Foto: https://img.tsargrad.tv

AQŞ pen Iran arasındağı daulı jağday älem nazarın özine audardı. Endigi kezekte eki el baylanısına wzaq merzimge sızat tüsirgen mäseleniñ tüyini qanday? Bwl jağdayğa degen jahandıq äser qay deñgeyde? Sayasi konflikt kul'minaciyası jäne ıqtimaldıq deñgeyi joğarı bolğan üşinşi düniejüzilik soğıs turalı gipotezağa zer salsaq.

Atalğan jağday komp'yuterlik oyın dizayneri Brayan Fargonıñ «geym-scenariyine» wqsas. Bwl rette üşinşi düniejüzilik soğıs taqırıbınıñ tek osı qayşılıqtan emes, bwğan deyin de «jwmsaq küş» (soft power) esebinde bastalıp qoyğanın ayta ketken jön. Tayau Şığısta äli künge deyin jalğasqan qaqtığıstar, Venesuela dağdarısı, Wlıbritaniya men Resey janjalı, AQŞ-tağı saylauğa sırtqı küşterdiñ aralasuı sındı özge de oqiğalardı soğıstıñ birden-bir bastauı degen jön. Alayda, AQŞ pen Iran janjalınıñ «sayasattağı agressiyanıñ» maksimaldı deñgeyine jetui – üşinşi düniejüzilik soğıs ıqtimaldığın tuğızğanı ras.

Oqiğa hronikası

27 jeltoqsan. Kirkuk qalasındağı AQŞ-tıñ «K-1» äskeri bazasına zımıranmen şabuıl jasalıp, amerikalıq azamat qaza taptı. Resmi Uaşington bwl istiñ artında Iran qarjılandıratın Kataib Hezbolla wyımı twr degen mälimdeme jasadı;

29 jeltoqsan. AQŞ ÄÄK küşteri Süriya men Iraktağı Kataib Hezbolla nısandarına soqqılar seriyasın bastadı. Pentagon ökili Djonatan Hoffman şabuıldıñ äskeri qoymalar men komandalıq punktter boyınşa jürgizilgenin ayttı. Saldarınan 25 adam qaza tapqan;

30 jeltoqsan. Iran SİM AQŞ-tıñ «äskeri agressiyasın» ayıptap, eldiñ işki isine aralaspaudı talap etti. Iran «Islam Revolyuciyasınıñ küzet korpusı» Amerikağa qarımta jauap beretinin ayttı;

29 jeltoqsan. Bağdad köşelerine şıqqan narazılıq bildiruşiler AQŞ elşiligine şabuıl jasadı. Elşi jäne qızmetkerler qaladan qaşuğa mäjbür bolğan;

1 qañtar. Tramp Iraktağı AQŞ elşiligine jasalğan şabuılğa qatısı bar dep Irandı ayıptadı. Pentagon basşısı Mark Esper öñirge 82-şi äue-desanttıq diviziyanıñ 750 äskerilerin jiberetinin habarladı. Sol küni AQŞ-tıñ teñiz jayau äskeri elşiliktiñ aumağına kelip, narazı topqa qarsı köz jasauratatın gaz qoldandı;

3 qañtar. AQŞ Bağdadtağı halıqaralıq äuejayğa zımıranmen soqqı berdi. Saldarınan Islam revolyuciyası saqşılar korpusınıñ «Qwds küşteri» arnayı jasağınıñ qolbasşısı Kasem Süleymani qaza taptı. Narazılıq örşi tüsti.

8 qañtar. AQŞ-tan «kek alatının» mälimdegen Iran Amerikanıñ Iraktağı birqatar nısandarın zımıranmen atqıladı.

Jahandıq äser

Halıqaralıq sayasatta yadrolıq kelisim aytarlıqtay rölge ie. 2015 jılı Iran YAdrolıq kelisimine Irannan tıs 6 iri el: AQŞ, Wlıbritaniya, Resey, Qıtay, Franciya jäne Germaniya qol qoydı. Kelisimde Irannıñ yadrolıq bağdarlamasına şekteuler qoyıp, onıñ qarımtası retinde Iranğa qaratılğan halıqaralıq sankciya alınıp tastalğan edi. Bwl 2006 jıldan beri jüzege aspay kele jatqan söylesulerge ülken bwrılıs äkelgen-di.

Keyinnen AQŞ atalğan kelisimnen şığatının mälimdep, prezident Tramp: «Iran terrorizmdi demeuşi memleket. Bwl üşin öz halqınıñ äleuetin paydalanıp otır. Iran rejimi «Hizbulla», «Hammas», «Taliban», «äl-Kaida» wyımdarınıñ qoldauşısı», – dedi. Al Iran yadrolıq kelisimi turalı sözinde: «Bwl kelisim adamdı wyaltatın birjaqtı kelisim. Eger men bwl yadrolıq kelisimge rwqsat bersem, Tayau Şığıs qarulanadı. Bwl kelisim Irannıñ öñirdegi ambiciyasın toqtata almaydı, Irannıñ yadrolıq qaruın bwl şirigen kelisimmen joğalta almaymız», – degen jauap qattı. Osı aptanıñ basında Iran yadrolıq kelisimnen şığıp ketti.

Jıldıñ basında uşığa tüsken qaqtığısqa älem elderi men şetel baspasözi ärtürli reakciya bildirip otır. Resey SİM general ölimi aumaqtağı ahualdı odan äri uşıqtıradı dese, Izrail' prem'er-ministri Grekiyağa josparlağan saparın şegergen jäne resmi twlğalardıñ Süleymani ölimine baylanıstı pikir bildiruine tıyım salğan. Al Qıtay eki taraptı sabırğa şaqırğan. Europanıñ birqatar elderi «üşinşi düniejüzilik soğıs qaupi tudı» dep, Irandı kelissözge şaqırıp otır. Germaniya Sırtqı ister ministrliginiñ basşısı Hayko Maas Europalıq odaq şeñberinde taraptardı tatulastıru üşin barlıq şaralardıñ qabıldanatının ayttı. BWW, NATO äskeri qaqtığıs elge eşqanday payda äkelmeytinin, odan tek lañkestik toptar wtatının eskertip otır.

Gipoteza jäne üşinşi düniejüzilik soğıs

Negizinen gipotetikalıq konflikt sanalatın üşinşi düniejüzilik soğıs turalı termin 1941 jılı alğaş ret qoldanılğan bolatın. Bastapqıda sayasatkerler bwl sözge «suıq soğıs, biologiyalıq soğıs jäne terrorizmge qarsı is-qimıl» degen tüsinik bergen. Bwğan deyin Japoniyanıñ Perl-Harborğa jasağan şabuılı, qos Koreya konfliktisi, Japoniya men Resey arasındağı «aral dauı», Ukrainadağı qaqtığıstar «üşinşi düniejüzilik soğıs» retinde tarihta qaladı degen boljamdar da aytıldı.

Şındap kelgende, soğıstıñ bastalu ıqtimaldılığı jöninde sarapşılardıñ basım böligi Tayau Şığıstı nwsqağan. Bıltır AQŞ-tağı qwrlıq äskerlerin dayındaytın äskeri kolledjdiñ professorı Robert Farli derjavalar arasındağı qaqtığıs turalı kölemdi maqalasında soğıs örti Iranda twtanuı mümkin dep jazğan bolatın. sonımen qatar, äskeri ğılımdar doktorı, Resey zımıran jäne artilleriya ğılımdarı akademiyası prezidentiniñ orınbasarı Konstantin Sivkov AQŞ, Izrail', NATO elderi men olardıñ Parsı şığanağı monarhiyalarındağı odaqtastarı Iranğa qarsı basqınşılıq jasauı äbden mümkin lep boljağan. Avtordıñ aytuınşa, soğıs orın alğan jağdayda, Iran zımıran-yadrolıq bağdarlamasın qayta qolğa aluı mümkin nemese ol Parsı şığanağı jetekşi elderiniñ birimen, birinşiden, Saud Arabiyasımen qaqtığısadı.

Rasımen, köp jıldardan beri AQŞ pen Izrail'diñ Iranğa tis qayrap otırğanı belgili. Tehran qanday da bir jağday orın alsa, qarımta jauap beruge dayın bolatın. Olar Tayau Şığıstan keletin mwnay tauarına şekteu qoyıp, şığanaqtı bwğattap tastauğa da dayın ekenin aşıq ayttı. Mwnımen qatar, şığanaqta amerikalıq äue kemesiniñ tasımaldauşısı köringende, irandıqtar däl sonıñ janında raketaların atqılap, özderiniñ qaru-jaraqtarı dayın ekendigin körsetken. YAdrolıq kelisim mañayındağı kelispeuşilikter de taraptar arasındağı daudıñ kul'minaciyası jaqsı ayaqtalmaytının bildirgen.

P.S.

Däl qazirgi uaqıtta düniejüzi üşin soğıs emes, taraptardıñ mäseleni beybit jolmen şeşui mañızdı. Üşinşi düiejüzilik soğıs taqırıbın söz etkende, negizgi közirlerge zer salğan jön.

Birinşi kezekte, AQŞ-ta respublikalıqtar men demokrattardıñ bir-birimen qırği-qabaq ekenin eskersek, bwl janjalda naqtı bir kelisimge kelu qiındıq tuğızar edi.

Ekinşi kezekte, teketiresten soğıs örti twtanğan jağdayda, Iran men özge de arab elderi Izrail'ge kün körsetpesi anıq. Al Amerika arab jerindegi jalğız «senimdi seriktesi» sanalatın Izrail'di qwrdımğa jibere qoymas.

Üşinşiden, älemniñ özge elderi üşin quattı da mañızdı äriptes sanalatın Irannıñ aynalasında qoldauşı wyımdar men bağınıştı sayasi toptardıñ şoğırlanuı, prezidenttiñ impiçment mäselesi – äskeri äleueti joğarı AQŞ-tı soğıs bastauğa itermelegen joq. Sebebi Amerika Irandı terrorlıq toptarğa qarsı küş biriktirip, «beybitşilikti saqtauğa» tırısatının aytıp keledi. Bwl taqırıpqa Donal'd Tramp halıqqa ündeuinde de toqtalıp ötti.

"The Qazaq Times"