Foto: https://ehonews.kz

Osıdan üş jıl bwrın moldovalıq oligarh, Ascom Group SA kompaniyasınıñ bas direktorı Anatol Stati «Qazaqstan Moldova investiciyalarına qatıstı Energetikalıq Hartiya turalı şarttı bwzdı» dep 500 mln (540 mln) dollar öndirip almaq bolğan. Bıltır Bel'giya sotı Statidiñ bwl ötinişin qanağattandırıp, nüktesi qoyılmağan dau «su betine» qayta qalqıp şıqtı. Wzaq merzimge sozılğan mäseleni biıl säuirde Aengliyanıñ joğarı sotı qarap, daulı procesti Qazaqstan paydasına şeşti. Birneşe derek-däyekten qwralğan mäsele mazmwnı bas-ayağı bütin bir trilogiyağa tatidı.

Bıltır Statige tiesili Ascom Group SA kompaniyası ökilderi Bryussel' sotınıñ 34 betten qwralğan sot qaulısında şeşimge qarsılıq tanıtqan Qazaqstan tarabınıñ barlıq ötinişteri qabıldanbağanın ayttı. Sonımen qatar mälimdemede: «Bryussel'diñ birinşi instanciyalıq sotı Qazaqstannan 540 million dollar öndirip alu turalı arbitraj sotınıñ şeşimin moyındap, onı orındaudı bwyırdı. Bwl is boyınşa Ascom Group SA kompaniyasınıñ qarsılası – Qazaqstan», – delingen.

Arağa bir jıl salıp, 22 säuirde Birikken Korol'diktiñ joğarğı sotı moldovalıq biznesmender Anatol men Gabriel' Statidiñ şağımı negizinde Wlttıq banktiñ 530 mlrd dollar köleminde aktivin bwğattau isi boyınşa proceste Qazaqstan paydasına qaray şeşim şığardı. Qazaqstan ädilet ministrliginiñ mälimetinşe, Wlttıq banktiñ esepşotı Bank of New York Mellon (BNYM) Londondağı bölimşesinen aşılğandıqtan Qazaqstan ükimeti men biznesmender arasındağı sottıñ bir böligi Londonda ötken. Biraz jıldar boyı Wlttıq bank töñiregin kezgen 22 milliard «elesi» jaylı tolıq mälimetti wsınamız.

İ bölim: Dau hronologiyası

Moldovalıq käsipker Anatol (Anatoliy) Stati eñ alğaş Qazaqstanğa 90 jıldardıñ basında kelip, Mañğıstau oblısındağı «Tolqın» jäne «Boranköl» ken orındarına qarjı salğan. Keyinnen Qazaqstannıñ «alıp may şelpek ekenin» sezingen ol, öziniñ «Tristan Oil» kompaniyası arqılı 2005 jılı «Boranköl» gaz öñdeu zauıtınıñ qwrılısına qatısqan. Qwnı 176 mln dollar bolatın zauıtqa 156 mln dollar qarjı qwyğan.

2009 jılı Moldovada oppoziciyalıq toptardıñ bastamasımen jappay tärtipsizdikter orın alıp, «memlekettik töñkeris jasamaqşı boldı» degen ayıppen Statidiñ wlı Gabriel' wstaldı. «Jağa wstatarlıq» jañalıqtan keyin Qazaqstan biligi el aumağındağı Statige qatısı bar kompaniyalarğa tekseru jwmıstarın bastaydı. Nätijesinde Anatol Statige tiesili «QazPolMwnay» kompaniyasınıñ magistral'dı mwnay qwbırların licenziyasız paydalananıp, 22 milliard teñge zañsız qarjı tapqandığı anıqtaladı. Keyinnen Qazaqstan zañın belinen basqan kompaniya direktorı Sergey Kornegruca tört jılğa sottalıp, bir jıldan keyin türmeden qaşıp ketedi. Al Statige tiesili kompaniyalardıñ barlığı Qazaqstan ieligine ötedi.

İİ bölim: Nazarbaev mädimdemesi jäne plyuralizm

Şeteldik BAQ qwraldarı jarısa jazıp, halıqtı ekioylı etken jağdayğa baylanıstı Qazaqstannıñ bwrınğı prezidentiniñ resmi mälimdemesi mañızdı edi. Sol jılı jeltoqsanda Nazarbaev telebaylanısqa şığıp, ükimet müşelerinen iri memlekettik kompaniyalardıñ şettegi kapitalın elge qaytarudı talap etti. Mälimdemesinde ol:«otandıq 18 kompaniya 12,5 milliard dollar qarjısın şetelde wstap otır. «Teñizşevroyl» – 4,5 milliard dollar, «QazMwnayGaz» – üş milliard dollar, «QazMwnayGaz» BÖ – eki milliard dollar, «Aziya gaz qwbırı» – bir milliard dollardan, al «Beyneu – Şımkent» gaz qwbırı – 100 million dollar köleminde qarjını wstap otır», – dep qatqıl söylegen. Alayda, eks-prezident naqtı qanday aqşanı meñzegenin atap körsetken joq.

Negizinen Stati men oğan tiesili birneşe kompaniya «Qazaqstan ükimeti şığınğa wşırattı» degen arız boyınşa bwğan deyingi bir sotta jeñip şıqqan. Banktegi derek köziniñ aytuınşa, endi arızdanuşı şığının öteu turalı şağım tüsirip, Qazaqstannıñ mwnay tabısınan qwralğan Wlttıq qorınıñ 40%-ın bwğattauğa qol jetkizgen.

2017 jılı qazanda Qazaqstan AQŞ-tıñ Uaşingtondağı, Kolumbiya okrugtik sotına äkeli-balalı Stati jäne olardıñ eki kompaniyası Ascom Group S.A. men Terra Raf Trans Traiding Ltd.-ğa qarsı azamattıq bopsalauşılıq talap-arızın joldadı. Sot procesi joğarıda atalğan 500 mln AQŞ dollarına şığarılğan halıqaralıq törelik şeşimge baylanıstı qozğaldı. Bwdan bölek, Qazaqstan tarapınan arızdıñ beriluine «Stati jäne basqalarınıñ bir-birimen jasırın jasalğan aqşa audarmaları men swyıltılğan kömirsutek gaz zauıttarınıñ bağasın aldamşı jolmen qımbattatıp, jalğan qarjı esebin dayındauı» sep bolğan.

Eki jıl bwrın jeltoqsanda amerikalıq The Bank of New York Mellon Qazaqstan Wlttıq qorınıñ 22 mlrd dollarına bwğat qoydı. Mwnday sirek şeşim Qazaqstan ükimeti men moldovalıq investordıñ arasındağı dau örşigen kezde qabıldanğan.

İİİ bölim: Halıqaralıq sot şeşimi jäne dau kul'minaciyası

Atalğan mäseleniñ jılına bir ret qayta «boy körsetip», üş jılğa juıqtadı. Halıqaralıq  sot pen resmi Aqorda mälimdemesinde qarama-qayşılıq köp. Biıl qazanda Qazaqstan Ädilet ministrliginen AQŞ sotı astananıñ arızın keri qaytardı degen habar jetken bolatın. Vedomstvo taratqan mälimdemede: «AQŞ Joğarğı sotı 15 qazandağı şeşimimen biıl şıqqan sot ükimderin qayta qarau turalı 222 şağımdı keri qaytardı. Olardıñ arasında Qazaqstannıñ AQŞ-tıñ Kolumbiya okrugi apellyaciyalıq sotınıñ şeşimin qayta qarau turalı şağımı da bar» delingen.

2018 jılı qaraşada aymaqtıq sot Statige Uaşingtondağı bwğattalğan Qazaqstan aktivterine zañdıq şaralar qoldanuğa rwqsat bergen. Al Qazaqstan Statige berilgen bwl rwqsattı toqtatudı swrap şağımdanğan edi, biraq AQŞ sotı bwl arızdı qanağattandırmadı.

Atalğan mäseleden bölek, mamırda Niderland sotı qwnı 5,2 milliard dollar twratın Niderlandtıñ KMG Kashagan B.V. kompaniyasındağı «Samwrıq-Qazına» memlekettik qorı akciyalarına salınğan tıyımdı küşinde qaldırdı.

Tüyindeu bölimi

Bwl dauğa qatıstı mäselede ärtürli boljamdar men pikirler aytıldı. Key mälimetter Qazaqstannan öndiriletin soma 500 mln dese, key mälimetterde 540 mln dollar delingen. Qazaqstannıñ resmi organdarı men halıqaralıq wyımdar arasında plyuralizm tuındağalı da biraz boldı. Al 2017 jılı jeltoqsanda New York Mellon banki Anatol Statidiñ Qazaqstan ükimetine qarsı arızı boyınşa Qazaqstan Wlttıq qorınıñ 22 milliard dollar qarjısın bwğattağan. Ministrliktiñ aytuınşa, Qazaqstan ükimeti bwğattalğan qarjı kölemin 530 mln dollarğa deyin azayta alğan.

"The Qazaq Times"