanstannan şegingennen keyin elde twraqsızdıq pen zorlıq-zombılıq ornaydı dep sanaytının jetkizgen. Auğanstandağı zorlıq-zombılıqtıñ küşeyuinen Päkistan tarabı da alañdaulı ekenin jetkizgen.

Swhbatında Päkistan sırtqı ister ministri Auğanstanda azamattıq soğısı örşip, twraqsızdıq jaylasa bwl jağday Päkistan üşin de qauipti bolatının, aytalıq Päkistannıñ terrorizmge qarsı is-qimıldarınıñ qazirge deyingi nätijesin joqqa şığaradı jäne köptegen bosqındardıñ elge kiruine sebep boladı degen oyın aytadı. «Biz 3 millionğa juıq auğan bosqındarın qabıldadıq jäne olarğa qamqorlıq jasadıq. Odan da köp bosqındı qabılday almaymız, öytkeni onıñ ekonomikalıq twrğıdağı auırtpalığın kötere almaymız», – degen.

Sonımen tälipter kimder? "Taliban" qalay qwrılğan?  

Anığında «Taliban» turalı äñgime Keñes odağınıñ Auğanstannan äsker şığarğan kezinen bastaladı. Ärine, KSRO-nıñ maqsatı Auğanstandağı resmi bilikti qoldap, elde twraqtılıq ornatu dep aytıladı. Biraq, auğan jerinen Keñes äskeri şegingende elde twraqtılıq ornay qoymağan edi. Şeteldik sarapşılar Keñes odağı Auğanstandı eñ qajetti kezde tastap ketti dep te aytadı. Alayda, ol kezde qızıl imperiyanıñ öz irgesi de sögilip jatqan kez-tin. Eldegi bilik üşin talas sol küyinde qaldı, sol kezdegi bilik twraqtılıqtı qalpına keltiruge därmensiz boldı. Bwnday aumalı-tökpeli kezeñde Keñes äskeriniñ elden şığuı azamattıq soğısqa jol aştı. Eldi twraqsızdıq jaylap, zorlıq-zombılıq küşeydi.

Mine osı kezde «Taliban», yağni tälipter (talabalar – student, şäkirt degen mağınada) sahnağa şıqtı. Tälipter negizinen Keñes äskeri Auğanstanğa kirgen kezde qaza tapqan  modjahedterdiñ balalarınan qwralğan medrese şäkirtterinen qwraldı. Talabalardıñ qwrğan wyımı «Taliban» wyımı dep ataldı.

Alğaşında, soğıs pen zorlıq-zombılıqtan şarşağan Auğanstan qoğamı üşin tälipter ümit otın jaqtı dese de boladı. Sebebi, olar baqılauına wstağan öñirler köbinde qaqtığıstardan aman twrdı. Degenmen, keyin tälipter Kabul biligine qauip töndirip, şariğat jolımen basqarılatın islamdıq memleket qwratındarın körsetti.

«Taliban» özdiginen payda boldı ma?

Medrese şäkirtteri özdiginen wyım qwrıp, özdiginen soğısqa aralastı ma? Sarapşılardıñ basım köbi bwğan kelispeydi. «Taliban» belgili bir küşter jağınan arnayı wyımdastırılğanın köptegen eldiñ sarapşıları öz zertteulerinde körsetken. Tipti, «Talibandı qwruşı», «Talibannıñ anası» nemese «Talibannıñ äkesi»  atalğan Päkistan prem'er-ministri de bar.

Buhodo hanım özi de sol kezeñderde «Talibannıñ anası» atalğan bolatın. Foto: Greelane.com

Taqırıp boyınşa qırğızstandıq sarapşı Orazbek Moldaliev 1997 jılı Päkistan prem'er-ministri Benazir Buhodo hanımnıñ BBC-ge bergen swhbatın alğa tartadı. Buhodo «Talibandı» qwruşılar turasında aytqanda «Bir ğana Päkistan emes, olardı dayındauğa bir qatar arab memleketteriniñ qarjılay qoldauı bolğanın, tipti AQŞ pen Britaniya da kömekteskenin» aytqan.

1996 jılı tälipter Kabulda bilikti basıp aldı. Olardıñ islamdıq memleket qwru turalı maqsattarın qoldağan arab memleketteri de bolğan. Päkistan, Saud Arabiyası jäne BAÄ jağınan resmi moyındalğan kezi de bar. Biraq, dini radikaldı sipattarınan qauiptegen köptegen memleketter olardı bilik retinde moyındamadı. Tipti köptegen elderde ekstremistik, terrorlıq top retinde tanıldı. Qazaqstan Respublikası joğarı sotınıñ 2005 jılğı 15 naurızdağı şeşimine say «Taliban» wyımınıñ el aumağındağı äreketine şekteu qoyılğan.

Otandıq BAQ nazar audaruı kerek

Asıra siltep, ayğayğa süren qosqandıq emes, bwl künde Orta Aziya qauipsizdigi men twraqtılığı jaña sın-qaterlerdiñ aldında twr. Süriya men Irak jerindegi jağday birşama twraqtanıp, endigi «oyın alañı» Qazaqstandı qamtığan aymaqqa qaray jaqınday tüsti. Aytpağımız – tağı da Auğanstan taqırıbı.

Wlttıq müdde men qauipsizdik twrğısınan, qazir Orta Aziya elderi üşin bastı mindettiñ biri – Auğanstanda bolatın özgeristerdi, ıqtimal qauip-qaterlerdi qalt jibermey qadağalap, aymaqta sırtqı küşter qanday maqsatta qanday qadamdar jasap jatqanın baqılaudan şığarmau bolıp twr. Mäseleniñ özektiligine qaramastan, bwl taqırıp Qazaqstandağı BAQ-ta jetkilikti deñgeyde köterilip jatır dey almaymız. Ärine, attandap, baybalam salıp jwrt köñiline ürey wyalatuğa bolmaytını şın. Degenmen, irgedegi qauip turalı qoğam müşelerin jan-jaqtı habardar tip, ol turalı tüsinigin tereñdetip, äleumettik pikirdi wlttıq müddege layıq bağıtqa qaray toptastıru BAQ-tıñ bastı funkciyası ekenin de ayta ketuimiz kerek.

“The Qazaq Times”