Tramp Qıtayğa qanday qaqpan qwrdı: Bayden jalğastıra ala ma?

Eger AQŞ-tağı saylaudıñ nätijesi osı küyinde qalar bolsa, Aq üy basşısı bolıp Bayden kelmek. Tramptıñ prezidenttigi kezinde wlttıq qauipsizdikke baylanıstı Qwrama Ştattar Qıtaydıñ investiciyaların qayta qaraudı küşeytkeni belgili. Osı twsta sarapşılar Bayden biligi kezinde AQŞ-tağı Qıtay investiciyasınıñ jay-küyi qalay boladı degenge bas qatırıp jatır.

«Bayden Tramptıñ istegenin istey almaydı»

Älemde narıqtıq ekonomika bastı orında twrğandıqtan, memleketter arasındağı qarım-qatınastı investiciya ağımı belgileydi. Sondıqtan da AQŞ-Qıtay qatınasın bağalauda eki eldiñ investiciya almasımın baqılau da mañızdı. Basım köp sarapşılar Qıtay investiciyasın qayta bağalau AQŞ-tıñ wlttıq qauipsizdigine sayatındıqtan Bayden kelse de Qıtay investiciyalarına qatañ qarau jalğasadı dep boljap otır. İşkeriley qarastırıp körelik.

The Wall Street Journal basılımınıñ ötken aydağı mälimetinşe, Qıtaydıñ Amerika Qwrama Ştattarına salğan investiciyası qazir ne barı 4,7 mlrd dollardı qwraydı. Demek, 2016 jıldan beri 90 payız kemigen. Bwl tikeley Tramp sayasatınıñ nätijesi, ol prezident bolğannan beri qıtaylıq kompaniyalardıñ amerikalıq tehnologiyalardı satıp aluına şekteu qoydı, bwğan qosa qarjılıq baqılaudı küşeytip, Qıtay käsiporındarınıñ qarjı jinauın qiındattı.

The New York Times basılımında jariyalanğan Stiven Li Mayerstiñ saraptamasında Bayden sayasatta özin barınşa wtımdı wstay alatın sayasatker ekenin ayta kelip, ol prezident bolıp jatsa, AQŞ-Qıtay qatınası Tramp twsındağıdan birşama jaqsarıp, eki el arasındağı dialog qıza tüsedi dep boljağan eken. Biraq, Qıtay investiciyasına degen qatañ baqılau Bayden kezinde de bosañsi qoymaytının basım köp sarapşılar aytadı. Tramp jolğa qoyğan sayasattardıñ ıqpali äle de wzaq uaqıtqa jalğaspaq.

Qıtaydıñ Qwrama Ştattarındağı investiciyaların baqılap otırğan sarapşılardıñ biri Julian Evans-Priçard (Julian Evans-Pritchard）bwl jöninde birşama wğınıqtı pikirin bildiripti.  VOA radiosına bergen swhbatında ol Bayden Qıtaymen mämileni teñ ortada wstauğa tırısadı, biraq, Qıtayğa qatıstı AQŞ-tıñ wstanımdarı özgerdi, onı ornına keltiru mümkin emes depti.

Tramptıñ batıl qadamdar jasap twrğan twsta ol prezident retinde AQŞ-tıñ wlttıq qauipsizdik müddelerine qatıstı operaciyalarına jauap beretin CFIUS dep atalatın komitetke barınşa erkindik berdi. Nätijesinde, atalğan komitet Kongreske bergen esebinde Qıtaymen investiciyalıq baylanıstarğa qatıstı 140 kelisimdi qayta qarağanı mälim boldı. Ädette basqa eldermen är jılı birneşe mämilelik kelisimder ğana qaralıp kelgen. CFIUS nısanağa alğan mämileler arasında milliardtağan dollarlıq investiciya ağının AQŞ-qa alıp barğan qıtaylıq iri kompaniyalar da bar. «Tik-tok» jelisine degen qısımda osı komitettiñ şeşimderi sebep boldı.  Bwl ärekettermen Tramp äkimşiligi AQŞ-tağı qıtaylıq investiciyalardıñ tamırına uaqıtşa bolsa da balta şaptı. Mäseleni osı qırınan qarağanda, tamırı buılğan Qıtay investiciyası Qwrama Ştattarda qayta örken jayu üşin qısqa ne wzaq uaqıt kerek, ne Uaşingtonnıñ tübegeyli qoldauı kerek.

Mäsele nede?

Mäsele mınada, Tramp sayasatınıñ negizinde ğana emes, Qwrama Ştattardıñ wlttıq müddesine jauap beretin komitetterdiñ wstanımı negizinde onda jwmıs isteytin qıtaylıq kompaniyalar wlttıq müddege qater töndiruşi retinde qarastırıla bastadı. Bwl Qıtay kompaniyalarınıñ AQŞ-ta jwmıs isteuine degen qısımdı arttırdı, olar endi osı qısım astında qauqarsız jwmıs isteuge mäjbür nemese Amerika narığınan jılıstap şığıp ketpek.

Osı arada mana sözin keltire ketken Priçardtıñ tağı bir wtımdı pikirin keltire keteyik: «Amerikalıq sayasatkerler arasında Qıtaydıñ küşeyyui AQŞ-qa qauip töndiredi dep sanaytındar köbeyip keledi. Olardıñ köbirek alañdaytını ziyatkerlik menşik qwqığı men tehnologiya almasuı jäne osınıñ bärin qamtığan wlttıq qauipsizdik mäselesi. Bwlar Uaşington üşin Qıtaymen jwmıs isteudegi täuekeldiñ qwnın arttırıp jiberdi», – depti Evans-Priçard.

Uaşington da, Beyjiñ de teris aynaldı

AQŞ pen Qıtaydıñ qazirgi qayşılığına bağa bergen sayasat sarapşıları, ekonomika ekspertteri jeterlik. Solardıñ deni keyingi kezde qayşılıqtıñ eki baqıtta ekenin moyınday bastadı. Bılayşa aytqanda, taraptar ortadağı kelispeuşilikterdi şeşuge wmtılıp otırğan joq. Kerisinşe, är tarap özine ğana tiimdi äreketterdi jasauda. Qıtay jetekşileri qazir «ereges sayasatına» köşkendey. Bwl ret AQŞ-tağı prezident saylauına selqos qaraytının Qıtay basşıları aşıq bildirdi, sonday-aq, Baydendi amerikalıq aqparat qwraldarı «jeñimpaz», «kelesi prezident» dep jazıp jatqanımen, Qıtay tarabı resmi qwttıqtağan joq jäne äli de baysaldılıq tanıtqan bolıp otır (şın mänisinde olay emes). Qıtay jetekşileri bwl poziciyalarımen kim bilikke kelse de AQŞ-tıñ sayasatı özgermeydi degen qorıtındığa kelgenin añğarttı.

Qıtay qazir öziniñ damuına qatıstı müddelerin qorğaudıñ strategiyalıq qadamdarın jüzege asıruğa tırısıp jatır. Jaqında QKP OK plenaralıq sessiyasında Qıtay basşısı işki narıqtı keñeytu mäselesin basa ayttı. Osınıñ özi Qıtaydıñ aldağı jıldarda sırtqı narıqqa täueldilikti azaytu bağıtında qadamdar jasaytının añğarttı. Säykesinşe, bwl Qıtayda jaqın arada AQŞ-pen mämilesin jaqsartuğa küş salıp ketpeytinin bayqatsa kerek.

AQŞ-tağı investiciyasınıñ qısqaruı Qıtayğa qalay äser etti?

Taldaular körsetkendey, AQŞ-tağı investiciyasınıñ auqımdı qısqaruınan köri tauarlarına tarifterdi joğarlatu Qıtay  ekonomikasına keri äserin tez körsetti. Üytgeni Qıtaydıñ köptegen eldermen ekonomikalıq baylanısı negizinen qısqa merzimdik tauar aynalımına negizdelgen. Al, investiciyasınıñ qısqaruı bwl bolaşaqta Qıtay ekonomikasına birtindep äri wzaq merzimdik äserin tigizedi. Äsirese, Qıtay tehnologiyalıq investiciyasınıñ mümkindikterin şekteydi.

Bwlay aytu oñay, biraq onıñ Qıtay ekonomikasına keri äser etu mehanizmi qalay degen swraw tuarı anıq.  Bwl jönindegi ekonomika ekspertteriniñ sözin tüsinikti etip jetkizsek, bılay – wzaq merzimdi perspektivada Tramp sayasatınıñ kedergileri Qıtaydıñ şeteldik tehnologiyalar men ädis-täsilderin, täjiribelerin aluın qiındata tüsedi. Nätijesinde, Qıtaydıñ tehnologiyalıq damuı twyıqtalıp, jaña öndiris, auılşaruaşılıq, tipti qorğanıs salasındağı täjiribeleri de eskire bastaydı. Sonday-aq, bwl Qıtaydıñ iri kompaniyalarınıñ äbden tolısqan şağında jahandıq iri kompaniyalardıñ arasınan orın tabuına mümkindik bermeydi. Eger Qıtaylıq kompaniyalar älem ekonomikası, qarjı-finans jüyesi toğısqan AQŞ-tan orın ieley almasa, bwl jalpı Qıtaydıñ ekonomikalıq mañızdı közin jauıp tastaumen birdey boladı.

Ekspertterdiñ sözinşe, Qıtay kapitalınıñ qısqarıp ketui AQŞ üşin onşa köp äser ete qoymaydı. Sebebi, AQŞ tehnologiyalıq progresi qarqındı, onıñ üstine bwl salada sırtqa täueldi emes. Qwrama Ştat ekonomikası pandemiya äserinen bir sürinip ketkenimen, 2017 jıldan beri köptegen bağıtta ösuge swranıp twrğanın bayqatıp, investorlardı baurap otır. Qıtayda da özine tän mümkindikter men erekşelikter bar, biraq ol öz aldına äñgime.

Bayden qaytpek?

Bayden men Tramp «anau aytqanday» qarama-qayşı oydağı adam emes, ekeuiniñ Qıtayğa qatıstı keybir twstardağı oyı birdey. Aytalıq, Bayden de Trampqa wqsas Qıtaydı ziyatkerlik menşik qwqığına qwrmet etpedi, tehnologiya jañalıqtarın wrladı, ädiletsiz sauda jasadı dep sınağan. Mäsele, ekeuniñ äreket etu täsilderi wqsamaydı dese boladı. Bayden Tramptıñ qıtaylıq tauarlarğa degen tariftik sayasatın dwrıs emes dep qaraydı, ol tek AQŞ-ta ğana emes öz odaqtastarımızben birdey uaqıtta äreket etkende önimdi boladı dep sanaydı.

Ne dese de, jahandıq indetten keyin buılıp twrğan investiciya ağının eline bwruğa Bayden de köbirek müddeli, biraq qıtaylıq investiciyanı emes. Bwl bostıqtı toltıruğa Japoniya, Oñtüstik Koreya, Europa sekildi nwsqaları bar.

“The Qazaq Times”