6 şilde Qazaqstandı 30 jılday bilegen birinşi prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ 80 jasqa tolğan mereytoyında pandemiyanıñ örşigenine qaramay, köñil aytudan jabıqqan qaralı elge memlekettik arnadan astanadağı merekelik otşaşu körsetildi. Silenip sınağan jwrt köp boldı: tayaq wstağan qoyşıdan qazaqtıñ «jwldız twmarı» Dimaşqa deyin. İndetpen qatar el ızası qalıñdağan twsta 8 şilde küni ekinşi «birinşi basşı» Toqaev respublika halqına ündeu jasap, 13 şildeni pandemiya qwrbandarın Wlttıq aza twtu küni retinde jariyaladı. 10 şilde koronavirusqa qarsı amal-şaralarğa jäne İ jartıjıldıqtağı äleumettik-ekonomikağa qorıtındılauğa arnalğan ükimet jiının ötkizdi. Onda da biraz kösildi. 6 şildeden keyingi üşinşi sözinde de prezident  epidahualdıñ kürdelenu sebebi men ayıptılardı sın sadağına aldı. İndettiñ bügingi jağdayı jönindegi soñğı üş ündeu-bayandamasındağı eñ özekti, örimdi twsına üñilip körsek. Prezidenttiñ bir mäsele turalı eki özgergen pikiri, derektegi qayşılıq...

Qayta aytılğan sınnıñ soñı...

18 şilde küni Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaev Vedomstvoaralıq komissiyanıñ otırısına qatıstı. 10 küni ötken ükimet otırısında «Jalpı, ahual Memlekettik komissiyanıñ baqılauında» degen ol osı senbidegi sözinde «Bayandama betinde jağday baqılauda bolğanımen, is jüzinde olay emes» dep anıq ayttı.

Ekinşi prezident bwl jolı da özinen basqa şeneunikterdiñ qateleskenin söz etti.  10 şildedegi tosınnan jasalğan alğaşqı ündeuinde «Densaulıq saqtau ministrligi basqaru isinde birqatar öreskel  qatelikter jiberdi. Äkimderdiñ köpşiligi jwmısın tiisti deñgeyde atqarğan joq. Ükimet te baqılamadı» dep sınağan. Tipti «Jiberilgen qatelikter men olqılıqtardı anıqtaytın arnayı komissiya» qwrılatının aytqan. Toqaevtıñ 18-i küngi pikirinşe, Ükimet müşeleri de, äkimder de «toqmeyilsudiñ, masayraudıñ qaqpanına tüsken». Bwl tamızdağı Senat saylauı qarsañında jaña kadrlıq tağayındaudıñ qıza tüsetininen habar berui mümkin.

«Biz pandemiya bastalğan sätten aşıq sayasat jürgizip kelemiz. Bilik eşteñeni jasırıp otırğan joq. Statistikağa kümändanu negizsiz. Aqparattıq teris ağın jağdaydı twraqsızdandıruğa bağıttalğan. Meniñ aytqanımday, biz eşteñeni jasırmaymız. Bizdegi barlıq statistika möp-möldir jäne şınayı», (Somneniya v statistike bezosnovatel'nı. Eti informacionnıe vbrosı nacelenı na destabilizaciyu obstanovki. YA uje govoril. Mı niçego ne skrıvaem.  Vsya statistika u nas absolyutno prozraçnaya, çistaya) – degen Toqaev bir jwma ötpey jatıp «statistikanı birizdendiru» qajettigin moyındadı, birden tapsırma berdi.

17 şildede memleket basşısı Twitter jelisindegi paraqşasında «Ükimetke pandemiyanıñ statistikasın birizdendiru mindetteldi. Azamattardıñ densaulığı men ömirine koronavirustan bölek, ökpe qabınuı da ülken zardabın tigizip otır. Pandemiya ahualı turalı barlıq aqparat qanşa jerden aşı bolsa da, onı qoğam biluge tiis. Jariyalılıq pen özara senim bolğanda ğana, biz birlese otırıp bwl indetti tezirek jeñemiz», – dep jazdı.

Dese de ministrlik prezidenttiñ «jariyalılıq» jönindegi tapsırmasına qaramastan, «koronavirustıñ janama äserinen nemese virus jwqtırğanımen de negizgi sebebi basqa aurudan qaytıs bolğandardıñ» cifrı 2 şildeden beri jañartpadı. Soñğı märte 15 kün bwrın aytılğan derek boyınşa, «koronavirustıñ kesirinen» qaytpağan qwrbandardıñ sanı 101 edi. DDSW-nıñ ölimdi sertifikattau nwsqaulığında jäne älemniñ tügel derlik elderi boyınan COVID-19 ştamı tabılğan kez kelgen nauqastı jalpı tizimge qosıp qarastıradı. Täuelsiz däriger-sarapşılar Qazaqstannıñ «tıñ sürleuin» eks-ministr Birtanovtiñ kezinde bastalğan statistikanı manipulyaciyalau amalı dep bağalaydı.

Keşegi bayandamada aytılğan mına derek eleñdetpey qoymadı. Bwl «Qazir künine 32 mıñ adamnan sınama alatın deñgeyge jettik» degeni. Biraq Toqaev keltirgen mälimet ministrliktiñ Qoğamdıq densaulıq saqtau Wlttıq ortalığınıñ keyingi eki apta boyı täuligine ortaşa eseppen 16-18 mıñ test jürgizilude degen deregine qayşı. Ayırmaşılıq – eki ese. Bwl turalı BAQ betterinde aşıq aytılğanımen de jauaptı twlğalardan eş jauap bola qoyğan joq.

Mäseleni moyındau

2020 jılı el ahualı men ekonomikasınıñ meyilinşe jaqsaratınına köp uäde etken eks-prezident Nazarbaevtıñ wzaq jıldarğı «jasampaz madağınıñ» biraz böligin Toqaev soñğı sözinde teristegendey boldı.

– Auıl-aymaqtarda medicina kadrlarınıñ tapşılığı jäne qajetti infraqwrılımnıñ joqtığı jığılğanğa jwdırıq bolıp otır. Ükimet 2300 ämbebap mobil'di brigadanıñ jasaqtalğanın bayandadı. Alayda olar, negizinen, qala twrğındarına ğana qızmet körsetedi. Auıldı nazardan tıs qaldıruğa bolmaydı! Ükimetke öñirlermen birlesip, barınşa qısqa merzimde auıldardı diagnostika jäne emdeu isimen, sonday-aq, qajetti däri-därmekpen, medicinalıq qwrılğılarmen qamtamasız etudi tapsıramın, – dedi ol 18 şildedegi jiında.

Prezident pandemiya kezindegi kez kelgen qate şeşim, byurokratiya kedergileri, şeneunikterdiñ jauapkerşilikten basın alıp qaşuı jüzdegen qazaqstandıqtıñ ömiri men densaulığına ziyan tigizui mümkin ekenin rastadı. Jağdaydıñ kürdeli ekenin moyındadı. Ardarger degen memlekettik kadrlardıñ özi jedel äri tura äreket etuge dayın emestigin naqtılay söyledi. Auru jwqtırğan adamdardıñ sanın anıqtaudıñ azdığı – şınayı kartinanı jasırıp qalu dep bağaladı. Şildedegi Toqaevtıñ memlekettik korpusqa qarata qarşa boratqan sını neniñ nışanı ekenin äzirge topşılau qiın. Bwrın-soñdı öz jetekşisinen mwnday aşı da aşıq ayıptaudıñ dämin tatpağan qazaqstandıq şeneunikterdi sıbau täsilin äleumettik jeli qoldanuşıları eldiñ qarsılıq köñil-küyin basudıñ jolı jäne birinşi basşınıñ auzımen par şığaru amalı dep bağalauda.

Auruhanalar jay «procedura kabinetine» aynaldı

Pnevmoniya örşigeli beri auruhanada jatqandarğa asa qajetti däri-därimek jetpey, onı tuıstarı tauıp, sälem-sauqatpen qosa salıp jibergender az bolmadı. Megapolisterdegi modul'di jaña auruhanalar men oblıs ortalıqtarındağı negizgi provizorlıq stacionarlardı aytpağanda köptegen auruhanada resurs-kadr jetispeuşiligi artıp, «procedura kabinetiniñ» deñgeyine tüsip ketti. Bıltırğa qarağanda biıl pnevmoniyağa şaldıqqandar 3,3 esege, qaytıs bolğandar 1,7 esege öskenin eskersek, Qazaqstan biligi keş qozğalğanın bağamdauğa boladı. Mwnday resmi statistikağa azamattıq qoğamnıñ tegeuirindi talabı men BAQ ökilderiniñ üzdiksiz swrauınan keyin ğana qol jetti.

Şildeniñ 1-8 künderi 58 809 (onıñ 39 702-si koronavirusqa wqsas – 10 şildedegi Coydıñ deregi – QT), 9-15 şilde aralığında 76 832 adamnan ökpe auruı anıqtalğan. Resmi esepke säykes, jalpı jiını Qazaqstanda şildeniñ birinşi jartısında 135 641 pnevmoniya, 24 123 koronavirus jwqtıru jağdayı tirkelgen. Tirkelgeni ğana...

"The Qazaq Times"