Büginde biz qazaq qoğamı aynalamızdağı qauipter turalı köbirek oylanamız. Degenmen, özimizdiñ töñirekke jasaytın ıqpalımızdı şamalay bilmeytindeymiz. Soğan say, jas zertteuşi Eldos Ordanıñ äleumettik jelidegi paraqşasına jariyalağan mına bir jazbasın sayt oqırmandarına wsınudı jön kördik.
"Bwl qwjattıq material "Şeteldegi bölşekteuşi küşterdiñ Şığıs Türkistan jäne Wlı Qazaq memleketin qwru jolındağı atqarğan qızmetteri" degen atpen dayındalğan eken. Şaması 90- jıldarı jarıq körgen işki sayasi material. Sol sebepti resmi kitaphana, dükenderden tabu tım qiın.
Neşe jüz bettik işki qwjattı ıjdağatpen oqu barısında Qıtay, Moñğoliya jäne sovettik Qazaqstanda bir-birimen qanattas otırğan qazaqtar turalı jäne 80- jıldıñ soñı, 90- jıldıñ basında payda bolğan wlttıq qayta örleu, es jiyu kezeñin büge-şigesine deyin zerttep, saraptap otırğanın bayqadım.
Derekti qwjat Şıñjañ ölkesinde işki material esebinde jarıq körgen. Tili wyğırşa jäne tüzuşi mamandar da tağı solar. Neşe jüz bettik derekti materiyalda "qazaq mäselesi" üşin arnayı jeke tarau arnağan. Olar jeke-jeke mınaday (sügirettegi):
1. sügiret:
*Wlı qazaq memleketin qwru jolında (yağni pan-qazaqizm)
2. sügiret:
*Şeteldegi bir bölim qazaq bülginşilerdiñ qareketteri (is-qimıldarı)
3. sügiret:
*Wlttıq bülginşilerdiñ qazaq memleketin qwru armanı jäne qareketteri
Meniñ oqu barısında tañğalğanım 80-jıldardıñ soñında Alaş ziyalılarınıñ aqtaluımen bastalğan wlttıq oyanu kezeñin (mısalı, Alaş partiyasın qwramız deytin is-äreketter, Azat qozğalısı, Qazaq qauımdastığı, t.b.) jäne alıs-jaqın şetelderdegi qazaq wltşıldarınıñ qoğamdıq, sayasi bükil qızmet, is-qimıldarın büge-şigesine deyin mayın tamızıp otırıp taldap jazğan. Sonday-aq, bwnı Pan-Qazaqizm qozğalısı dep bağalağan, sonday qortındı şığarğan.
Esteriñizde bolsa osıdan üş jıl bwrın (2017-j) "qıtayda qazaq qaupi bar ma" degen bir post dayındağan edim. Sol jıldarı qıtayşa birqanşa aqparat közderinen sonday "qauipti" aytıp dabıl qaqqan bilgini (jazbalar, red.) oqıp edim, mına qolıma tüsken derekti material sonı ayğaqtay tüsti.
İşki qwjattıq derekti materialdı dayındağan mamandardıñ analitikasına şınımen de tañğaldım. Ol jıldarı biz qıtay turalı dım bilmey twrğan kezimizde olar bizdegi is-qimıldıñ bärin äbden saraptap ülgeripti. Söytip keleşekte bwl aymaqtardan qanday qauip kelui mümkin deytin swraqqa küni bwrtın jauap dayındap qoyıptı.
Däl qazirgi sayasi äleuetke taldau jasasaq, Qıtay Ortalıq Aziya aymaqtarındağı wlttıq, dinni örleu kezeñi men qır-sırın qanıq deñgeyde biledi. Auğanıstandağı ükimetke balama dini küştermen ıntımaqtasıp ülgerdi, sayıp kelgende bwl aymaqtardan keletin wlttıq, ruqani häm dini qauip älsiredi.
Ortalıq Aziya elderindegi wlttıq nemese dini küşterdiñ qayta jandanuı üşin AQŞ aradağı ıqpaldastıqqa oyınşı retinde qatısu piğılı basım. Ortalıq Aziya elderindegi avtokrattıq jüye tez arada jıldam demokratiyalanbaydı, bwnı AQŞ ta bilip otır, sondıqtan da Qwrama Ştattar bwl aymaqta tım köbirek dini küştermen ıntımaqtasu mümkin, öytkeni dini küşter jıldam äri sergek is-qimılğa köşedi. Biraq, qazir aymaqtağı eñ belsendi dini küşter AQŞ-qa qarağanda Qıtaymen erterek til tabısıp otır. Sol tipten qızıq...
Qazir älem koronaviruspen äbiger... Koronavirustan keyingi älemniñ auqımdı sayasatı men aymaqtar arasındağı sayasi qatınastarğa da oylana beruimiz kerek. Olay deytin sebebim, 90-jıldarda biz es jiip, etek jeñimizdi türe almay jatqanımızda şığıstağı körşimiz bizdi büge-şigemizge deyin äbden zerttep, bizden keletin keleşektiñ qaupin besiginde tidau salıp otırğan. Däl bügin olar bizdi odan da sapalı, odan da mañızdı analizdermen jiti baqılap, bizdegi sayasi tüysikti özimizden erte sezip otırmasına kim kepil?!".