Körneki suret: Äzirbayjan prezidenti Il'ham Älievjäne Armeniya prem'er-ministri Nikol Paşinyan. Foto: vestikavkaza.ru

Armeniya-Äzirbayjan şekarasındağı şielenis ekinşi künge wlastı. Kavkazdağı eki memlekettiñ eñ iri qaqtığısı qayta betaldı. Keñes ükimeti de nüktesin qoya almağan konflikt nätijesin Erevan men Bakudıñ sayasi erik-jigerin eskermesten boljau qiın. Soñğı jıldarı qaru-jaraq qorın arttırğan eki el de soğısqa tas-tüyin dayın ekenin bildirip otır.

Dau hronologiyası

Äzirbayjan men Armeniya arasındağı jer dauı 1988 jıldan beri äli künge deyin jalğasıp keledi. Bwl soğıstıñ saldarınan Äzirbayjannıñ 40 mıñğa juıq azamatı qaza tauıp, 1 millionnan astam adamı öz üylerinen bosıp ketken.

Europadağı qauipsizdik pen ıntımaqtastıq wyımına qarastı Minsk tobınıñ kömegimen 1994 jılı mamırda Baku men Erevan arasında atıstı toqtatu bitimine qol qoyılğan soñ taraptardıñ qaqtığıstarı birşama azaydı. Kelisimge qol qoyılğanına qaramastan, jaulasuşı eki eldiñ teketiresi ayaqtalmay, beybit kelissözder nätije bergen joq.

1992 jılı Taulı Qarabaq qayşılığın toqtatu maqsatında Europadağı qauipsizdik pen ıntımaqtastıq wyımına qarastı «Minsk tobı» qwrıldı. AQŞ, Resey men Franciya osı toptı basqarudı öz moyındarına aldı. Minsk tobınıñ basşıları osı künge deyin qarsılasuşı taraptarğa birneşe beybit şeşim jobasın wsınğan. Bwl beybit jobalar är kezde bir nemese eki taraptıñ da qarsılığına wşırap otırdı. Mwnımen bir mezgilde atıstı toqtatu bitimi de orındaluın kepildendiretin qwjattardıñ bolmauına baylanıstı tarptar baylanısı qaytadan bwzılıp otırdı.

2016 jılı säuirde eki el arasındağı mäsele nağız soğısqa wlastı. Sol jılı taraptar 48 sağattıñ işinde bir-birine edäuir şığın äkeldi.

Bwl jolı kezekti märte iri qaqtığıstıñ bastaluı oñtüstik Kavkazda ornalasqan jaulasuşı eki eldiñ de wlttıq müddelerine qayşı keledi. Sol sebepti soğıstıñ aldın aluğa mindettelgen Europadağı qauipsizdik pen ıntımaqtastıq wyımına qarastı Minsk tobı qazirden bastap qarsılasuşı eki eldiñ isine aralasıp, Kavkazdağı jer dauınıñ taraptarı arasında nağız soğıstıñ bastaluına tosqauıl qoyuı kerek.

Qayta betalğan şielenis

27 qırküyekte Armeniya prem'er-ministri Nikol Paşinyan Äzirbayjan Qarulı Küşteri Taulı Qarabaq bağıtında şabuıl bastağanın ayttı. Armeniya SİM mälimetinşe, Äzirbayjan armiyası eldi mekenderdi, sonıñ işinde tanılmağan Stepanakert Respublikasınıñ astanasın bombalağan.

Öz kezeginde Äzirbayjan Qorğanıs Ministrligi Äzirbayjan armiyası armyan tarapınıñ baylanıs jolındağı äreketterine jauap retinde şaralar qabıldap, jağdaydı baqılauda dep mälimdedi. Keyinnen Armeniya, Äzirbayjan jäne tanılmağan Taulı Qarabaq Respublikasında äskeri jağday engizildi.

Erevan 28 qırküyekke qarağan tüni atıs tolastamağanın aytsa, Baku armyan küşteriniñ Terter qalasın atqılağanın habarladı.

Biıl şildede Äzirbayjannıñ Tovuz oblısı men Armeniyanıñ Tavuş oblısı arasındağı şekarada atıs bolğan. Şeteldik basılımdar Armeniya äskeri qaqtığıs kezinde Äzirbayjanmen şekaralas aymaqtı tas-talqan etkenin jazdı. Sol küni Tovuz kentinde ärbir 15-20 minut sayın oq atılğan. Äzirbayjan halqı jer-jerde miting wyımdastırıp, biliktiñ Armeniyağa qarımta soqqı beruin talap etti.

Armyan basılımdarınıñ mälimetine süyengen BBC saytınıñ jazuınşa, ötken tüni äzerbayjan äskerileriniñ Martakert qalasın atqılauı kezinde balalar mert bolğan. Äzerbayjan tarabı Armeniyanıñ energetikalıq infraqwrılımdarğa şabuıl jasağanın habarladı. Qaqtığıs barısında taraptar tikwşaq, dron, tankiler paydalanıp jatır. Soñğı mälimet boyınşa, eki taraptan barlığı 65 adam qaza tapqan.

Halıqaralıq reakciya

Qazir eki el arasındağı konflikt halıqaralıq wyımdar nazarında. Keşe BWW men Euroodaq Taulı Qarabaqtağı qaqtığıstı toqtatuğa şaqırdı. Bwl mäselege Ankaranıñ aralasuı da dau kul'minaciyasınıñ qanday ıqtimal nätije beretinin boljauğa qiındıq tuğızıp otır. Wlıbritaniya men Kanadanıñ Sırtqı ister ministrleri Dominik Raab pen Fransua-Filipp Şampan' EQIW-nıñ Minsk tobınıñ şeñberindegi kelissözderdi qayta bastau turalı wsınıs bildirdi. Britaniya prem'er-ministri Boris Djonson düysenbide Taulı Qarabaqtağı jağdaydı Türkiya prezidenti Tayıp Erdoğanmen talqıladı.

BWW Bas hatşısı Antoniu Guterriş Äzerbayjan prezidenti Il'ham Älievpen jäne Armeniya prem'er-ministri Nikol Paşinyanmen beynebaylanıs boyınşa kelissözder jürgizdi. Düysenbide BWW Bas hatşısınıñ resmi ökili Stefan Dujarriktiñ aytuınşa, wyım basşısı Taulı Qarabaqtağı atıstı dereu toqtatuğa şaqırdı. Osığan baylanıstı BWW Qauipsizdik keñesiniñ şwğıl otırısı ötetin boldı.

Armeniya prem'er-ministri Nikol Paşinyan BWW Bas hatşısımen, Germaniya kancleri Angela Merkle'men äñgime barısında Türkiyanıñ qaqtığıstağı birjaqtı wstanımın ayttı. Paşinyan Äzirbayjanğa qoldau körsetken Türkiya prezidentine renişin bildirgen.

Negizinen bwl mäsele jöninde plyuralizm tuındağan: key taraptar bwl jağdayda Resey prezidenti Putin Armeniyağa qoldau körsetedi dese, key taraptar Türkiyanıñ tikeley qatısı bar deydi. «Welt» nemisi basılımında jariyalanğan «Taulı Qarabaq – Erdoğannıñ kezekti missiyası» attı saraptamada: «Taulı Qarabaqtağı dauda sayasi müdde jatır. Bwl jolı Erdoğan Putinge qarsı şındap qarsı şıqtı. Ankara tarapınan daulı aymaqqa siriyalıq oppoziciya jöneltilgen, olarğa ayına 2500 dollar tölenedi. Putin de Armeniya qoldau maqsatında Ankarağa qarsı küş biriktiredi. Bwl jağday Liviya qaqtığısımen wqsas jäne öte qauipti», – delingen. Al VVS sarapşıları «Äzirbayjan Resey qaru-jarağınan bas tartqandıqtan, resmi Mäskeu Erevanğa qoldau körsetedi»  – deydi.

Mälimet

Taulı Qarabaq (Nagorno-Karabakh) – Äzirbayjannıñ oñtüstik-batıs aymağı. Aymaq bwrın Iran qwramına kirgen. 1813 jılı Resey jaulap aldı. Äzirbayjan SSR-niñ avtonomdı oblısı märtebesine 1923 jılı ie boldı.

Taulı Qarabaq avtonomiyalı oblısı (TQAO) 1988 jılı aqpanda Äzirbayjan SSR-niñ qwramınan şığuğa talpınıp, 1991 jılı qırküyekte TQAO-nıñ ortalığı Stepanakertte Taulı Qarabah Respublikası jariyalandı. TQR Äzirbayjan jerinde jariya etilgendikten onı Baku resmi moyındağan joq, Erevan qoldadı. Bwl jağdaydan keyin Äzirbayjan men Armeniya arası bülinip, Taulı Qarabah mäselesi älem nazarına ilikti.

 "The Qazaq Times"