Koronavirustıñ qauipti de küdigi de köp. Adamzat qazir jetken ğılımnıñ küşimen tizgindeu qiın, taraluı tez jaña virustıñ jekelegen adam ğana emes, twtas adamzat örkenietine qauip pen küdikti qatar alıp keldi. «Qaydan, qalay taraldı?» degen swraqtar öz aldına, tabiği payda bolğan nemese tabiğattıñ özinde bar virus pa älde qoldan jasalğan qwbıjıq pa degen swraqtar da köp. Onıñ üstine älemdik geo-sayasi twraqsızdıqtar köbeyip, elder arasında tüsinistikten köri qayşılıq asqınıp twrğan twsta osınday bir alapat indettiñ payda boluı da közqaraqtı jwrttı küdikke qaray jetelep jatır.

Osı koronavirus taraudıñ aldında bolğan ğalamnıñ geosayasi qwbılıstarın eske tüsirsek az bolmağan küdikti jayttardı qazıp alar edik. Sanamalay ayta keteyik, tarihi ürdiske aynalğan AQŞ (Batıs elderi dep aytuğa da boladı) pen Resey arasındağı astırtın añdısular; Alşaqtay tüsken AQŞ-Europa qatınası; Orta Şığıstağı türli oqiğalar, sonıñ qatarındağı Süriya men Irak, özge de arab elderindegi küşeyip kele jatqan qayşılıq; Auğanstan jağday; Şığanaq janjaldarı jäne sauda soğısı. Eger osılardı birden tizip aytar bolsaq, ğalamdıq geosayasi dağdarıstıñ kartasın jasauğa da boladı. Biraq, bwğan säl keyinirek toqtalamız.

Global Times ne deydi?

Atalğan indet alğaş tarağan Qıtay elinde infekciya tizgindelip, el qalıptı jwmıs tärtibini birtindep köşe bastağanı mälim boldı. Kerisinşe, özge elderde, äsirese Europa elderinde indet asqına tüsti. Soñğı künderi Qıtayğa qarastı türli basılımdar (qatarında Global Times basılımı da bar) koronavirustıñ şığuın AQŞ-pen baylanıstı degen mälimetterdi tarqata bastadı. Global Times basılımı bwdan säl bwrın Aq üydiñ resmi internet paraqşasına jariyalanğan peticiyanı alğa tarta otırıp, Pentagonğa qarastı jwqpalı indetterdi zertteu laboratoriyalarındağı mälimetterdi aşıqqa şığarudı talap etti. Bılay qarağanda bayqala bermes, degenmen bwl talap etudiñ salmağı auır. Sebebi, bwl älemdi üreyge salğan jwqpalı indetke AQŞ-tıñ jauapkerşiligi bar degenge sayadı.

Atalğan basılım Pentagon basqaruındağı jwqpalı indetterdi zertteu laboratoriyaları arasında Ford Detrik atındağı laboratoriyanı köbirek ataydı. Sebebi, bwl laboratoriya turalı birqatar mälimetter öşirirlgeni mälim, eñ mañızdısı atalğan laboratoriyanıñ jabıluı turalı mälimetter tügeldey joğalğan. Laboratoriyanıñ jabıluı men indettiñ taraluı arasında qandayda bir qatısı bar degendi aytadı Global Times basılımı.

Habarğa qarağanda, Qıtaydıñ arnayı ekspertteri, oğan qosa köptegen zertteuşileri amerikalıq Ford Detirk laboratoriyasınıñ jaña koronavirustıñ taraluına qatısı bar degen mäseleni zertteu üstinde.

Şının quğanda, AQŞ pen Qıtay arasındağı qayşılıq osı mäselelerdiñ naqtı jauabın tabuğa kedergi keltiredi. Taraptar qanday da bir jağdaylarğa baylanıstı bir-birin ayıptap jatatını belgili. Qıtaydı «virus soğısın aştı» degen mälimetter de öz kezeginde AQŞ-tan bastap tarağanı anıq. Kimniñ qanday oyın oynap, kimniñ şınayı söylep otırğanın bilu qiın. Bir anığı – Qıtay qazir AQŞ-tı koronavirustı sayasilandırdı degennen ötip, koronavirus AQŞ-tan bastap taradı degendi aytuğa köşti. Osı arada eskerte ketpey bolmas, atalğan Global Times basılımı ağılşın tilindegi ıqpaldı basılım bolğanımen Qıtayğa tiesili.

«Uhanğa barğan amerikalıq jauıngerler»

Tağı bir jayttı ayta keteyik, osıdan bwrın qıtaylıq diplomat Jau Lijiyan «Uhanğa virustı AQŞ äskerleri alıp keldi» degen sözdi öziniñ «Tvitter» paraqşasında ağılşın jäne qıtay tilderinde jariyalağan edi. Alayda, ol bwl turalı eşqanday fakt körsetpeydi, eşbir däleldi alğa tartpaydı. Süyte twra bir eldiñ diplomatınıñ auzınan mwnday küdikti sözdiñ şığuı kisini oylandırmay qalmaydı.

Qıtay diplomatınıñ virustı AQŞ äskerleri alıp kelui mümkin degen sözin özimizşe taldap körelik. Onıñ bwlay deuine qazan ayında Uhan qalasında birqatar eldiñ qatısuımen äskeri oyındardıñ dodası sebep boldı. Dodağa Pentagon 17 komandanı jäne 280 sportşını qatıstırğan. Al, täj virusı aşıqqa şıqqannan keyin AQŞ-tıñ Oñtüstik Koreyadağı jäne Italiyada ornalasqan äskerileri arasınan koronavirusqa şaldıqqan jauıngerler anıqtaldı. Biraq, indetke şaldıqqan jauıngerler Uhanğa barğan komandamen de eş qatısı joq ekeni mälim bolıp otır.

Qıtay diplomatınıñ bwl mälimdemesi Qwrama Ştat ükimetiniñ şamına tidi. AQŞ-tağı Qıtay elşisi tüsinik beruge şaqırıldı. Koronavirusqa baylanıstı onsız da kirbeñ küydegi AQŞ-Qıtay qatınası tipti de tereñ qayşılıqqa qaray bet bwrğanday.

Küdikke jol aşatın säykestikter

Koronavirus turalı el küdigine sebep köp. Solardıñ işinde mına bir säykestikterdi qadağalamay bolmaydı. Qıtaydan bastalğan indet älemniñ köptegen eline taraldı. Oñtüstik Koreya men Japoniya, Tayland elderinde virustıñ tarap ketui öte tabiği, Qıtayğa jaqın jäne tığız sauda qatınası. Bwlardı esepke almağanda koronavirus tañdap twrıp Qwrama Ştattarğa «wnamaytın» elderge tarağanın köremiz. Aytalıq, eñ äueli sauda soğısında eki jılğa juıq qarsılasqan Qıtay; Amerikanı jau sanaytın, ağılşın erejesimen oyın jürgizgisi kelmeytin Orta Şığıstağı Iran; Europanı birtindep AQŞ-tan alıstatıp, ağılşın äleminen bölip alıp bara jatqan Germaniya men Franciya, oğan qosa EO elderi arasında Qıtaydıñ «Bir beldeu, bir jol» bağdarlamasın eñ alğaş qoldauşı Italiya qatarlı elderde indet jağdayı auır boldı.

Koronavirus eki jılğa sozılğan AQŞ-Qıtay sauda soğısınan keyin taraptar alğaşqı sauda kelisimine kele salısımen bastaldı. Alğaşqı kelisimderge qol qoyılıp, Qıtay AQŞ-tıñ mol tauarın qabıldauğa keliskennen keyin bastaldı. Biraq, taraptar aldağı işkeriley kelisim jasasuı kerek bolğan. Jäne bwl kelisim Qıtay üşin teñsiz kelisimmen birdey bolar edi de, Qıtaydıñ qazirgi basşısı Şi Jinpiñnıñ alğa qoyğan josparların tügeldey iske asırmay tastar edi. Bwl dağı kümän-küdikke bastaytın bir jayt.

Ärine, AQŞ-qa odaqtas elderde de indet jaylap, auırtpalıq salğanı ras. Alayda, salıstırmalı joğarıda atalğan elder köbirek zardap şegip jatır. Sonımen birge, ğılım-tehnikası damığan, ekonomikası köşbasşı AQŞ-tıñ indetke qarsı preparat tauıp şığuı da zañdılıq bolar, degenmen bwnıñ astarındağı sauda da sanağa san türli oydı saları şın.

Sonımen...

Sonımen, qay eldiñ köbirek sayasilandırıp, qay eldiñ köbirek propagandağa barıp jatqanın tap basıp tabu qiın. Degenmen, Uaşington men Beyjiñniñ bir-birin kezek ayıptap jatqanı tegin emes. Damığan ğılım äli künge emin tappay otır degen osı bir alapat indettiñ tabiği virus älde jasandı indet ekenine de talas köp. Meyli, bwl indet Qwdaydan kelse de, älde Qıtaydan kelse de, nemese ala bayraqtı Amerikadan kelse de, bwl älemge küşti ıqpal etti. Ekonomikanı oysıratıp, sanattı elderdi sansırattı. Osıdan keyin dünie jaña tärtipke qaray bet tüzep, älem qayta böliske salınuı da ğajap emes.