Nwrjan Quantaywlı: Üreyli üş kün (äñgime-antiutopiya)

Qazaqtıñ Oljasımen.
                          Üreyli üş kün
Bileziktegi displeyi dıñ ete qaldı. Qarasa, sizdi 11.00-de mahalla jandarmı Li mırza öziniñ ofisinde kütedi, degen habar twr. Tağı ne kerek bwğan, dep oyladı Erimbet. Añdığanı men boldım ğoy bwl ittiñ. YApırau, mikroçip bar, bilezik-displey bar, köşe men aula tolğan sputnik kamera, üydegi internetpen de bilip twr otırğan-twrğanıñdı, kirgen-şıqqanıñdı. Bwğan ne kerek? İşken tamaq, kigen kiim – bärin körip otır. Qay uaqıtta tüşkirgeniñe deyin jazılıp twradı. Sekundına deyin. Endi nege bwl meni tergeuge şaqıra beredi. Basqa isim joq pa meniñ.
Äueli dükenge barıp wlına süt alıp, artınşa wldı üy irgesindegi balabaqşağa aparıp, päterine qayta kirdi. Sodan soñ osı mahallanıñ jandermeriya twrğan ğimaratına asıqpay ayañdadı. Tez-aq jetip alu kerek, biraq alğa basqan ayağı keri tarta berdi. Barğısı joq. Amal bar ma, aqırı däl qasınan jön ğana ısıldap jıljıp kele jatqan kauçuk trotuarğa twra qaldı. Basqa – basqa, eni jartı qwlaş jıljımalı trotuar jandermeriya üyiniñ tura twsınan ötpey me, jer bauırlıp jıljığan bassız, taspa jılanğa wqsap, keudesi ısıldap aynalası eki-üş minutta jetkizip tastadı.
Erimbet mırza, sälemetsiz be, keliñiz, otırıñız, dedi Li jandarm ornınan twrıp. Jımiıp qolın wsındı. Sığırayğan şegir közdi, eñsegey boylı, jwqaltañ, qaraswr, jas jigittiñ qolı qarulı edi, sonı bildirgisi kele me, älde ädeti me, qol alısqanda mwnıñ oñ qolın ünemi östip sığımdap qoyadı.
«Sälemet pe, Swltan mırza» dedi Erimbet. Lidiñ esimi Swltan bolatın.
«Monitordan şarşağan joqsız ba, Erimbet? – Sodan soñ jauap kütpesten jedeldete ilip äketti. – Siz şarşamasın dep osılay äñgime-düken qwrayıq dep şaqıruğa tura keldi».
Jas jandarmnıñ äzilim dep aytqan kezekşi sözine Erimbet jımiğan boldı. Qaşan da osı, qisını joq, qiyuı joq, birdeñeni qaljıñım dep qoyıp qaladı, eriksiz jımiğan bolıp otırasıñ.
Swltan Li mwnıñ hal-jağdayın swrap, kün rayın, qala jañalıqtarın aytıp biraz otırdı da, tötesine köşti:
«Sözdiñ qısqası, Erimbet mırza, üş jasar wlıñızdı siz jalğız öziñiz bağa almaysız. Qatınıñız joq. Ekinşi ret üylenbediñiz. Şeşesiz ösken balanıñ psihologiyası dwrıs qalıptaspaydı. Balanı Qoğamdıq üyge ötkizemiz».
Erimbettiñ jüregi su ete qaldı.
«Joq, - dedi dausı qarlığıp, - ol mümkin emes. Bermeymin, ötkizbeymin balamdı».
«Sizdiñ bermeymin degeniñizge zañ köne me, - dedi Swltan Li äldebir papkalardı aqtarıstırıp jatıp.- Zañ bala jağında. Qoğamdıq tärbie üyinde ösedi, aptasına bir ret kelip, altı sağat jüzdesip ketesiz. Ol üyde wldıñ barlıq jağdayı jasaladı, därigerler qaraydı, tärbie beredi, balabaqşadan äldeqayda artıq. Sizdiñ üstiñizden yuvenal yusticiyadan, balabaqşa tärbieşilerinen arız-şağım tüsti. Balañızdı juındırmaytın körinesiz, baqşağa kir bolıp keledi eken...»
«Onı qay tärbieşi aytıp otır, - dedi Erimbet mına jalağa küyip kete jazdap. - Künde juındıram balamdı, qwdayğa şükir, üyde vanna bar, su bar. Jatarda mindetti türde şomıldıramın. Tekserem deseñizder, mümkindikteriñiz bar ğoy, äytpese üyge videokamera qoyıñdar, bärin körip otırasıñdar».
«Mäsele kamerada emes. – dedi jas jandarm swq sausağın şoşaytıp. - Mäsele tüsken şağımda. Tärbieşi men yusticiya beker jazbaydı ğoy. Qısqası, Erimbet mırza, öz qolıñızben, öz erkiñizben arız jazğanıñız dwrıs, üş jasar balamdı Qoğamdıq üyge alıñdar dep. Sol dwrıs boladı, sonda aptasına bir ret altı sağat balañızdı köre alatın bolasız. Olay etpeseñiz, onda jandermeriya, yuvenal yusticiya jäne balabaqşa ökilderi bar, bäri qol qoyğan akt jasaymız, sol qwjat negizinde sot şeşim şığaradı da, balañızdan äkelik qwqıñızdı ayıradı. Söytip, aqır ayağında Qoğamdıq üyde tärbielengen balañızdı eşqaşan köre almaytın bolasız».
Erimbet şıdamay ornınan twrıp ketti:
«Sot meniñ äkelik qwqımdı ayıradı eken dep qalay senimdi aytasız, ayırmaydı olar».
«Otırıñız, otırıñız. Zañ solay, Erimbet mırza. Sizdiñ jağdayıñızda tipti oñay. Zañ, ayttım ğoy, bala jağında. Ata-ana jäne bala kodeksinde birneşe bap bar, solardıñ arqauımen, qay jağınan bolsın, sizdi äkelik qwqıñızdan ayıra aladı. Solay. Balanıñ şeşesi joq, osı sebeptiñ özimen-aq zañ balanı tartıp ala aladı».
«Ol zañdı kim jasağan, kim şığarğan?» Buını bosap ketken Erimbet orındıqqa sılq etip otırıp qalğanın özi añdamadı.
«Korporaciya parlamenti. Sondıqtan sizdiñ balañızdıñ qwqı, qay jağınan bolsın, qorğalğan» dedi Swltan jandarm basın kegjitip.
Erimbet auzınıñ qwrğap ketkenin sezdi, äytse de, qolın jayıp şapşañ söyley jöneldi:
«Äu, aynalayındar-au, äueli balamnıñ özinen swrasañızdarşı, kimmen twrğısı keledi, jatarda şomıla ma, äkesi ıstıq tağam äzirlep bere me, bärin asıqpay swrasañdarşı özinen. Ol - es bilip qalğan, eresekterşe söyleytin bala».
«Zañ balanıñ pikirin swramaydı, Erimbet mırza, kämeletke tolğanşa balanıñ pikiri esepke alınbaydı. Senbeseñiz, Ata-ana jäne bala kodeksin bastan-ayaq oqıp şığıñız».
«Balabaqşanıñ qay tärbieşisi ol şağım tüsirip jürgen? Atı-jönin biluge bola ma?»
«Keyin körsetemiz şağımdı».
«YApır-au, ol jerdegi tärbieşiler körip jür ğoy qanday adam ekenimdi. Men araq işpeymin, naşa şekpeymin, beysauat jürisim joq, kümändi esepte joqpın, bärin biledi ğoy el. Ciz de bilesiz, Li mırza».
«Bwl aytıp otırğanıñız eski zamandağı äñgime ğoy, Erimbet mırza. – dedi Swltan jandarm qorabınan bir sigaret suırıp alıp, onısın füu dep ürlep qoyıp oñ ezuine qıstırıp jatıp. – Qazir, ayttım ğoy, zañ qatal, ata-ananıñ bireui ömirde joq bolsa, nemese tipti wzaq auırıp, tösek tartıp jatıp qalsa, yuvenal yusticiya balañızdı zañ talabına qarap sotqa berip, sot şeşimimen Qoğamdıq tärbie üyine ötkizip jibere aladı. Siz qay jağınan da say kelip twrsız. Onıñ üstine şağım tüsip otır. Meniñ sizge aytar aqıl-keñesim: öz erkiñizben arız jazıñız Qoğamdıq tärbe üyine ötkizuge. Esesine balañızdı jetisine bir ret körip twrasız. Al sot şeşimimen bala tartıp alınsa, onda jılına bir-aq ret qana köre alatın bolasız. Oylanıñız».
«Oylanatın eşteñe joq. Arız jazbaymın».
«Sodan soñ... sodan soñ balañızdıñ, Qoğamdıq tärbie üyinde össe, keleşegi de zor boladı ğoy. Tärbie üyi barlıq şığındı öz moynına aladı. İşim-jem, kiim-keşek, tört uaq tamaq, balañızdıñ öz qalauı boyınşa, türli sport sekciyası, muzıka, öner üyirmeleri, tağı basqa. Mıqtı mamandar tärbie beredi. Sabaq oqitın mwğalimniñ küllisi üzdik. Qoğamdıq tärbie üyinen şıqqan tülektiñ bäri arnaulı joğarğı mektepterge tüsedi. Keleşektegi ömir ornın belgileu üşin Korporaciya üzdik oqığan şäkirtterge mol qarjı böledi. Al öziñizdiñ tärbieñizdegi ol balanıñ bolaşağı ne boladı? Aytıñızşı. Joq qoy keleşegi!..»
«Keleşegin köre jatarmız. Biraq men balamnıñ tärbiesin Korporaciyağa berip qoya almaymın».
«Korporaciyanıñ nesi jaman?»
«Qoğam tärbiesi üyinen şıqqan bala menim balam bolmaydı, ol belgili ğoy. Korporaciyanıñ qızmetkeri boladı da şığadı. Ömir boyı korporaciyanıñ qwlı bolıp ötedi».
«Onday jalalı söz aytpañız. Mwnday sözderiñiz üşin zañ aldında jauap beresiz».
Erimbet ündemey qaldı. Tömen qarap, sol qolımen iegin sipalap qoydı.
«Qalay bolsa da, men balamdı bere almaymın, - dedi birazdan soñ. - Erikti türde de, mäjbürlese de».
«Zañ mäjbürlese, qayda barasız, - dedi Li aşı jımiıp. – Al bermediñiz deyik, ol balanıñ küni ne boladı er jetkende. Mına zamanda ol bala biorobottan da tömen deñgeyde kün keşedi dep qorıqpaysız ba?»
Erimbettıñ jüregi suıp ketti.
«Ömir boyı jwmıssız jüretini öz aldına. Jwmıssızdarğa Korporaciya böletin järdemaqıdan da, medicina kömeginen de, zañ orındarı järdeminen de tıs qaluı ıqtimal. Qısqasın aytqanda, qoğamğa qajeti şamalı adam boluı äbden mümkin».
«Qoğam degenimiz sonda Korporaciya ğana bolıp twr ma?»
«Ärine. Siz, mäselen, qayda jwmıs isteysiz?»
«Men üyde otırıp audarma jasaymın. Tapsırıs boyınşa. Onı siz jaqsı bilesiz ğoy».
«Sol audarmanı sizge jasatıp otırğan tapsıruşılar da Korporaciyağa qızmet etedi ğoy, Korporaciya bölimderinen aylıq aladı. Aynalıp kelgende bäriñdi asırap otırğan Korporaciya ğoy».
«Jüye solay bolsa, ne istey alamız...»
«Mine, mine. Jönge keldiñiz, Erimbet mırza. Jüye solay. Endeşe biz balañızdıñ keleşegin oylap, sol jüyege engizuimiz kerek, äytpese ol balada bolaşaq bolmaytının sezip otırsız. Jas kezinen keleşegin elesete almasa, ömirde ornın taba almasa, ol bala keyin depressiyağa tüsedi, qwsa bolıp ötedi».
«Adamnıñ ömirdegi ornın Korporaciya belgiley me eken?» dedi Erimbet mısqılmen.
«Älbette. Er jetken soñ rezervaciyada üyelep jatqan, üysiz, küysiz jürgen, künin bir uaq tamaq işu armanımen ötkizgen jwrttıñ qatarın toltıradı. Solay, Erimbet mırza. Men sizge jaqsılıq oylap otırmın wlıñızdıñ keleşegi kemel bolsın dep».
«Joq. Qalay bolsa da, men köne almaymın bwl ozbırlıqqa».
«Abaylap söyleñiz, mırza. Kimdi ozbır dep twrsız? Men zañ talabın tüsindirdim sizge. – Sodan soñ şegir közin sığıraytıp bwğan biraz qarap otırdı. - Jaqsı, – dedi artınşa. – Eskertuin eskerttim. Bwl tarapta basqa jol joq, ne öziñiz ötiniş beresiz, nemese zañ organdarınıñ ökilderi akt jasap, sonıñ negizinde sot şeşimi şıqqan soñ biz balanı sizden alıp, Qoğamdıq tärbie üyine ötkizemiz. Oylanuğa üş kün mwrsat bereyin. Sau bolıñız. Bir närseni eskeriñiz: balañız aldağı ömirde biorobottan da tömen satıda twrmasın. Sizdiñ pikiriñiz, qarsılığıñız eşteñe şeşpeydi, onı jaqsı biluiñiz kerek».
***
«Erimbet, Ereke, - dep edi sol küni keşkisin qayran Haua küyeuiniñ jelke twsınan kelip, demi qwlaq tübin şarpıp, qos iininen qapsıra qwşaqtap, - Ereke, bügin sağan aytar eki jañalığım bar: biri jaman, biri jaqsı. Qaysısınan bastayın?»
«Däl ertektegidey boldı ğoy mına söziñ, – dedi Erimbet külimsirep. – Ärine, jaqsısınan bastamay ma däyim».
«Onda... onda aytayın. Biraq senbeysiñ-au».
«Nege, sağan senbegen kezim boldı ma?»
«Quanar ma ediñ?»
«Ou, äueli aytsañşı, şırağım».
«Ayağım auır eken, Ereke» dep Haua qabırğadağı noqattı basıp qaldı. Jarq etip samala nwr töbege twtas jayılıp barıp, mol jarıq tüsti.
«Tüsinbedim...»
«Tüsinip twrsıñ bärin, otağası. Men köterippin».
«Qoyşı, - dep Erimbet eñsesin jazıp, moynın bwrıp bäybişesiniñ qara torı ajarlı jüzine qarağan. Senbegeni közinen körinip twr. – On bes jıl boyı därigerler qaqsap, kötere almaysıñ dep ükim şığarğanı qayda...»
«Bilesiñ ğoy, Ereke, - dedi Haua qarsıdağı kresloğa tize bügip. - Men biohaker bolıp biraz jwmıs ta istedim ğoy. Biotehnikanıñ qazirgi zamanğı jañalıqtarın zertteumen aynalısatın biotehnolog mamandardıñ eñbegin laboratoriyada qoldanıp, sapırılıstırıp jürip, özgeşe bir täsildi bayqap, sol täsildiñ kömegimen därmek jasap, onıñ analıq bezderdiñ jwmısın küşeytetin qabileti bar ekenine köz jetkizdim... Ömir boyğı armanım bir qızıl şaqa, şiki ökpe köru emes pe edi. Altı ay boldı sonı işip jürgenime. Qwdanıñ qwdıreti, sol därmektiñ şipası boldı ma, säulemen qarattım bügin, ras eken».
«Neşe aylıq» dedi Erimbet Hauanıñ moyılday qara közine tesile qarap.
«Eki aylıq».
«Apıray, ä, - Erimbet ornınan twrıp ketti. – Äy, Haua, äy, seniñ mınauıñ, ras, küşti jañalıq eken. Kütpegen närse. Degenmen... degenmen köz körmey twrğan soñ köñil senbey me, qalay...»
Haua ünsiz ğana küldi.
«Iä, özimniñ de köñilim tolıq senbey twrğan siyaqtı».
«Jañalığıñ ğajap eken! – dedi Erimbet qos qolın bir-birine uqalap. –Onda keşki asıñdı äzirlep jiber» dedi sodan soñ äyelin körse, asqazanı sızday qalatın ejelgi ädetimen .
Süt pisirim uaqıt ötpey Haua displey-tabağa äldeneni quırıp, dastarhanğa qoya berdi.
«Erekem-au, sen quanıp kettiñ be, älde qiyaldap kettiñ be, ekinşi jañalığımdı swramadıñ ğoy» dedi Haua buın bwrqıratıp ıstıq şäyin qwyıp otırıp.
«Qaşanğıday iisi joq, biraq dämi özgeşe eken, – dedi Erimbet quırdaqtıñ bir qasığın auzına salıp jiberip. – Ne tağam bwl? Tağı sintez be?»
«Otağası-au, qazir sintezsiz tağam taba alasıñ ba özi?»
«Ziyan emes pe äyteuir?»
«Ziyan emes. Wşınıp qalarsıñ, jiirkenbey jeşi, aynalayın. Bayağı zamandağıday bağlannıñ etin qaydan tauıp bere qoyayın. Barımen bazar deşi».
«Iä, sonımen jağımsız jañalığıñdı ayta ğoy. Qwlağım sende».
«Degenmen... keyinirek aytayın, tamaq siñsin, as batsın».
«E, jaraydı».
«Qıstıñ ortasında kün ısıp ketti, 26 gradus ıstıq, jazda ne bolamız?» dedi Haua.
«Aytpa».
Ekeui ärneniñ basın bir şalıp, şüñkildese äñgime-dükendetip keşki astarın işip alıp, toq basayıq dep parkkke şıqtı.
Erimbet köñildi.
«Ereke, sen er jigitsiñ ğoy, – dep bastadı sözin Haua parktiñ tastaq, keñ, dañğıl jolına tüskende. – jas küniñnen qayrattı, aqıldı, alğır ediñ ğoy. Qu tirşilik qos büyirden qısıp, qarala auzın qara sanğa salğanda qajımay kele jatqan keñ qwrsaq arıstanım».
«Pay-pay-pay-ay! Äy, şırağım, orağıtpay ayta ber» dep küldi Erimbet.
«Bayağı, jaugerşilik zamanda atalarımız aytqan eken ğoy qatın jolda, bala belde dep. Ol zamanda da tirşilik etu oñay bolmağan ğoy. Tirşilik degen şirkin tausılmaytın küres qoy. Öziñ tausılarsıñ, ömiriñ tügesiler, biraq seniñ jolıñdı jalğaytın, seniñ saltıñdı wstaytın wrpağıñ bolsa, ölmeusiregen ümit öşpeydi ğoy. Sol ümit qoy adamzattı jetelep, jetektep kele jatqan. Sondıqtan er-azamatqa qırıq jas degen ne, täyiri. Qamıqpay, qajımay, erteñge senim artıp, ayañdap, örley beru kerek. Sen, Ereke, mağan jolıqpay twrğanda da ötkir, öjet jigit ediñ ğoy, anau-mınauğa mwqala qoymaysıñ».
«Attıñ basın jiberdiñ-au, bäybişe. Aytşı endi, äkesiniñ ölgenin de estirtedi» dedi Erimbet jürisin toqtatpay, degenmen äldeqaydan payda bolğan qobalju sezimi twla boyın şımşımdap alıp bara jattı.
Haua säl ünsiz kele jattı da, asıqpay jauap qattı:
«Därigerler mağan leykemiya degen diagnoz qoydı. Onıñ tağı auır türi eken. Em qabıldarmın, dese de, köpke wzamaytın sekildimin».
«Ne deyd?! – Erimbet kilt toqtadı. – Ol şirkinder ayta beredi, - dedi ile-şala. - Är jerge qaralu kerek qoy. Soñğı diagnoz basqa bolıp şığuı äbden mümkin».
Haua Erimbettiñ qoltığınan alıp, jüreyik degendey ikemdep alğa qadam bastı.
«Bärinen bwrın olar mağan mınanday şart qoyıp otır. Qazirgi zaman apparattarı leykemiyanı emdeuge jaraydı deydi. Üş ayda belgili boladı, emdelip jatqan adamdar bar körinedi».
«Qanday şart?»
«Auır däri, lazerli säule engen soñ ağzada özgeris boluı mümkin deydi, sonda jatırdağı bala ölip ketedi eken».
«Endi?»
«Balanı aldırıp tastau kerek dep otır üzildi-kesildi».
Erimbet qapelimde añırıp qaldı. Sodan soñ jötkirindi. Tamağın qırnadı.
«Aldırıp tasta. Seniñ ömiriñ qımbat. Bas aman bolsa, bala berer tağı da».
Haua ündemedi. Ekeui biraz ünsiz jürdi. Parktiñ tübine deyin barıp qalıptı. Bwrılıp tastaq jolmen bayau basıp keri jürdi.
«Bilesiñ ğoy, Erimbet, men şeşesiz östim. Ana mahabbatı degendi sezinbey kelgen adammın. Qalay ajaldan aman qalğanımdı da bilesiñ. Bir kezdegi elimizdiñ astanasında joyqın jer silkinisi boldı ğoy. Auır zilzaladan qanşama üy qirap, qanşama adam opat boldı. Bizdiñ baspana kirpişten qalanğan, üstinde beton plitalar jabılğan, ülken, jer üy bolıptı. Sonıñ özi qara jer tulağanda bwrış-bwrışı, dödegesi mort ketip, suırılıp tüsken auır plitalar şeşem bayğwstı basıp qalıptı. Sonda bar-joğı jiırma üştegi kelinşek. Zilzaladan keyin qwtqaruşılar üyindilerdi arşıp, qwlağan, qausağan üy-üydi tintip, şalajansar jatsa da, tiri adam bar ma dep qarap kele jatqanda bireui tar quıstan adamnıñ denesin körip, tiri me, joq pa dep qolın salıp jiberse, bir kelinşek jatır deydi, denesi suıp ketken. Äytkenmen eki jaqtap süymen salıp, plitanı sırğıta iterip, mäyitti körse, jatısı ersi eken deydi. Säjdege jığılğanday tizerlep, mañdayın jerge qoyğan mäyittiñ eki qolı eki büyirin jauıp twrğan. Qwlağan plita bas süyegin janşıp, omırtqasın üzip jibergen sekildi. Qoy, öler adam öldi, uaqıt tığız, tirilerdi tauıp alayıq dep qwtqaruşılar auır plitanı eppen jatqızıp, arı qaray ketip qaladı. Dese de, älgi top işindegi bir jigit eki oylı bolıp, älde äuestik bar, älde basqa piğılmen, älde jüregi sezdi, kim biledi, qalay bolsa da, qwdırettiñ küşimen qayta oralıp, ölgen kelinşektiñ qasına kelipti. Tizerlep otıra qalıp, älgi quıstan basın swğıp, bük tüsip jatqan mäyittiñ qatıp qalğan şıntağınıñ twsınan qolın salıp jiberip tinte bastaydı. Kenet qobaljıy entigip, quıstan basın, qolın şığarıp, äudemjer ketip qalğan topqa ayğay salıptı, äy, qaytıñdar, mwnday säbi bala bar dep. Qwtqaruşı top üyge kelip, mäyittiñ üstindegi plitanı alıp, sınıq pen üyindini tazalap, arşıp alsa, tizerley bük tüsip jatqan mäyittiñ qoynında, däl kindiginiñ astında jatır deydi. Oralğan, qwndaqtalğan qalpında. Söytip, älgi jas kelinşek balam aman qalsın dep özin qwrban qılıptı. Üy qwlağanda bük tüsip, tizerlep, balanı bauırına alıp jata qalğan ğoy. Jigitter näresteni qolğa alğanda pısıldap wyqtap jatır deydi».
«Sol bala sensiñ...»
«Iä, sol bala men ekemin, Erimbet».
«E, bilem ğoy, sen bwl jayttı eske alğandı wnata bermeytin ediñ ğoy».
«Eske alıp otırğanım... Eske alıp otırğanım, şeşesiz össem de, ana mahabbatın sezinbey kelsem de, meni jarıq düniege äkelgen anamnıñ osı qayratın, özin qwrban etip, balanı aman alıp qalğan eleusiz ğana erligin, jer tulağan sätte saspay, sasqalaqtamay, balam aman qalsın dep janwşıra tapqan amalın köz aldıma elestettim ğoy. Talay märte. Ananıñ balağa degen seziminiñ küştiligine tänti bolıp, tamağıma öksik tığılıp, közime jas kelip, täleyime qayran qaluşı edim. Qwdanıñ qwdıreti. Közin körmesem de, beyşara anam ömir boyı mağan ideal bolıp keldi. Qarap twrsam, ana degen ömir beruşi, tirşilikti jalğastıruşı jan ğoy. Ana bolu – öziñniñ qalauıñdı qwrban etip, sol balağa bärin berip, ömiriñdi soğan arnau eken ğoy. Meniñ şeşem ömirin meni bağıp-qağuğa arnay almasa da, özin qwrban etip janımdı aman alıp qaldı. Onıñ erligin istey alam ba, meni ömirge äkelgen sol şeşemdey bola alam ba dep ömir boyı oylanıp kelippin. Mine, otızdıñ beseuinen astım, äli sol saualıma jauap taba almappın».
«Qısqası...»
«Qısqası, men osı eki-üş kün äbden oylanıp, aldırmauğa bekindim. Qwdıret bizge jan iesin sıyladı, äkeluge mindettimin. Därigerler ne dese, o desin...»
«Ne dep twrsıñ sen?! Öziñ jaman auruğa kezigip twrsañ da, balanı ömirge äkelmeksiñ be? Jındısıñ ba sen?! Kisi äueli özin oylau kerek, al seniki ne? Ölem degen söziñ be bwl? Aldımen öziñ jaqsılap emdelip alşı, qazirgi zamanda leykemiya jazılmaytın dert emes qoy. Därigerler bala däriniñ uına şıdamay ölip ketedi dese, aldırıp tasta. Qılmıs emes qoy ol. Qwday denge saulıq berse, bala äkelersiñ tağı. Sen, Haua, bwlay sıñar ezulegeniñdi qoy!»
«Sağan bala kerek emes pe?» dedi Haua Erimbetke qarap.
«Seniñ basıñdı jwtıp ömirge kelgen bala kerek emes. Sen, qiyali qatın, bwl nietiñnen qayt. Ne dep bastı qatırıp twrsıñ».
Haua ünsiz küldi.
«Ereke, aşuıñdı bas».
«Baspaymın. Endi bwl söziñdi estimeytin bolayın».
«Maqwl» dedi Haua jımiıp.
Ekeui endi parkti ünsiz aralap ketti. Bie sauım uaqıttan soñ orta boylı, döñgelek jüzdi, etjeñdi küyeuiniñ jıp-jılı qolınan wstağan Haua tağı söylep ketti:
«Ereke, ağayını joq, jalğız jigit, eşteñesi joq, salt jigit degendi elemey, äkemniñ qarsı bolğanına qaramay, etegiñnen wstap edim. Qatelespedim. Wşpaqqa şıqpasaq ta, senimen baqıttı ğwmır keştim dep oylaymın. Ülde men müldege malınmadım, elitağa wqsap äuedegi dron-üyde twrmadım, eko-tağam jemedim, biraq adamnıñ bwl düniedegi bar añsarı sol ma? Ärine, joq. Sağan ökpem joq, Ereke. Jas keziñdegi keybir qılıqtarıñdı da keşirdim. Meni jılatqan künderiñdi de keşirdim. Sol kezde-aq keşirgemin, öziñ bilesiñ. Keşire alsaq, boyımız jeñileyip qaladı ğoy, jüregimiz tazarıp qaladı ğoy. Al säbidi düniege äkelu kerek. Özi bergen qwdıret özi jetkizer. Ittiñ iesi bolsa, böriniñ täñirisi bar degen. Mañdayına jazılğan ğwmırı da bar şığar».
***
Üreyli üş künnen keyin wyqısı bwzılıp, asqa täbeti joğalğan, salı suğa ketip, eñsesi tüsken Erimbet tağı da mahalla jandermeriyasına keldi. Li jandarm ornınan twrıp, jımiıp qarsı aldı.
«Iä, Erimbet mırza, köñil küyiñiz qalay?»
«Bizde qanday köñil küy boluşı edi, älde ädeyi swraysız ba. Üş tün wyqtamay şıqtım. Samay şaşım ağarıp ketipti osı üş tünde. Kisiniñ janın alarda äzireyil bwlay qinamas».
«Keşirim swraymın, Erimbet mırza. Artınan oylasam, rasında da sizge auırlau şart qoyıppın. Artıqtau ketippin, keşirim etiñiz».
Erimbet basın köterip, közine tura qarap, jandarmdı tanımay qaldı. Osıdan üş kün bwrınğı Swltan emes, sözi mayda, minezi jwmsaq. YApır-au, bwl bäle tağı ne oylap taptı eken, artına saqtağan sırı bar ma, älde töbeden tastap jiberer zili bar ma, dep oyladı Erimbet.
«Ğafu etiñiz. Sizden bir närse swrasam bola ma?» dedi Swltan Li.
«Swrañız».
«Äyeliñizdiñ atı-jöni kim edi?»
«Haua».
«Tolıq atı-jöni?»
«Haua Ermwratqızı».
«Ol kisi üşinşi jer-jahan soğısında osı megapolistiñ tübindegi NN gettoda kim bolıp istep edi?»
«Meyirbike boldı-au, biluimşe».
«Qaytıs bolğanına eki jıl boldı, iä?»
«Iä».
«Men ötiniş jazıp qauipsizdik komitetiniñ arhivinen osı gettoğa qatıstı birtalay qwjattardıñ köşirmesin aldım. – dedi Swltan türegep twrğan qalpı üsteliniñ tartpasınan juan-juan birneşe päpkini suırıp alıp jatıp. - Keşe ğana qolıma tidi. Haua Ermwratqızı turalı da swrau jasatqan edim. Bağıma qaray, ol kisiniñ jeke isi sarı mayday saqtaulı twr».
«Bäybişemniñ dünieden ötkenine eki jıl. – dedi Erimbet edenge qarap otırıp qajığan, şarşañqı ünmen. – Balamızdıñ sot şeşimimen, Korporaciyağa, oy, älgi... Qoğam üyine tärbiege alınuına onıñ eş qatısı joq qoy. Qayta, közi tiri bolğanda ol beyşara bwl qiyanatqa tözbes edi».
«Joq, men basqa mäsele boyınşa habarlasıp edim, Ereke».
Ereke? Mına bala qazaq dästürimen Erekege köşti, bir tıqır tayanıp twr-au, dep oyladı Erimbet.
«Haua jeñgemiz gettoğa qamalğan, sonda rezervaciyada ömir sürgen biraz adammen baylanısta bolıptı» dedi Li. Ornına otırıp, üstel üstindegi äldebir juan, swr papkanı alıp aqtara bastadı:
«Mine, fotosureti de bar eken apaydıñ. Orınsızdau bolsa da, sizge bir swraq qoyayınşı, jeñgemiz neden qaytıs boldı?»
«Jaman aurudan».
«Odan emdeluge bolmadı ma eken, qazirgi medicinada neşe türli ädister bar, jaña apparattar bar degendey...»
«Ärine, bolar edi, biraq ol wlımızdıñ düniege kelgenin qaladı. Wldı düniege keltirmese, tehnologiyanıñ tür-türi bar, emdeymiz, depti därigerler. Haua biraq ol joldan bas tarttı».
Swltan Li ornınan twrıp ketti. Jasıl közi jalt etip, öñi küreñitip birer sät twrdı.
«Ğajap, ğajap! Ol kisi osınday şeşim qabıldadı ma?!»
Erimbet Lidiñ jüzine osınıñ esi dwrıs pa degendey añırayıp bir qaradı da qoydı. Jauap bergisi kelmedi.
«Mwnday da boladı eken-au!..»
«Qalay dese boladı, - dedi Erimbet auır kürsinip. – därigerler ekiniñ biri dep şart qoyğanda Haua säbidi düniege äkelem dep şeşim qabıldadı. Wrıstım esiñ dwrıs pa dep. Qoysañşı balanıñ qılığın istemey dep. Mağan seniñ amandığıñ kerek, näresteni äkelip, öziñ ketip qalsañ, ol jetimge qalay qaraymın men dep. Erimbet, dedi sonda. Erimbet, men iştegi baladan bas tartıp, jaman aurudan qwtılsam dep qanşa emdelsem de, odan qwlantaza jazılıp ketetinime eşkim kepil bola almaydı. Ol – bir. Ekinşi, emdelip şıqtım deyin, jaqsı, sodan keyin bala kötere alam ba, joq pa, tağı kepildik joq. Bir märte bala bergen qwdıret ekinşi ret bere me, moyınğa bwrşaq salıp, zar ilep tilep alğan balanı aldırtıp tastasam? Balasız ötken ğwmır baqıttı ğwmır dep ayta almas edim öz basım. Onıñ üstine iştegi şarana - wl eken, Erimbet. Soğıstan keyin seldirep qalğan biz sekildi azğana jwrt jer betinen qwrıp ketpesin desek, bizge wl bala kerek. Wrpaq kerek. Atıñ öşkir jahan soğısınan soñ örtten keyingi jas bwtaday seldirep qaldıq. Jwrtımız jer betinen köşpesin desek... Haua, dedim men şıday almay, basımız jas, qartayıp twrğamız joq, birdemesi bolar, sodan soñ... kim ayttı sağan wrpaqsız ömir baqıtsız ömir dep. Müldem olay emes. Ol söziñniñ de janı bar şığar, dedi Haua, biraq meniñ jağdayımda özimdi qwrban qılğanım – eñ dwrıs şeşim. Jaman auruımen tor tastap ajal şirkin bäribir qoymayın dep twr. Meni tañdap twr ol. Qazir qwrıqtan qwtılsam, erteñ qılşa moyınğa sart etkizip qayta saluı mümkin. Tañdağanı men ekemin, alsa, alsın, solay-aq bolsın... Tağdır degen osı emes pe, Erimbet. Keşegi alapat soğısta qaza tapqan bozdaqtardan, rezervaciyada aştıqtan ölgen jas balalardan janım artıq pa, basım ardaqtı ma. Jazmıştan ozmış joq. Mwnı... sanam tüysinip, jüregim sezip twr. Twla boyımmen sezemin. Biraq jüregimde qorqınış joq. Ürey joq. Bilemin, qwdırettiñ özi tağdırdı sızıp beredi. Biz onıñ sırın wğa almaspız. Aqırettiñ barı ras bolsa, tañda mahşarda jüzdesermiz. Süremiz birge sonda. Bir ğana ätteñ-ay bar, ol - wlımnıñ jetim ösui, anasız ösui. Oğan ne şara bar bizde, ne istey alamız? Eşteñe. Ol da jazmış şığar. Reti kelse, saliqalı bireu jolıqsa, şeşe ornına şeşe tabarsıñ... Reti kelmese, wlımdı eşkimge jäuteñdetpey ösirersiñ, Ereke. Men sağan senemin, arıstanım. Seniñ öñiñ suıq bolğanımen meyirim wyalağan, jılı jüregiñ bar, balajandısıñ, meniñ ornımdı joqtatpay ösirersiñ. Ömir şirkin – mäñgilik emes qoy, talqanıñ tez-aq tausıladı... Men de soğıstı, lager'di, aştıqtan şıbınday qırılğan eldi körgen adammın. Ölimnen qorıqpaymın. Ölim - alğanşa ğana üreyli. Ölgen soñ bizge bäribir. Jastıq şaq ötti soğıspen, soğıstan keyingi tauqımetpen. Endi bala bergende, odan qalay bas tartasıñ. Ajal qazir aldı ne, on jıldan keyin aldı ne, bäribir emes pe. Mäñgi jürmeymiz ğoy. Tağdırdıñ şeşimi osı bolsa, moyınmen köteruimiz kerek. Ömirge wrpaq kelse, odan artıq ne baqıt bar, otağası. Meniñ şeşimim dep sanama mwnı, qwdırettiñ mañdayğa jazğanı dep bil...»
Erimbet sol kezdi köz aldına elestetti me, biraz uaqıt ünsiz qaldı.
«...Jä, sonımen, qısqası, Haua tört-bes ay ötpey, altı jarım aylıq qızıl şaqanı ömirge äkeldi. Quanışında şek bolmadı. Quanğanı sonday, köziniñ jası monşaqtap jılay beredi. Bala tapqan soñ da därigerler emdeuge ıqılas bildirdi. Men de emdelu kerek dedim. Ol qarsı boldı, emdi tegis qabıldasam, bala emize almaytın bolam, emşek süti närestege jaramay qaladı dep. Biraq men jolın taptım, – qala sırtında bie baylaytın kisimen kelisip, bağası uday bolsa da, qazir jılqı bağu, bie baylau degen qalıp baradı ğoy, – saumaldı satıp alıp, şaqalaqtıñ auzına tamızıp, eptep-eptep işkizip, bie sütine üyrettik. Oğan da quandıq. Öz basım qattı sendim emdelip, jazılıp ketedi dep. Haua da sonday senimde bolğan siyaqtı edi. Därigerler de, oy, qazir leykemiya obırğa jatpaydı, nanotehnologiyanıñ kömegimen jazıp alamız dedi. Tım qwrsa, balam qaz basıp jürgeninşe şıday twrsam, dedi bir küni Haua. Qwday auzına saldı ma, aqırı solay boldı. Wlımız täy-täy basqan kezde twsauın kesti de, jüregi meyirimge tolı, qayran Hauam jürdi de ketti. Özi aytqanday, ras, jazmıştan ozmış joq eken. Joqtı bar qılatın, bardı köl qılatın nanotehnologiyası da kömektese almadı. Ömir şirkin tätti ğoy, tiri adam tirşiligin jasaydı eken, artınan solqıldap jılap qalsaq ta, swm dünie öziniñ şığırşığın tartıp, diirmen tasın aynaldıra jöneldi. Bärinen bwrın tili şığa bastağan wlıma qiın boldı. Eleñdep anasın äli künge kütumen jürgenin körgenimde jüregim ezilip, kökiregim qars ayırıladı. Säbidiñ tili, balanıñ külkisi bärin wmıttıradı desek te, qu keude qoñıltaqsıp twradı eken... Östip itşilep sürip jatqanımda sen jaralı qwsqa tas atasıñ. Tirşiligimniñ säni, ömirimniñ mäni dep tapqan wlımdı sen sot şeşimimen Korporaciyağa, äy, älgi Qoğam Tärbiesi üyine ötkizem dep qiğılıq salasıñ. Üuh!.. Odan da meni atıp tastap, mäyitimnen attap ötip, tartıp alıp ket jalğızımdı. Şıqqır közim şırıldatıp äketip bara jatqanın körmey-aq qoysın».
«Ğafu, ğafu, Erağa, keşirim swraymın, at-şapan ayıp meniki. Zañ talabı bar, ärine, äytkenmen kisimen til tabısa aluımız da kerek, men sol jağın wmıtıppın, keşirim ötinem».
Swltan Li kabinetinde arı-beri oyqastap, er batqan attay qayqañdap biraz jürdi de, söylep ketti:
«Älbette, men köp ömir körgemin joq, ağası, degenmen keşegi qandı soğısta adamzattıñ artıq auzı dep, as işip, ayaq bosatar masıl dep, odan qalsa, sektanttar dep bizdiñ eldegi keybir äleumetke rezervaciya jasağanın bilesiz. Men sol topqa tüsken bir äulettiñ ümit kütken balası edim, jasım sonda altıda eken. Bäri köz aldımda. Jau bizdi maldan tömen sanap tar audandağı gettoğa qamadı. Jüz mıñdap qamadı. Getto işindegi adam tözgisiz tirşilik qanday: aştıqtan älsiregen jwrt, añırağan kempir, kürsingen şal - bäri köz aldımda. Şeşem dinge qattı berilgen adam edi. Kündiz-tüni erni jıbırlap dwğasın oqıp jatatın. Bärinen bwrın biz tirşilik etken gettodağı balalarğa qiın boldı. Ajal auzında twrğan balalar, işinde men de barmın, älbette, erteñin boljay almasa da, toyıp tamaq işpegen soñ joqtan özgege jılap, ıñırsıp, ülkenderdiñ mazasın alatın körinemiz. Gettodağı jağday älgindey bolğanda, keleşek tipti qarañğı bolatın. Ölim lagerine aydalıp ketu qaupi küşti ol kezde. Qara jürek dwşpanda ayauşılıq joq. Ülken-kişi demey ajal kamerasına aydap äketui op-oñay bolatın. Şeşem ekeumiz gettoda bir jılday twrdıq. Bir jıldan keyin aşarşılıq bastaldı. Kisi basına sanap beretin qara su men qara nan jwğınğa jwq bolmaydı. Käri-qwrtañ ölimdi qarsı aluğa dayındala bastadı. Onı men, altı jasar bala, qaydan tüsinem, keyin estigen äñgimem ğoy. Künderdiñ bir küninde getto işinde süzek bastaldı degen qaueset şığıptı, öytkeni mwndağı el aştıqtan emes, süzekten ölip jatır degen söz tarağan. Sodan, qoyşı, qaladağı äskeri ökimettiñ pärmenimen sanitarlar getto işine dezinfekciya jasauğa kire bastadı. Bwl kezde ölim-jitim köbeygen. Qılışın süyretip qıs kelip qalğan şaq. El qazaq tarihındağı 1932 jıldıñ genocidindey basıbaylı ölimge kesilgenin tüsine bastağan. Tikenek sım qorşağan, sırtında äsker küzetken gettonıñ är twsınan kiretin joldarı bar edi, sol joldarmen sanitar kölikteri kirip, süzekke qarsı tazalıq bastalıp ketti. Süzek getto sırtına şığıp ketse, äskerge jwğuı, qaladağı elge tarauı mümkin. Ökimet osıdan qorqadı ğoy. Jä, sonımen sanitar qız-jigitter jii keletin boldı. Betin ğana twmşalap qoymay, bas-ayaqtı tolıq jabatın arnaulı kiimderin kiip, asay-müseyin qolğa alğan sanitarlar santehnika qwbırı, jertöle, qoyşı, äyteuir quıs-quıs, bwrış-bwrıştı tük qaldırmay, äldene seuip, pışıldatıp, ısıldatıp jatatın. Mäyitti mindetti türde. Bwrın kisi neden öldi eken dep mäyitti tekseruge äketip jatatın, endi eşkim jolağısı kelmeydi. Twmşalanıp alğan sanitar qwral-jabdığın saylap äkelip, köbik şaşıp mäyitti aq qoymaljıñğa kömip ketedi. Künderdiñ küninde auru şeşemniñ sonday sanitarlardıñ bireuimen söylesip jürgenin bayqadım, tizgin wşımen habarlasıp, älgilerden alğan azın-aulaq azıqtı meniñ auzıma äkelip tığatın. Bir küni töbemnen jay tüsirdi. Swltan balam, senen jasırıp keldim, endi aytuğa tura kelip twr, mına auru meni almay qoymas, jağdayımız mınau, seniñ şın şeşeñ men emes, basqa, men ögey şeşeñmin, seniñ öz şeşeñ qalada twradı, seniñ soğan baruıñ kerek dep. Balamın ğoy, sözin wğa qoymasam da, öñin qataytıp alğan şeşemniñ suıq jüzine qarap, şar etip jılap jiberdim. Olay aytpa, dep eñireppin. Şeşem, şındıq osı, altınım, seniñ qalağa, öz şeşeñe baruıñ kerek dep, sabırmen äldeneni tüsindirmek boladı. Onı tüsine qoyatın men be, janım alay-tüley bolıp, söyleme olay dep, baqıra bersem kerek. Sözdiñ qısqası, könbeytinimdi bilip, älgi sanitar qızdıñ kömegimen mağan däri berip wyqtatıptı da, mäyit tiegen köliktiñ işine jatqızıp sırtqa alıp şığıptı. Oyansam, bir üyde jatırmın, basımda qaraqat közi külimdep älgi sanitar qız otır. Külimsirep, Swltan, oyandıñ ba, qorıqpa, qazir qauipsiz jerdesiñ. Juınıp-şayınıp al, ıstıq tamaq kütip twr, dedi. Qısqası, men ğana emes, sanitar bolıp jürgen sol qızdıñ arqasında tiri qaldıq, sol qızdıñ kömegimen ondağan bala gettodan sırtqa şığıppız, ajal auzınan qalıppız. Er jetken soñ sol qızdı - sol apaydı köp izdedim, taba almadım. Jas bolğan soñ, qolım qısqa bolğan soñ tabılmadı. Qazir mümkindigim bar ğoy, soğıs jıldarındağı arhivti indetip jürip, apaydı tauıp aldım. Türi köz aldımda, atı-jöni esimde. Iä, ol kisiniñ atı - Haua. Haua Ermwratqızı. Taptım-au degen şağımda Haua apay bwl dünieden ötip ketipti. Biraq jaqsılığın tiri twrğanımda wmıtam ba. Ol kisiniñ jalğız wlın arız tüsti dep Qoğam üyine öz qolımmen ötkizem be. Erağa, men programmağa baylanğan biorobot emespin ğoy, men de jüregi bar, sezimi bar adammın. Arızdı jolın tauıp japtırarmın, alañdamañız. Bwrınğışa tirşilik ete beriñiz».
Swltan Li äñgimesin dausı qarlığıp, ara-arasında jötkirinip, mwnıñ közine qaramay aytıp şıqqan edi. Erimbet jauap bermedi. Mına oqiğanıñ basqa arnağa tüsip ketkenine sener-senbesin bilmey, ayran-asır bolıp otır edi.
«Tek wldı balabaqşadan şığarıp alıñız. – dedi Swltan bayau ünmen, orındığına otırıp jatıp. - Ol jaqqa barmay-aq qoysın. YUvenal qızmetkerleriniñ közine tüsirmeñiz. Men bwl jerde wzaq otırmauım da mümkin. Iñğayı kelse, birer jılda qonıs audarğanıñız da dwrıs şığar. Zañnıñ atı – zañ, olardıñ talabımen talasa almaymız ğoy».
Erimbet qattı şarşağanın endi ğana sezdi. Twla boyımen. Buın-buını älsirep qalıptı, eki wmtılıp ornınan äreñ twrıp, Li jandarmğa alğıs aytudı da wmıtıp, süyretilip dalağa şığıp ketti.